Zawężenie kręgu spadkobierców ustawowych i zawieszenie terminu przewidzianego na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeśli toczy się inne postępowanie. To najistotniejsze zmiany, jakie ma wprowadzić do prawa spadkowego nowelizacja kodeksu cywilnego i niektórych innych ustaw przygotowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Przyjęcie projektu jest planowane na IV kwartał 2021 r.

Jak wskazano w uzasadnieniu podjęcia prac nad nowelizacją, sądy obecnie są przeciążone dużą liczbą spraw związanych z dziedziczeniem. Chodzi zwłaszcza o przypadki, gdy na mocy ustawy mają dziedziczyć zstępni dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadków. W takich sytuacjach poszukuje się naprawdę dalekich krewnych, którzy nie mieli nawet realnego kontaktu ze zmarłym (tzw. cioteczne i stryjeczne wnuki itd.). Postępowania o stwierdzenie nabycia spadku wydłużają się, ponieważ do tych członków rodziny spadkodawcy często trudno dotrzeć. W projekcie zaproponowano, by ograniczyć krąg spadkobierców ustawowych i wyłączyć z niego dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy. Pozwoliłoby to przyznać spadek osobom, które faktycznie miały kontakt ze zmarłym. Nadal nic nie stałoby jednak na przeszkodzie, by spadkodawca inaczej rozporządził swoim majątkiem w testamencie. Dziedziczenie ustawowe stosuje się bowiem dopiero w momencie, gdy zmarły nie wyraził ostatniej woli w dokumencie.
Innym problemem, który dostrzegł ustawodawca, jest kwestia zawitego terminu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1015 kodeksu cywilnego oświadczenie składa się w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule powołania do spadku. Jeżeli spadkobierca nie zrobi nic, będzie to jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Inaczej mówiąc – odpowiada wówczas także za ewentualne długi, do wysokości aktywów wchodzących w skład spadku.
Kłopot pojawia się wówczas, gdy dziedziczyć ma osoba małoletnia, która nie może podejmować jeszcze czynności prawnych we własnym imieniu. Odrzucić lub przyjąć spadek musi wówczas jej opiekun prawny lub inny przedstawiciel, wymaga to jednak zgody sądu, którą uzyskuje się w odrębnym postępowaniu. Takie sprawy nie mają jednak charakteru priorytetowego, dlatego niejednokrotnie zdarzało się, że termin na złożenie oświadczenia upływał, zanim zakończono postępowanie. Zaproponowano więc, by termin na złożenie oświadczenia ulegał zawieszeniu na czas toczącej się w sądzie sprawy. Konieczność uregulowania tej kwestii dostrzegł wcześniej m.in. rzecznik praw dziecka w wystąpieniu do resortu.
Po nowelizacji rozszerzeniu ulegnie katalog przesłanek niegodności dziedziczenia. Dziedziczyć nie będzie mogła osoba, która uporczywie uchylała się od obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, mimo że miała możliwość zapłaty świadczeń. Jak wskazano w uzasadnieniu, „powszechnie brak jest bowiem zgody na to, aby majątek spadkodawcy, będący niejednokrotnie dorobkiem jego całego życia, przeszedł po jego śmierci na osobę, która swoim celowym działaniem uniemożliwiała zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych uprawnionego spadkodawcy”.
Etap legislacyjny
Projekt wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów