Jak rodzina może odzyskać zaległe świadczenia niewypłacone osobie zmarłej

ZUS nie wypłacił świadczeń należnych mojemu zmarłemu mężowi. Nie wydał decyzji, a jedynie przesłał mi pismo, w którym stwierdził, że świadczeń tych nie wypłaci. Co mogę zrobić w tej sytuacji? Jak mogę zmusić ZUS do wydania decyzji?

W opisywanym przypadku chodzi o tzw. niezrealizowane świadczenie po osobie zmarłej. W tym kontekście trzeba przywołać ustawę o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Na uwagę zasługuje art. 136 tej ustawy, gdzie postanowiono, że w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku ‒ małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku ‒ innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba (ust. 1).

Osoby wymienione w ust. 1 mają prawo do udziału w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenia, nieukończonego wskutek śmierci osoby, która o te świadczenia wystąpiła (ust. 2). Trzeba pamiętać, że roszczenia te wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której świadczenia przysługiwały, chyba że przed upływem tego okresu zgłoszony zostanie wniosek o dalsze prowadzenie postępowania.

Zaskarżenie bezczynności

Co ważne, wniosek w tej sprawie powinien zostać rozpoznany przez ZUS, a wynik przybrać formę decyzji. Niezależnie od tego, czy wynik rozpoznania będzie pozytywny, czy negatywny, to winien mieć taką formę prawną. Ma to potwierdzenie w wielu orzeczeniach sądowych, w których prawo do niezrealizowanego świadczenia było rozpatrywane właśnie w podanej wyżej formie. Przykładem takiego orzeczenia może być wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 27 czerwca 2022 r. (sygn. akt VIII U 629/22).

Może się jednak zdarzyć, że mimo takiego obowiązku ZUS nie wyda decyzji w sprawie. Taka bezczynność ze strony ZUS jest sankcjonowana w przepisach prawnych. Zgodnie z art. 83 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ZUS wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności:

• zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;
• ustalania płatnika składek;
• przebiegu ubezpieczeń;
• ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek;
• ustalania wymiaru składek na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu tych składek;
• ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
• wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Co jednak w tej akurat sprawie najistotniejsze, odwołanie do sądu przysługuje również w razie niewydania decyzji w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia.

Z kolei w kodeksie postepowania cywilnego w art. 4779 par. 4 wskazano, że jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji lub orzeczenia w terminie dwóch miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu.

Przywołane wyżej regulacje prawne wzajemnie się uzupełniają i zapewniają realny wpływ na ZUS, w przypadku gdy ten, mimo prawidłowo zgłoszonego wniosku, nie wydaje decyzji w sprawie.

Sąd powszechny, nie administracyjny

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 10 stycznia 2013 r., sygn. akt III AUa 921/12, m.in. podano, że decyzja w sprawie z ubezpieczeń społecznych powinna być wydana najpóźniej w ciągu dwóch miesięcy od wpływu wniosku, a nierozstrzygnięcie sprawy terminowo uprawnia ubezpieczonego do złożenia odwołania do sądu na milczenie organu rentowego. Obowiązkiem zaś sądu jest nakazanie organowi rentowemu wydanie decyzji z zakreśleniem dodatkowego terminu albo też orzeczenie co do istoty sprawy.

Z kolei z wyroku SA w Szczecinie z 23 września 2021 r., sygn. akt III AUa 190/21, wynika, że skoro sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są rozpoznawane w postępowaniu odrębnym, przewidującym szczególne uregulowania, to w sprawach tych zgodnie z art. 4779 k.p.c. droga sądowa rozpoczyna się ‒ po zakończeniu postępowania administracyjnego przed organem rentowym ‒ wniesieniem odwołania od decyzji tego organu. Oznacza to, że dochodzenie przed sądem ubezpieczeń społecznych prawa, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego, jest niedopuszczalne z wyjątkiem przewidzianym w art. 4779 par. 4 k.p.c.

Warto dodać, że w tego rodzaju sprawach nie są właściwe sądy administracyjne, czego potwierdzeniem może być postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 września 2002 r., sygn. akt III SAB 45/02, w którym odrzucono skargę osoby fizycznej, z uwagi na niewydanie decyzji przez ZUS. Zatem w tego rodzaju sytuacjach członek rodziny zmarłego, uprawniony do świadczenia, powinien odczekać dwa miesiące, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia, a następnie może złożyć odwołanie do właściwego sądu okręgowego z wykazaniem bierności ZUS. ©℗