W dniu 4 stycznia 2024 r. Minister Rozwoju i Technologii Krzysztof Hetman zapowiedział prace legislacyjne nad projektem ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw wprowadzającym tzw. „wakacje od ZUS” dla przedsiębiorców prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze. Chociaż sam projekt nie został przedstawiony opinii publicznej, to można odnieść się do jego założeń opublikowanych w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów.
W obecnym stanie prawnym przedsiębiorcy – w czasie prowadzenia działalności gospodarczej – zobowiązani są do rozliczania i opłacania za siebie składki do ZUS na ubezpieczenia społeczne (z których obowiązkowe są ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, zaś dobrowolne - chorobowe), Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy oraz na ubezpieczenie zdrowotne.
System ubezpieczeń społecznych przyjmuje zasadę, że podstawę wymiaru składek dla przedsiębiorców stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż:
- 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego dla ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek ogłoszonego na dany rok kalendarzowy (w 2023 r. była to kwota 4161, 00 zł);
- 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2024 r. za styczeń- czerwiec będzie to kwota 1272, 60 zł, zaś za lipiec- grudzień: kwota 1290, 00 zł) w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej- tzw. składka preferencyjna lub preferencyjna podstawa dla „nowych” przedsiębiorców.
- kwota ustalona przez ubezpieczonego na dany rok kalendarzowy w zależności od dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym (dochód nie wyższy niż 120 000 zł) - tzw. mały ZUS plus. Ubezpieczony ustala na dany rok podstawę wymiaru składek, mnożąc przeciętny miesięczny dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym przez współczynnik 0,5. Składka nie jest płacona od całego dochodu, lecz od jego części. Przy czym tak ustalona podstawa wymiaru składki nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku i wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia.
Mały ZUS plus
Nie wszyscy „nowi” przedsiębiorcy (którzy rozpoczynają działalność gospodarczą) mogą jednak skorzystać z tzw. małego ZUS-u plus. Jest ono wyłączone wobec tych, którzy:
a) prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność lub
b) wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej;
Ulga na start
Przepisy ustawy - Prawo przedsiębiorców przewidują ponadto ulgę na start, polegającą na niepodleganiu obowiązkowi zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej. Ulga ta jest adresowana do przedsiębiorców, którzy podejmują działalność gospodarczą po raz pierwszy albo podejmują ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia i nie wykonują jej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywał w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Można zatem, będąc „nowym” przedsiębiorcą skorzystać z prawa do niezgłoszenia do ubezpieczenia społecznego (ulga na start). Nie ma jednak możliwości zaprzestania opłacania składek ZUS przez przedsiębiorcę zgłoszonego już do ZUS, oczywiście do czasu zawieszenia bądź wyrejestrowania takiej działalności.
Co się zmieni?
Projekt zapowiedzianej ustawy wprowadza instytucję tzw. wakacji składkowych.
Przewiduje on, że każdy przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą będzie mógł poinformować ZUS o zamiarze niepodlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, a także o nieopłacaniu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy przez okres 1 miesiąca kalendarzowego w ciągu danego roku kalendarzowego (składkę na ubezpieczenie społeczne za ten okres zapłaci za niego ZUS). Niezależnie od skorzystania z „wakacji składkowych” przedsiębiorca będzie więc zobowiązany do opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Po upływie okresu „wakacji składkowych”, ponowne objęcie obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi następować będzie automatycznie. Oznacza to, że nie będzie konieczne składanie nowego zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego. Reguła ta będzie - jak można zakładać - dotyczyła zarówno obowiązkowych ubezpieczeń (emerytalne, rentowe i wypadkowe), jak i dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jeśli w okresie przed skorzystaniem z „wakacji składkowych” przedsiębiorca dobrowolnie podlegał też ubezpieczeniu chorobowemu.
W zapowiedzi projektu ustawy pojawiło się też zapewnienie, że przedsiębiorca korzystający z „wakacji składkowych” nie utraci prawa do zasiłku chorobowego, o ile składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe były opłacane przez minimalny, wskazany w przepisach okres 90 dni. Należy więc spodziewać się adekwatnej zmiany przepisów tzw. ustawy zasiłkowej i ustalenia, że do wymaganego okresu 90 dni ubezpieczenia chorobowego (stażu ubezpieczeniowego) wlicza się także okres sprzed przerwy spowodowanej „wakacjami składkowymi”. Jeśli więc przedsiębiorca zgłoszony do ubezpieczenia chorobowego stałby się niezdolny do pracy w okresie krótszym niż 90 dni po skorzystaniu z „wakacji składkowych”, to będzie on mógł nabyć prawo do zasiłku chorobowego, jeśli przed okresem „wakacji składkowych” podlegała nieprzerwanie ubezpieczeniu chorobowemu przez 90 dni.
Uzasadnieniem wprowadzenia „wakacji kredytowych” jest zmniejszenie obciążeń finansowych przedsiębiorców i zapobieżenie zjawisku masowego zawieszania i zamykania jednoosobowych działalności gospodarczych. Przewidywany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów to I kwartał 2024 r. Ustawa ma wejść w życie jeszcze w tym roku.