Może o nie wnioskować kobieta, która pobierała zasiłek w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru za urlop macierzyński, a na rodzicielski się nie zdecydowała. Warunek jest jednak taki, że z tego ostatniego urlopu nie może skorzystać również ojciec dziecka.

Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego wynosi 100 proc. podstawy wymiaru. Jeśli później matka lub ojciec zdecydują się na urlop rodzicielski, będą otrzymywać zasiłek macierzyński w wysokości 70 proc. W praktyce jednak większość kobiet składa po porodzie jeden wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu i macierzyńskiego, i rodzicielskiego. A to powoduje, że otrzymują uśredniony zasiłek w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru przez czas obu tych urlopów. Nie oznacza to jednak, że kobieta jest wówczas zobowiązana do skorzystania z urlopu rodzicielskiego. Może się więc zdarzyć taka sytuacja, że w momencie gdy składała wniosek o wypłatę uśrednionego zasiłku 81,5 proc., przewidywała, że skorzysta z urlopu rodzicielskiego zaraz po macierzyńskim, jednak później zmieniła zdanie i chce przełożyć termin skorzystania z urlopu rodzicielskiego albo w ogóle z niego nie korzystać. Wtedy może mieć zastosowanie art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim w przypadku niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. przysługuje jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego do wysokości 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Jednorazowe wyrównanie zasiłku macierzyńskiego następuje na wniosek ubezpieczonego.

Przepis ten mówi jednak ogólnie o „niewykorzystaniu ani jednego dnia zasiłku”, ale nie wskazuje, że chodzi tylko o matkę dziecka. Trzeba więc uznać, że warunkiem wyrównania jest również to, aby urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia nie wykorzystał także ojciec. Obecnie przepisy pozwalają na wykorzystywanie urlopu rodzicielskiego w dowolnym terminie do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia. Nie ma już konieczności wykorzystywania części tego urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. ZUS dopuszcza również sytuację, w której ojciec dziecka, rozpoczynając urlop rodzicielski po zakończeniu przez matkę urlopu macierzyńskiego, podczas którego pobierała zasiłek w wysokości 81,5 proc., niejako „przejął” stawkę zasiłku w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru. W tej sytuacji jednak nie będzie spełniony warunek niepobrania zasiłku w pierwszym roku życia i wyrównanie nie będzie należne.

Przykład

Zasiłek przejął ojciec

Pracownica po urodzeniu dziecka wystąpiła o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Płatnik wypłacał jej zasiłek w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru. Pracownica nie złożyła jednak ostatecznie wniosku o urlop rodzicielski, z urlopu tego – po zakończeniu przez nią urlopu macierzyńskiego – skorzystał ojciec dziecka, który także otrzymywał zasiłek macierzyński w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru.

Pracownica nie ma prawa do wyrównania.

Nie ma również przeszkód, żeby oboje rodzice pozostawili sobie całą pulę urlopu macierzyńskiego w kolejnych latach życia dziecka, i nie spowoduje to utraty do niego prawa. Czy zatem mogą złożyć po prostu oświadczenia, że nie zamierzają wykorzystywać urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka, co pozwoliłoby matce uzyskać wyrównanie do 100 proc. podstawy wymiaru? ZUS w wydanym dla DGP stanowisku wyjaśnił, że przepis ten może mieć zastosowanie tylko do sytuacji, w której możliwe jest stwierdzenie „niewykorzystania” w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego. Oznacza to zatem, że przepis ten nie ma zastosowania w przypadku złożenia wniosku o wyrównanie zasiłku przed ukończeniem przez dziecko 1. roku życia. W konsekwencji – wyjaśnia organ – wypłata wyrównania zasiłku macierzyńskiego przed ukończeniem przez dziecko 1. roku życia będzie miała ten skutek, że zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze wynosić będzie 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku. [stanowisko] ©℗

Stanowisko ZUS z 26 września 2023 r. w sprawie wypłaty wyrównania zasiłku macierzyńskiego – wydane dla DGP

DGP: Czy brzmienie art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej w świetle ostatnich zmian dotyczących urlopu rodzicielskiego oznacza, że wyrównanie zasiłku do 100 proc. podstawy wymiaru może mieć miejsce dopiero po ukończeniu przez dziecko 1. roku życia, nawet gdy wniosek o wyrównanie zostanie złożony wcześniej?

Jeśli natomiast zdaniem ZUS płatnik zasiłków może wypłacić wyrównanie wcześniej, to:

• czy i jakich wymaga to oświadczeń ze strony matki i/lub ojca dziecka?

• jak należy postąpić w sytuacji, gdy płatnik zasiłków wypłacił wyrównanie, a jedno z rodziców występuje o urlop rodzicielski przed ukończeniem przez dziecko 1. roku życia?

ODPOWIEDŹ ZUS: Stosownie do art. 31 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej miesięczny zasiłek macierzyński:

1) za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okres urlopu ojcowskiego wynosi 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku;

2) za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Jeżeli ubezpieczona – matka dziecka, nie później niż 21 dni po porodzie, złoży pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (z wyłączeniem okresu, o którym mowa w art. 182 [1a] par. 4 kodeksu pracy, przysługującego ojcu dziecka art. 30a ust. 1 ustawy zasiłkowej, tzw. długi wniosek zasiłkowy), to miesięczny zasiłek macierzyński za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wynosi 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku, z zastrzeżeniem art. 31 ust. 3f i 3g ustawy zasiłkowej (art. 31 ust. 3 w zw. z art. 30a ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Na mocy art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej jednorazowe wyrównanie pobranego zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego do wysokości 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku przysługuje pod warunkiem niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wysokości, o której mowa w art. 31 ust. 3 ustawy zasiłkowej, czyli w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Jednorazowe wyrównanie zasiłku macierzyńskiego następuje na wniosek ubezpieczonego. W przypadku niewykorzystania ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w pierwszym roku życia dziecka zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku (art. 31 ust. 3g ustawy zasiłkowej).

Z brzmienia art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej wynika, że przepis ten może mieć zastosowanie tylko do sytuacji, w której możliwe jest stwierdzenie „niewykorzystania” w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego. Oznacza to zatem, że przepis ten nie ma zastosowania w przypadku złożenia wniosku o wyrównanie zasiłku przed ukończeniem przez dziecko 1. roku życia.

Tak zwany długi wniosek zasiłkowy stanowi jedynie deklarację matki dziecka, że wykorzysta pełny, przysługujący jej wymiar urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Celem tej „deklaracji” jest umożliwienie rozpoczęcia wypłaty zasiłku macierzyńskiego w wysokości uśrednionej, tj. wynoszącej 81,5 proc. podstawy wymiaru. Rozumiemy, że ubezpieczona, która w ogóle nie skorzystała z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego, poprzez złożenie wniosku o wyrównane do 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego przed ukończeniem przez dziecko 1. roku życia, wyraża wolę rezygnacji z pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze w wysokości uśrednionej 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku. W celu uniknięcia nieporozumień pomiędzy ubezpieczoną a jej płatnikiem zasiłków uzasadnione byłoby, aby w takiej sytuacji ubezpieczona wyraziła swoją wolę w sposób jasny, niebudzący wątpliwości – nie tylko poprzez złożenie wniosku o wyrównanie zasiłku, lecz także poprzez złożenie oświadczenia (informacji), że rezygnuje z pobierania zasiłku za okres urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

W konsekwencji wypłata wyrównania zasiłku macierzyńskiego przed ukończeniem przez dziecko 1. roku życia będzie miała ten skutek, że zgodnie z art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze wynosi będzie 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Ze względu na to, że warunkiem nabycia przez ubezpieczonego – ojca dziecka – zasiłku macierzyńskiego w wysokości uśrednionej jest wcześniejsze nabycie tego uprawnienia przez ubezpieczoną – matkę dziecka – na mocy art. 31 ust. 3 ustawy zasiłkowej. Oznacza to, że w razie utraty przez ubezpieczoną prawa do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku ubezpieczonemu przysługiwać będzie również prawo do zasiłku macierzyńskiego w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Podstawa prawna

Podstawa prawna

art. 30a i art. 31 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 641)