Poszkodowany w powodzi przedsiębiorca może wnioskować o ulgi w składkach

Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w tym zakresie się nie zmieniły, ale klęska żywiołowa jest szczególną okolicznością, w związku z którą Zakład Ubezpieczeń Społecznych powinien takie ulgi przyznać. Nie ma co prawda takiego obowiązku (nie wynika on z przepisów), ale można się spodziewać, że skoro ZUS sam o nich teraz przypomina, to jest gotowy udzielić takich ulg przedsiębiorcom prowadzącym działalność na terenie dotkniętym powodzią. Szczególnie dotyczy to odroczenia płatności i rozłożenia składek na raty, bo umorzenie prawdopodobnie będzie nadal stosowane jedynie w wyjątkowych przypadkach. Wnioski o te ulgi najlepiej złożyć elektronicznie za pomocą PUE ZUS, gdzie znajdują się odpowiednie formularze.

W drodze umowy

Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie ZUS może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty, uwzględniwszy możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Zdecydowanie powódź, która nawiedziła południową Polskę, należy uznać za „przyczynę zasługującą na uwzględnienie”. Warto, by przedsiębiorca, który ubiega się o taką ulgę, uzasadnił wniosek tym, że klęska żywiołowa np. zmniejszyła liczbę klientów lub wręcz uniemożliwiła prowadzenie działalności w związku z zalaniem, brakiem dojazdu, ewakuacją itp.

Odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenie należności na raty następuje w formie umowy z ZUS. Odroczenie płatności skutkuje tym, że płatnikowi nie naliczają się odsetki za zwłokę. Z kolei w przypadku rozłożenia składek na raty odsetek za zwłokę się nie nalicza, począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o przyznanie tych ulg. Co ważne, jeżeli dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez ZUS rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę.

Zarówno w przypadku odroczenia terminu płatności, jak i rozłożenia składek na raty ZUS ustala dla płatnika opłatę prolongacyjną na zasadach i w wysokości przewidzianej w ordynacji podatkowej. Opłata ta jest niższa niż odsetki, które zapłaciłby dłużnik, gdyby nie wystąpił o ulgi.

Kolejna korzyść dla płatnika została określona w art. 29 ust. 5. Zgodnie z nim w przypadku odroczenia terminu płatności należności z tytułu składek lub rozłożenia należności na raty uznaje się, że płatnik składek nie ma zadłużenia z tytułu należności z tytułu składek, jeżeli:

• opłaca je w terminach i w wysokości ustalonych w umowie;
• nie ma zadłużenia z tytułu składek nieobjętych umową, a więc całość zadłużenia musi być objęta umową.

Jeśli zatem płatnik wystąpiłby do ZUS o zaświadczenie o niezaleganiu w opłacaniu składek, to zakład mu je wystawi, mimo że płatnik ma zadłużenie.

Może się jednak zdarzyć, że ZUS po zbadaniu sprawy uzna, iż nie zachodzą żadne wyjątkowe okoliczności, i odmówi prawa do ulgi, a więc w praktyce – odmówi zawarcia umowy o odroczenie płatności lub rozłożenia składek na raty. Jak zwrócił uwagę m.in. WSA w Poznaniu w wyroku z 20 stycznia 2009 r., sygn. akt I Sa/Po 1477/08, art. 29 ustawy systemowej stanowi o rozłożeniu na raty i odroczeniu terminu płatności należności z tytułu składek w formie umowy, ale nie zastrzega tej formy do odmowy rozłożenia należności na raty lub odroczenia terminu płatności. Kiedy ZUS odmawia stronie ulgi, jest zobowiązany do wydania decyzji administracyjnej i poprzedzenia jej postępowaniem administracyjnym na podstawie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, który z mocy art. 123 ustawy systemowej ma zastosowanie w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie.

Skoro ZUS musi wydać decyzję, gdy odmawia prawa do ulgi, to płatnik może ją zaskarżyć. Trzeba jednak podkreślić, że ZUS stoi na innym stanowisku i na swojej stronie internetowej wyjaśnia: „Nie możesz odwołać się od naszego rozstrzygnięcia. Możesz złożyć kolejny wniosek o rozłożenie na raty należności z tytułu składek lub o zmianę warunków umowy o rozłożenie na raty należności z tytułu składek”. W tej sytuacji wybór drogi postępowania należy do samego zainteresowanego – czy zaskarżyć decyzję ZUS do sądu powszechnego, czy też próbować dalej przekonać ZUS do przyznania ulgi.

Tylko w wyjątkowych przypadkach

Ustawa systemowa przewiduje również możliwość umorzenia zaległości składkowych w całości lub w części. Ta wyjątkowa, rzadko przyznawana przez ZUS ulga została określona w art. 28 ustawy. Zgodnie z ust. 2 należności z tytułu składek mogą być umarzane co do zasady tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Umorzenie powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.

Całkowita nieściągalność zachodzi, gdy:

• dłużnik zmarł, nie pozostawiwszy żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie – w takim przypadku decyzję pozostawia się w aktach sprawy;
• sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 794);
• nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
• wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;
• ogłoszono upadłość konsumencką;
• naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egze kucję;
• jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Ponadto ustawa przewiduje umorzenie składek z mocy prawa jeżeli:

• nastąpiło wyrejestrowanie płatnika składek oraz ubezpieczonych, a należności z tytułu składek nie przekraczają wysokości dziesięciokrotności kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (obecnie 16 zł);
• dłużnik zmarł, a należności z tytułu składek nie przekraczają wysokości 10 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kwartale poprzedzającym datę zgonu dłużnika.

W tych sprawach ZUS nie wydaje decyzji w sprawie umorzenia należności z tytułu składek.

Decyzja uznaniowa

Powyższe przypadki dają ZUS niewielkie pole do manewru. Istnieją jednak pewne okoliczności, w których zakład działa uznaniowo. Zgodnie bowiem z art. 28 ust. 3a ustawy systemowej należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane mimo braku ich całkowitej nieściągalności. Ulga nie dotyczy więc składek za np. pracowników.

Bardziej szczegółowo te „uzasadnione przypadki” zostały określone w rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (dalej: rozporządzenie). Zgodnie z jego par. 3 zakład może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny. W szczególności dotyczy to:

• sytuacji, gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
• poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
• przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu pozwalającego na opłacenie należności.

Za rodzinę w rozumieniu powyższego przepisu uważa się wspólnie zamieszkujące i gospodarujące ze zobowiązanym osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające ze zobowiązanym w faktycznym związku. Straty spowodowane powodzią i związane z tym pogorszenie stanu majątkowego mogą być podstawą do ubiegania się o taką ulgę. Warto w tym miejscu przytoczyć wyrok WSA w Krakowie z 27 lutego 2024 r., sygn. akt I SA/Kr 7/24, w którym sąd podkreślił, że ZUS nie jest co do zasady obciążony obowiązkiem zbierania dowodów na okoliczność istnienia przesłanek określonych w rozporządzeniu. Wykazanie istnienia przesłanek uzasadniających umorzenie należności spoczywa na osobie zobowiązanej (dłużniku), co oznacza, że w tym zakresie strona nie może przerzucać ciężaru dowodu na organ. Ciężar udowodnienia okoliczności dotyczących stanu majątkowego, sytuacji rodzinnej i zdrowotnej spoczywa więc na wnioskodawcy, który powinien przedstawić stosowne dokumenty i wyjaśnienia pozwalające na wykazanie, że nie jest w stanie opłacić należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla strony, czy też jej rodziny. To osoba wnioskująca o umorzenie należności dysponuje danymi i dokumentacją, które mogą mieć znaczenie dla oceny możliwości uwzględnienia wniosku. W przypadku przedsiębiorcy poszkodowanego przez powódź powinien on odnieść się we wniosku również do tego, w jaki sposób kataklizm wpłynął na jego sytuację.

Mimo jednak takiego uzasadnienia może się zdarzyć, że ZUS umorzenia odmówi. WSA w Kielcach w wyroku z 25 lipca 2024 r., sygn. akt I SA/Ke 248/23, wyjaśnił zaś, że istotą decyzji dotyczącej umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne jest jej uznaniowy charakter. Przy czym uznanie administracyjne nie oznacza dowolności organu administracji publicznej co do rozstrzygnięcia, o czym świadczą określone w tych przepisach przesłanki podejmowania decyzji w tej materii. Katalog tych przesłanek pozwalających na umorzenie składek został określony jasno i precyzyjnie, wyznaczając w ten sposób granice swobodnego uznania organu. Organ przy wydawaniu decyzji o umorzeniu należności składkowych jest zobowiązany do rzetelnej i wnikliwej analizy wszelkich okoliczności sprawy w celu stwierdzenia, czy zostały spełnione przesłanki określone w przytoczonych przepisach prawnych. W ten sposób przeprowadzona analiza stanu faktycznego stanowi podstawę do wydania decyzji o charakterze uznaniowym.

Decyzja w sprawie odmowy umorzenia może być zaskarżona, co w tym przypadku nie ulega już wątpliwości. Przy czym w pierwszej kolejności płatnik powinien złożyć wniosek do prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie sprawy, a gdy ten decyzję podtrzyma (czego należy się raczej spodziewać), należy złożyć skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego. ©℗