Sprawy sądowe o odszkodowania za covidowe obostrzenia to jedno z głównych wyzwań Prokuratorii Generalnej RP w tym roku. Do tej pory ta swoista kancelaria prawna Skarbu Państwa wykazywała się bardzo wysoką skutecznością, jak podaje, w zeszłym roku było to 93,81 proc.
– W najbliższych latach poważnego zaangażowania Prokuratorii Generalnej będą wymagały postępowania sądowe dotyczące odszkodowań za działania państwa związane ze zwalczaniem epidemii SARS-CoV-2. Potencjalnymi zdarzeniami, z którymi powodowie będą wiązać swoje roszczenia, są albo delikty legislacyjne (rozporządzenia ministra zdrowia lub Rady Ministrów wprowadzające poszczególne obostrzenia, zazwyczaj ograniczenia i zakazy prowadzenia określonej działalności gospodarczej), albo zaniechanie legislacyjne polegające na braku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (stanu klęski żywiołowej) – głosi udostępnione DGP sprawozdanie Prokuratorii Generalnej RP za 2020 r. Prokuratoria sporządza taki dokument corocznie i do końca marca przekazuje Sejmowi.
W sprawozdaniu przyznano, że nie sposób wskazać potencjalnej liczby takich spraw sądowych. – Można tylko podać, że w połowie marca 2021 r. do Prokuratorii Generalnej RP doręczonych zostało kilka pozwów zawierających roszczenia odszkodowawcze z racji wprowadzanych obostrzeń sanitarnych i kilka pozwów dotyczących opóźnień, wynikających z tych obostrzeń, w realizacji umów – czytamy. W ocenie PGRP zdecydowana większość roszczeń, która w typowym biegu spraw, trafiłaby do sądów powszechnych w 2020 r., trafi tam w roku 2021 lub w latach następnych. W 2020 r., czytamy, Prokuratoria rozpoczęła przygotowywania do prowadzenia takich spraw – opracowała argumentację prawną odpowiadającą na potencjalne twierdzenia i zarzuty powodów.
Wpływ epidemii
Ze sprawozdania wynika, że w związku z pandemią PGRP w minionym roku opiniowała i przygotowywała rozwiązania prawne dotyczące zwalczania jej skutków. Brała też czynny udział w negocjowaniu umów dotyczących utworzenia szpitali tymczasowych na Stadionie Narodowym oraz w Siedlcach. Współpracowała również z Ministerstwem Aktywów Państwowych przy przygotowywaniu pozostałych umów o utworzenie i utrzymanie szpitali tymczasowych (łącznie osiem umów, m.in. z KGHM, PKN Orlen, Lotosem, PKO BP, PGZ) – szczegółowo opiniowała umowy i uczestniczyła w konsultacjach z MAP.
Jak podano, Prokuratoria opiniowała umowy zawierane w pierwszych tygodniach epidemii COVID-19 na podstawie poleceń premiera dotyczących nabywania produktów medycznych i środków ochrony osobistej.
Prokuratoria uczestniczyła też w przygotowywaniu regulacji związanych ze skutkami pandemii, które m.in.: zapobiegły wstrzymaniu największych inwestycji infrastrukturalnych; umożliwiły przeprowadzanie rozpraw zdalnych; pozwoliły na uproszczoną restrukturyzację przedsiębiorców (rozwiązanie to stało się najpopularniejszą procedurą restrukturyzacyjną wśród przedsiębiorców).
Statystyki
Według stanu na 31 grudnia 2020 r. Prokuratoria Generalna prowadziła 8097 spraw sądowych (wobec 7887 spraw na 31 grudnia 2019 r.), w których łączna wysokość roszczeń wynosiła ponad 67,5 mld zł (w tym także w walutach obcych według kursu średniego NBP z 31 grudnia 2020 r. – wzrost o ok. 8,28 proc.). Jak wskazano, z uwagi na specyfikę postępowań arbitrażowych (brak konieczności podania wysokości roszczenia we wstępnej fazie postępowania) wysokość roszczeń dochodzonych przeciwko Skarbowi Państwa i Polsce jest w rzeczywistości wyższa. W stosunku do 2019 r. liczba nowych spraw sądowych zarejestrowanych w Prokuratorii była mniejsza o 27,18 proc. i wyniosła 2377.
– Pomimo wzrostu aktywności w innych obszarach, Prokuratoria utrzymała wysoką skuteczność: PGRP w 2020 r. wygrała 798 spraw skierowanych przeciwko Skarbowi Państwa lub państwowym osobom prawym – oddalone zostały roszczenia na łączną kwotę 1,1 mld zł. Spraw przegranych było zaś 126. Łączna kwota zasądzeń od Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych wyniosła 77 mln zł. Oznacza to skuteczność PGRP w tych sprawach na poziomie 93,81 proc. – czytamy w dokumencie.
W sprawach z powództwa Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych spraw wygranych było 187, a przegranych 38. Łączna suma kwot zasądzonych to 161 mln zł, zaś łączna suma oddalonych roszczeń to 54 mln zł. Skuteczność Prokuratorii w tych sprawach kształtowała się na poziomie 74,8 proc.
Prokuratoria uczestniczyła też w negocjacjach i mediacjach z udziałem Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych. Przy jej udziale zawarto ugody w 136 sprawach. Łączna wartość przedmiotu sporu (zgłoszonych roszczeń) w tych sprawach wyniosła 1,26 mld zł (w 2019 r. zawarto 96 ugód w sprawach o wartości przedmiotu sporu ok. 1,5 mld).
Dobre wyniki notował Sąd Polubowny przy PGRP. Wpłynęło do niego 69 wniosków o przeprowadzenie postępowania polubownego (57 dotyczyło mediacji, 9 koncyliacji, 3 arbitrażu), czyli blisko trzy razy więcej niż w 2019 r. W przypadku mediacji umownych odsetek postępowań zakończonych ugodą wyniósł 100 proc., a w przypadku mediacji ze skierowania sądu ok. 80 proc.
Spory z wykonawcami
Istotna część sprawozdania PGRP obejmuje sprawy dotyczące infrastruktury drogowej. Na 31 grudnia 2020 r. Prokuratoria prowadziła 523 takie sprawy, czyli o 9,19 proc. więcej niż w 2019 r. Z tej liczby 134 sprawy wpłynęły w 2020 r. (spadek o 19,28 proc.). – Prokuratoria Generalna wykonywała w tych postępowaniach czynności zastępstwa procesowego za Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad. Są to sprawy o skomplikowanym charakterze i zazwyczaj o dużej wartości przedmiotu sporu, często kumulujące w jednym pozwie nawet kilkadziesiąt roszczeń wynikających z danego kontraktu – wskazał organ.
Jak dodano, chociaż nie osądzono jeszcze wielu spraw związanych z budową dróg i autostrad na Euro 2012, rośnie nowa fala spraw sądowych związanych z dokonanymi w 2019 r. odstąpieniami od kontraktów drogowych. – Liczne wnioski wykonawców (którzy zeszli z budów) o zabezpieczenie ich przyszłych powództw były przez sądy powszechne oddalane na skutek działań Prokuratorii Generalnej. Jak należało się jednak spodziewać, konsorcja firm włoskich, hiszpańskich i polskich powróciły do sądów z pozwami o zapłatę. Państwowy inwestor, wdając się w spór z konkretnym wykonawcą, również dochodzi od niego zaspokojenia własnych roszczeń z tytułu kar umownych, czy zaspokojenia podwykonawców, usługodawców, czy dostawców. Wartość wzajemnych roszczeń w takich postępowaniach sięga nieraz kilkuset milionów – opisano.
Reprywatyzacja
W sprawozdaniu wyszczególniono także sprawy reprywatyzacyjne, związane z roszczeniami dotyczącymi gruntów warszawskich, reformy rolnej czy nacjonalizacji przemysłu. Jak podkreślają autorzy opracowania, postępowania te prowadzone są w PGRP od pierwszej instancji, przy czym, z uwagi na skomplikowanie stanów prawnych poszczególnych spraw, często wymagają również występowania przed Sądem Najwyższym. Jak podano, w 2020 r. zakończono 42 takie sprawy, wskutek czego zasądzono od Skarbu Państwa kwotę ponad 11,4 mln zł, natomiast oddalono roszczenia na kwotę blisko 266 mln zł. W 2020 r. do Prokuratorii wpłynęło 89 spraw reprywatyzacyjnych o wartości przedmiotu sporu ponad 210 mln zł. Na 31 grudnia 2020 r. w toku było w sumie 681 spraw reprywatyzacyjnych. Łączna wartość przedmiotu spraw pozostających w toku na ten dzień to prawie 9,3 mld zł.
Zwiększyliśmy nacisk na działania wyprzedzające i prewencyjne
Mariusz Haładyj prezes Prokuratorii Generalnej RP
W strategii przyjętej na lata 2019–2022 za istotny cel postawiliśmy sobie wzmacnianie roli Prokuratorii jako doradcy prawnego, który nie tylko bierze udział w procesach sądowych, ale oferuje podmiotom publicznym znacznie szersze możliwości – wsparcie prawne na wszystkich etapach stosowania prawa. Przy zachowaniu priorytetowego znaczenia zastępstwa procesowego cel ten – pomimo obiektywnych trudności wywołanych epidemią – realizowaliśmy w 2020 r. Utrzymując bardzo dobrą skuteczność w sprawach sądowych – sięgającą 94 proc. w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa – wspieraliśmy Skarb Państwa i państwowe osoby prawne również na etapach konstruowania i negocjowania umów, rozwiązywania bieżących problemów prawnych czy zawierania ugód. Zwiększyliśmy zatem nacisk na działania wyprzedzające i prewencyjne, w efekcie których możemy zapobiegać powstawaniu sporów, ale i poprawiać pozycję prawną Skarbu Państwa na wypadek takich sporów w przyszłości. Widzimy wzrost zainteresowania pozasądowym rozwiązywaniem sporów (trzykrotny wzrost liczby wniosków o mediacje i koncyliacje przed naszym sądem polubownym w porównaniu z 2019 r.) oraz korzystaniem z usług Prokuratorii w negocjacjach (ponaddwukrotny wzrost). Ponadto dzielimy się swoim doświadczeniem poprzez przygotowywanie modelowych klauzul kontraktowych oraz dobrych praktyk w zakresie pozasądowego rozwiązywania sporów (w tym roku opublikujemy je w formie rekomendacji), jak również uczestnicząc w wypracowywaniu wzorcowych projektów umów przez największych zamawiających. Doświadczenie to może być niezwykle ważne w obliczu wyzwań, jakie czekają nas w tym roku i kolejnych latach.
