Czy Agencja Nieruchomości Rolnych może przejąć własność nieruchomości rolnej, będącej przedmiotem lub składnikiem aportu do spółki prawa handlowego?
Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR), obok ustawowego prawa pierwokupu - realizowanego w wypadku sprzedaży nieruchomości rolnej - przysługuje również prawo nabycia nieruchomości rolnej w razie przeniesienia jej własności w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, tj. zamiany, darowizny albo wniesienia jako aportu do spółki. Wynika to z interpretacji art. 4 ust. 1 ustawy z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U. nr 64, poz. 592 - dalej: ustawa).
Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, ANR, działająca na rzecz Skarbu Państwa, może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości z zapłatą równowartości pieniężnej (art. 4 ust. 1 ustawy). Uprawnienie wykonywane jest w oparciu o stosowane odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu.
Wątpliwości wywołuje sposób, w jaki ANR wykonuje przysługujące jej uprawnienie, zwłaszcza że według ustawy powinien on opierać się na regulacjach instytucji pierwokupu. Pomimo tych wątpliwości zapadłe na tle art. 4 ustawy orzeczenia Sądu Najwyższego, zaaprobowane zasadniczo przez doktrynę, pozwalają na wskazanie czynności, jakie należy podjąć.
I tak umowa dotycząca wniesienia (przeniesienia) aportu, którego składnik lub wyłączny przedmiot stanowi własność nieruchomości rolnej, nie może być umową zawartą pod warunkiem, że ANR nie skorzysta z prawa nabycia. Umowa ta powinna bezwarunkowo przenosić własność nieruchomości rolnej na spółkę, która staje się jej właścicielem. Spółka powinna niezwłocznie zawiadomić ANR o zawarciu umowy i jej treści, doręczając ANR odpis tej umowy (art. 598 par. 1 k.c.). Należy w tym miejscu podkreślić, że brak zawiadomienia ANR o zawarciu umowy niesie ze sobą istotne konsekwencje. Niezawiadomienie ANR o zawartej umowie powoduje jej nieważność.
Następnie ANR może w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia wykonać prawo nabycia, składając w formie aktu notarialnego odpowiednie oświadczenie spółce. Oświadczenie to powoduje przejście własności nieruchomości na Skarb Państwa (art. 598 par. 2 k.c.). Jeśli ANR nie skorzysta we wskazanym wyżej terminie z prawa nabycia, podstawę wpisu spółki do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości rolnej stanowi, oprócz umowy przeniesienia własności, także dowód doręczenia ANR zawiadomienia o umowie oraz jej oświadczenie, że nie korzysta z prawa nabycia albo upływ miesięcznego terminu do złożenia przez ANR oświadczenia w tym przedmiocie.