Spadkobierca dłużnika ZUS musi złożyć odrębny wniosek o udzielenie ulgi w spłacie składek

Kilka dni temu zmarł mój ojciec, który prowadził działalność gospodarczą. Jakiś czas temu złożył wniosek do ZUS o umorzenie składek, ale mu odmówiono, więc złożył skargę do sądu administracyjnego. Co w tej sytuacji? Czy sąd zawiesi sprawę, czy może będzie kontynuował postępowanie z moim udziałem?

Zasady umarzania składek zostały określone w art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), z którego wynika, że należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Całkowita nieściągalność zachodzi m.in., gdy:

• dłużnik zmarł, nie pozostawiając żadnego majątku, lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
• nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
• wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym.

W uzasadnionych przypadkach należności mogą być przez ZUS umarzane mimo braku ich całkowitej nieściągalności. Chodzi o sytuacje, gdy ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną dłużnik nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to dla niego i jego rodziny zbyt ciężkie skutki. Szczegółowe zasady umarzania zaległości na tej podstawie określono w rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Umorzenie postępowania

Decyzje ZUS w sprawie odmowy umorzenia nie są weryfikowane przez sąd ubezpieczeń społecznych, jak ma to miejsce w przypadku decyzji dotyczących świadczeń, ale przez sąd administracyjny. Stroną postępowania o umorzenie jest przedsiębiorca (płatnik), który złożył wniosek o ulgę, a śmierć strony ma wpływ na tok tego postępowania.

Szczególnie pomocne przy odpowiedzi na zadane pytanie będzie postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 9 lutego 2023 r., sygn. akt III SA/Wr 1010/21. W toku postępowania o umorzenie należności z tytułu składek wnioskodawca zmarł, a WSA umorzył postępowanie w sprawie skargi na decyzję ZUS. WSA zwrócił uwagę, że zgodnie z art. 124 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi sąd zawiesza postępowanie z urzędu w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela. Nie zawiesza się postępowania w razie śmierci strony, jeżeli przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego. W ramach argumentacji WSA wskazał m.in., że prawo domagania się umorzenia zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy (zindywidualizowane i skonkretyzowane w postępowaniu administracyjnym) jest ściśle związane z osobą dłużnika i nie podlega dziedziczeniu przez spadkobierców na podstawie art. 97 par. 1 ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7 czerwca 2000 r., sygn. akt III SA 1216/99).

Finalnie sąd stwierdził, że skoro przedmiot postępowania dotyczył wyłącznie uprawnienia skarżącego do domagania się umorzenia zaległości z tytułu składek ściśle związanych z osobą zmarłego, to postępowanie sądowoadministracyjne w tej sprawie musiało podlegać umorzeniu.

Podsumowanie

Sprawa, która toczyła się przed sądem administracyjnym, nie będzie ani zawieszona, ani kontynuowana z udziałem następcy (spadkobiercy) zmarłego przedsiębiorcy. Zapewne sąd umorzy postępowanie. Najprawdopodobniej ZUS następnie wyda decyzję o przeniesieniu odpowiedzialności za należności na spadkobiercę, który zyska w ten sposób prawo do samodzielnego złożenia wniosku o umorzenie długu, a w razie odmowy – także zaskarżenia jej do sądu administracyjnego. ©℗