Sąd Najwyższy uznał, że na postanowienie sądu II instancji odrzucającego skargę o wznowienie postępowania nie przysługuje już zażalenie.
Choć stare przepisy nie przewidywały wprost zażalenia na postanowienie sądu II instancji odrzucające skargę o wznowienie postępowania, to było ono uznawane za kończące postępowanie w sprawie. Podlegało więc zażaleniu do Sądu Najwyższego w trybie art. 3941 par. 2 k.p.c. z tym zastrzeżeniem, że przysługiwało tylko w sprawach potencjalnie kasacyjnych.
Reforma procedury w znacznej mierze zastąpiła zażalenia dewolutywne (do sądu II instancji) poziomymi (do innego składu tego samego sądu). W odniesieniu do postanowień w II instancji ustawodawca enumeratywnie wskazał przedmioty postanowień, od których przysługuje zażalenie poziome, jednocześnie uchylając art. 3941 par. 2 k.p.c. i nie przewidując wprost możliwości wniesienia zażalenia do SN na inne postanowienia kończące w sprawie poza odrzuceniem apelacji.
Jednakże literalna wykładnia tych przepisów, zdaniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie prowadząca do tego, że postanowienia sądu II instancji kończące postępowanie w sprawie (poza odrzuceniem apelacji) nie podlegają kontroli poprzez ich zaskarżenie zażaleniem, pozostaje w sprzeczności z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości proceduralnej i standardami rzetelnego procesu. Dlatego postanowił on zapytać o to Sąd Najwyższy.
– Waga postanowień kończących postępowanie w sprawie i funkcja związana z kontrolą tego rodzaju orzeczeń powoduje, iż brak jest podstaw do różnicowania postanowień z uwagi na przyczyny podjęcia decyzji skutkującej zatamowaniem możliwości merytorycznego rozpoznania sprawy – zauważył sąd pytający. Poza tym tego rodzaju rozwiązanie prowadziłoby do nierównego traktowania związanego z niesprawiedliwym ograniczeniem zażalenia jedynie do sytuacji, gdy postanowienie kończące postępowanie w sprawie (poza odrzuceniem apelacji) zostało wydane przez sąd I instancji.
Odpowiadając na to zagadnienie, SN uznał jednak, że na postanowienie sądu II instancji odrzucającego skargę o wznowienie postępowania nie przysługuje już zażalenie. Jak podkreślił, po wejściu w życie reformy, katalog postanowień sądu II instancji podlegających zaskarżeniu zażaleniem do SN zawarty w art. 3941 par. 1 k.p.c. ma zamknięty charakter. Wynika to ze szczególnej roli procesowej i ustrojowej SN.
– Względy te sprzeciwiają się jego rozszerzaniu w drodze wykładni, co znalazło wyraz w utrwalonym już orzecznictwie Sądu Najwyższego pod rządami obecnego stanu prawnego – wskazał SN.
Nie znalazł on również podstaw do analogicznego stosowania art. 3942 par. 1 k.p.c. dopuszczającego zażalenie poziome na postanowienie sądu II instancji odrzucające apelację. Choć zdaniem SN krąg postanowień sądu II instancji zaskarżalnych zażaleniem poziomym jest niespójny i pozbawiony konsekwencji, to tym bardziej skłania to do wstrzemięźliwości w sięganiu do analogii, ponieważ „mogłoby to grozić brakiem czytelności i dalszym jeszcze rozchwianiem katalogu orzeczeń zaskarżalnych zażaleniem na szczeblu drugiej instancji, ze szkodą dla pewności sytuacji prawnej stron postępowania”.
Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę na różnice między postanowieniem odrzucającym apelację zapadającym w toku instancji i zamykającym drogę do realizacji konstytucyjnego prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu I instancji (art. 78 Konstytucji RP) a postanowieniem sądu II instancji, odrzucającym skargę o wznowienie postępowania.
– Skarga o wznowienie postępowania, w przeciwieństwie do apelacji, jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia przysługujących od prawomocnych orzeczeń, gdy silne racje celowościowe przemawiają za ochroną stabilności prawomocnego rozstrzygnięcia. Wyłączenie zaskarżalności postanowienia sądu II instancji o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania przy jednoczesnej dopuszczalności zaskarżenia postanowienia tego sądu o odrzuceniu apelacji trudno zatem uznać za dotknięte rażącą niespójnością ocen bądź brakiem racjonalności w stopniu, który uzasadniałby przełamanie wyników wykładni językowej bądź sięgnięcie do analogii – uznał SN.
orzecznictwo
Uchwała SN z 7 października 2021 r., sygn. akt III CZP 53/20 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia
