Hipoteka przymusowa na rzecz ZUS nie przeszkodzi w zniesieniu współwłasności nieruchomości

Chcę wystąpić do sądu z wnioskiem o zniesienie współwłasności nieruchomości gruntowej, której współwłaścicielem jestem ja i moja siostra. Po spłaceniu siostry chcę przejąć ją na własność. Problem w tym, że na udziale siostry, która ma zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, Zakład Ubezpieczeń Społecznych posiada zabezpieczenie w postaci hipotek przymusowych. Czy mogę w takiej sytuacji przeprowadzić postępowanie o zniesienie współwłasności?

Na początku należy przypomnieć, że dla zabezpieczenia należności z tytułu składek ZUS przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Wynika to z art. 26 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa). Co istotne, jeżeli w przypadku danej nieruchomości nie jest prowadzona księga wieczysta, ZUS może wystąpić z wnioskiem o jej założenie. Podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest doręczona decyzja o określeniu wysokości należności z tytułu składek, o odpowiedzialności osoby trzeciej lub o odpowiedzialności następcy prawnego.

Przedmiotem hipoteki przymusowej może być m.in. część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział dłużnika.

W sytuacji gdy współwłaściciel (dłużnik), którego udział był obciążony hipoteką, w związku ze zniesieniem współwłasności ma otrzymać spłaty od pozostałego (pozostałych) współwłaścicieli, hipoteka na udziale przekształca się z mocy prawa w ustawowe prawo zastawu na wierzytelnościach o te spłaty. Wynika to z art. 76 ust. 12 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Natomiast do zastawu ustawowego, o którym mowa w tym przepisie, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zastawu na prawach (art. 327 i nast. kodeksu cywilnego). Co istotne, wielkość udziałów w nieruchomości przypadająca poszczególnym współwłaścicielom nie ma znaczenia dla przekształcenia hipoteki w zastaw. A powstały w wyniku przekształcenia zastaw zabezpiecza wierzytelność w takim samym zakresie, co hipoteka (w szczególności dotyczy to zabezpieczenia należności ubocznych, tj. odsetek, które przy przekształceniu hipoteki w zastaw ustawowy także mogą być naliczane).

A zatem w opisywanej sytuacji możliwe jest zniesienie współwłasności. Na wierzytelności zasądzonej przez sąd tytułem kwoty spłaty na rzecz siostry (dłużniczki ZUS) zakładowi będzie przysługiwało z mocy prawa ustawowe prawo zastawu. Co ważne, z art. 76 ust. 14 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wynika, że dłużnik hipoteczny nie może zrzec się spłaty. ©℗