Penalizacja przerywania ciąży z powodu wad płodu jest faktem. Pytanie, czy zaostrzenie przepisów na skutek wyroku TK, a nie zmiany kodeksu, jest zgodne z prawem.

Usunięcie z ustawy o dopuszczalności przerywania ciąży jednego z trzech dopuszczalnych powodów aborcji (z powodu wad płodu) automatycznie rozszerza odpowiedzialność, o której mowa w art. 152 kodeksu karnego. Przepis ten przewiduje karę do trzech lat więzienia za przerwanie ciąży (lub pomocnictwo) z naruszeniem przepisów ustawy. Od publikacji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw jedynymi legalnymi przesłankami do przerwania ciąży są sytuacje, w której życie lub zdrowie matki jest zagrożone albo ciąża pochodzi z gwałtu.
Orzeczenie opublikowano tuż przed północą 27 stycznia. Tymczasem wejście w życie orzeczenia TK z dniem jego ogłoszenia oznacza, że niezależnie od godziny publikacji wchodzi ono w życie z początkiem dnia. Czy to znaczy, że dokonane tego dnia zabiegi były nielegalne i można będzie pociągnąć lekarzy do odpowiedzialności? – Moim zdaniem nie, gdyż retroaktywne stosowanie przepisów karnych jest niedopuszczalne w świetle konstytucji, a zasada nullum crimen sine lege przesądza, że kara może być nałożona wyłącznie za czyn bezprawny w czasie jego popełnienia – tłumaczy dr Tomasz Zalasiński z Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji im. S. Batorego – Co więcej, nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu bezprawnego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności. Lekarz dokonujący w środę zabiegu nie mógł mieć wiedzy, że akurat tego dnia przed północą rozstrzygnięcie zostanie opublikowane – dodaje adwokat.
Inna sprawa, że zdaniem konstytucjonalistów rozszerzenie zakresu czynów, które podlegają teraz pod art. 152 k.k. w konsekwencji wydania wyroku TK, było niedopuszczalne i jest jednym z argumentów przemawiających za tym, że trybunał nie powinien był stwierdzać niekonstytucyjności przesłanki embriopatologicznej, lecz umorzyć postępowania. Sędziowie Leon Kieres i Piotr Pszczółkowski podkreślali w zdaniach odrębnych, że zgodnie z art. 42 ust. 1 konstytucji czyny karalne powinny być określone „przez ustawę”, czyli akt parlamentu uchwalony w określonej w konstytucji procedurze ustawodawczej. Tworzenie prawa nie leży w gestii trybunału i ten jako tzw. ustawodawca negatywny nie może wyręczać parlamentu i samodzielnie określać zakresu norm karnych. Wracają też wątpliwości co do statusu orzeczenia z powodu udziału w składzie tzw. sędziów dublerów oraz Krystyny Pawłowicz, która nie wyłączyła się z orzekania, choć należała do grupy posłów wnioskodawców analogicznego wniosku do TK, którego ten nie rozpoznał przed upływem poprzedniej kadencji Sejmu.
Zakaz aborcji nie jest łatwy do łagodzenia. Poważne wyzwanie dla lekarzy
Zakaz aborcji nie jest łatwy do łagodzenia. Poważne wyzwanie dla lekarzy

Zobacz również
– Orzeczenie zapadłe przy wadliwie obsadzonym składzie, z udziałem sędziów wybranych nieprawidłowo, jest nieważne – przekonuje Krystian Markiewicz, prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”. – Oczywiście może być tak, że decyzja wywoła efekt mrożący wśród lekarzy, ale wydaje mi się, że tylko do wydania pierwszego wyroku. Prędzej czy później sądy będą musiały zająć stanowiska w sprawie, bo pierwszą kwestią, jaka zostanie podniesiona przez obrońcę oskarżonego lekarza, będzie kwestionowanie legalności wyroku TK. Apeluję do sędziów, by sądząc ewentualnie takie sprawy, nie zapominali o tym zagadnieniu – dodaje. Jednak TK nie od dziś wydaje wyroki z udziałem tzw. dublerów, a pomijanie ich w orzecznictwie jest na razie incydentalne. Poza tym wśród takich orzeczeń TK były też rozstrzygnięcia korzystne dla obywateli. A to oznacza, że także takie wyroki trzeba by uznawać za niebyłe.
– Nie służy to porządkowi prawnemu. Jednak ani sędziowie, ani obywatele nie mogą wybiórczo podchodzić do kwestii legalności orzeczeń zapadłych z udziałem sędziów dublerów i przymykać oko, jeśli wyrok jest korzystny. Nie oznacza to automatycznie, że sąd ma zupełnie ignorować fakt, że TK w niewłaściwym składzie stwierdził niekonstytucyjność jakiegoś przepisu. Wręcz przeciwnie, może ocenić zagadnienie w ramach rozproszonej kontroli konstytucyjności i wziąć pod uwagę argumenty akademickie – dodaje Markiewicz. Z kolei rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar w wydanym wczoraj oświadczeniu zwrócił uwagę, że obecny zakres dostępu do legalnej aborcji może również rodzić wątpliwości w kontekście wiążących Polskę umów międzynarodowych.
„Komitet Praw Człowieka ONZ, rozpatrując sprawę Mellet przeciwko Irlandii dotyczącą ciężarnej kobiety, której odmówiono aborcji, mimo że u płodu stwierdzono poważne i nieodwracalne uszkodzenie, uznał, że Irlandia złamała zobowiązania wynikające z Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycznych. Brak możliwości dokonania legalnej aborcji w sytuacji, gdy zaistniała przesłanka embriopatologiczna i w konsekwencji zmuszenie kobiety do donoszenia ciąży bądź udania się poza granice kraju w celu dokonania aborcji stanowi nieludzkie i poniżające traktowanie kobiety, godzi w prawo do prywatności, a także jest przejawem dyskryminacji” – czytamy w oświadczeniu. Komitet uznał, że Irlandia w celu wykluczenia dalszych naruszeń praw człowieka winna wprowadzić stosowne zmiany w prawie, a jeśli to konieczne, to także w konstytucji. „Możliwe zatem, że w nieodległej przyszłości sytuacja niemal całkowitego zakazu aborcji w Polsce stanie się przedmiotem zainteresowania organów ONZ, Rady Europy czy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka” – konkluduje Bodnar.