Odpowiadając na to pytanie, przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na status spółki cywilnej. Nie jest ona spółką w rozumieniu kodeksu handlowego, lecz umową, przez którą wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów (art. 860 par. 1 kodeksu cywilnego). Wspólnik takiej spółki ma status osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) i opłaca składki sam za siebie. Podlega on ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia tej działalności do dnia jej zakończenia z wyjątkiem okresu zawieszenia. Przy czym wpis w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej tworzy jedynie domniemanie prowadzenia działalności albo jej zawieszenia. Domniemanie to może jednak zostać obalone. Natomiast sama spółka cywilna, chociaż nie ma osobowości prawnej, może mieć status płatnika opłacającego składki za zgłaszanych przez siebie ubezpieczonych.
Sytuację wspólnika takiej spółki należy na gruncie przepisów ubezpieczeniowych wyraźnie odróżnić od sytuacji wspólników spółek prawa handlowego (jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej). Osoby te co prawda również mają status prowadzących pozarolniczą działalność, lecz ich obowiązek ubezpieczeniowy kształtuje się już inaczej. Zgodnie z art. 13 pkt 4a ustawy systemowej wspólnicy jednoosobowych sp. z o.o. podlegają ubezpieczeniom od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia udziałów w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia wszystkich udziałów w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone. Zgodnie zaś z art. 13 pkt 4b ustawy systemowej wspólnicy spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej podlegają ubezpieczeniom od dnia wpisania spółki do KRS albo od dnia nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone. W przypadku zatem wspólników spółek prawa handlowego liczy się sam fakt uczestnictwa w spółce, nie ma zaś znaczenia rzeczywiste wykonywanie działalności w jej ramach.
WAŻNE Zdaniem Sądu Najwyższego samo uczestnictwo w spółce cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą nie stanowi podstawy do ubezpieczenia społecznego wspólnika niewykonującego takiej działalności.
Na specyficzną sytuację wspólników spółki cywilnej zwrócił uwagę także Sąd Najwyższy w wyroku z 15 listopada 2021 r., sygn. akt II USKP 39/21. Otóż podkreślił on, że błędne jest stanowisko, zgodnie z którym wspólnik spółki cywilnej podlega ubezpieczeniom społecznym, nawet gdy z jakichś powodów osobiście nie wykonuje działalności gospodarczej. Samo uczestnictwo w spółce cywilnej prowadzącej działalność gospodarczą nie stanowi bowiem podstawy do ubezpieczenia społecznego wspólnika niewykonującego takiej działalności. SN zwrócił też uwagę, że wspólnik spółki cywilnej staje się przedsiębiorcą, gdy podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą, a nie dlatego, że przystępuje do spółki cywilnej. Ubezpieczenie społeczne stanowi zaś jedynie pochodną prowadzenia takiej działalności, a ustawa systemowa nie wkracza w zakres wewnętrznych ustaleń wspólników wyznaczonych przez umowę spółki.
W przypadku czytelnika organ rentowy może zatem kwestionować domniemanie wynikające z CEIDG, jednak nie na tej podstawie, że dana osoba figurowała w umowie spółki cywilnej jako wspólnik. ZUS musiałby udowodnić, że rzeczywiście wykonywała ona działalność gospodarczą.
Podstawa prawna
•art. 8 ust. 6 i art. 13 pkt 4a–4b ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
•art. 860 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1360; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2459)