Skarżąca w sprawie Kotlyar p. Rosji (skarga nr 38825/16), którą ETPC rozstrzygnął 12 lipca 2022 r., jest obrończynią praw człowieka udzielającą wsparcia migrantom z innych byłych republik radzieckich. Działając w ramach obywatelskiego nieposłuszeństwa, poświadczyła nieprawdę rejestrując swoje mieszkanie jako tzw. „elastyczne mieszkanie” dla cudzoziemców, którzy w rzeczywistości się tam nie znajdowali, ponieważ uzyskanie takiego rodzaju meldunku jest warunkiem ubiegania się o obywatelstwo rosyjskie.
Skarżąca chciała w ten sposób zwrócić uwagę na poważny problem społeczny, jakim jest blokowanie osobom przesiedlającym się do Rosji możliwości otrzymania obywatelstwa. „Jako właścicielka mojego mieszkania zaproponuję meldunek każdemu, kto tego potrzebuje” – napisała w liście otwartym do prezydenta w 2012 r. Wkrótce zainicjowany został proces legislacyjny, czego efektem było wejście w życie w styczniu 2014 r. ustawy federalnej penalizującej fikcyjne meldunki jako uniemożliwiające pracę służb migracyjnych oraz podatkowych.
Kotlyar została dwukrotnie skazana za dokonywanie fikcyjnych meldunków. Jak zarzucała w skardze, w przypadku meldunków z 2013 r. sądzona była za czyny, które nie były przestępstwem, gdy zostały popełnione. W skardze przywołany został również zarzut naruszenia art. 10 Konwencji (wolność słowa), do którego miało dojść wskutek aktu oskarżenia, co miało na celu powstrzymanie jej przed publicznymi wypowiedziami i działaniami w obronie praw migrantów.
ETPC podkreślił, że należy rozróżnić sytuacje, w których ktoś zostaje uznany za winnego czynu, który nie stanowił przestępstwa w momencie jego popełnienia, od takich, w których czyn był zabroniony na mocy innych przepisów. Rząd rosyjski utrzymywał, że w przypadku omawianej sprawy już przed 2004 r. obowiązywały przepisy pozwalające na pociągnięcie skarżącej do odpowiedzialności karnej. Trybunał odrzucił to twierdzenie. Wskazując, że nie dostarczono dowodów na to, aby ktokolwiek był w przeszłości skazany za takie czyny jak te popełnione przez skarżącą na podstawie wskazywanego prawa, a władze wiedziały o jej aktywności na długo przed uchwaleniem nowych przepisów. W konsekwencji orzeczono naruszenie art. 7 Konwencji.
Skarżąca została pociągnięta do odpowiedzialności za naruszenie prawa, które nie zostało uchwalone w celu ograniczania wolności wypowiedzi. Nic nie wskazuje również na to, aby została pozbawiona prawa do wyrażania swojego stanowiska. Skarga w tym zakresie została uznana za niedopuszczalną,. Wydaje się jednak, że sam fakt uchwalenia nowych przepisów można kwalifikować jako narzędzie do wywoływania efektu mrożącego.
W czerwcu 2022 r. władze Rosji poinformowały o przyjęciu ustawy o nieprzestrzeganiu wyroków ETPC. Wyroki i decyzje trybunału przyjęte po 15 marca 2022 r. – czyli od daty złożenia przez Federację Rosyjską wniosku o wystąpienie z Rady Europy – nie będą wykonywane. Jednocześnie Rada Europy przyjmuje, że Federacja Rosyjska przestanie być Wysoką Umawiającą się Stroną Europejskiej Konwencji Praw Człowieka 16 września 2022 r., a Trybunał będzie kontynuował rozpatrywanie skarg przeciwko Rosji w związku z domniemanymi naruszeniami Konwencji, które miały miejsce do tego dnia. ©℗
