Urlopy po zmianach w Kodeksie pracy [PORADNIA]

Za jaki okres przysługuje wyrównanie wysokości zasiłku macierzyńskiego, gdy pracownica złożyła wniosek o jego wypłatę na nowych zasadach? Jaki zasiłek należy wypłacić ojcu dziecka, który korzysta z dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, gdy matka swoją część wykorzystała przed 26 kwietnia 2023 r.? Czy za okres niezdolności do pracy przypadający w dniu korzystania ze zwolnienia od pracy z powodu pilnych spraw rodzinnych przysługuje zasiłek chorobowy. Czy ojciec pobierający zasiłek macierzyński za urlop rodzicielski może wykonywać zlecenie dla innej firmy. Na te pytania odpowiadamy w tekście.

Nie, tego rodzaju informacje dostępne w internecie wprowadzają jedynie ubezpieczonych w błąd. Ustawa nowelizacyjna, tj. ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy ‒ Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, wyraźnie mówi o prawie do nowej wysokości podstawy wymiaru od dnia jej wejścia w życie, a więc od 26 kwietnia 2023 r.

Jak wynika z art. 39 tej ustawy ubezpieczony, który w dniu jej wejścia w życie pobiera zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, ma co do zasady prawo do zasiłku macierzyńskiego w nowej wysokości. Jednak aby otrzymać świadczenie w nowej wysokości, musiał złożyć w tej sprawie wniosek w terminie 21 dni od dnia wejścia w życie ustawy. Termin ten upłynął 17 maja 2023 r.

Artykuł 39 w ust. 3 wyraźnie natomiast stanowi, że zasiłek macierzyński w zmienionej wysokości przysługuje przez okres od dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej (16 kwietnia 2023 r.) do końca okresu odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego. Jeżeli ubezpieczony nie złoży wniosku, korzysta z zasiłku macierzyńskiego na zasadach dotychczasowych. Nie ma zatem podstaw, aby wyrównywać ubezpieczonej wysokość zasiłku za cały okres jego pobierania.

Tak, w opisywanej sytuacji ojciec dziecka ma prawo do urlopu macierzyńskiego. Zgodnie z art. 41 ustawy nowelizacyjnej, tj. ustawy z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, ubezpieczony, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części lub wykorzystał zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów kodeksu pracy, ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za część urlopu rodzicielskiego na zasadach określonych w art. 34 i 35 ustawy nowelizacyjnej w wysokości ustalonej nowymi przepisami.

Zgodnie z powołanym art. 34 ustawy nowelizacyjnej pracownik, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego w nowym wymiarze. Przywołany art. 35 ustawy nowelizacyjnej ustanawia taką samą zasadę dla rodziców dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, a więc o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu. Rodzice takiego dziecka uzyskali prawo do znacznie wydłużonego urlopu rodzicielskiego.

W opisywanej sytuacji ojciec dziecka będzie więc mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Zgodnie natomiast z art. 31 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku – niezależnie od tego, czy korzysta z niego matka, czy ojciec. Nie dotyczy to sytuacji, gdy matka złożyła tzw. długi wniosek zasiłkowy określony w art. 30a ust. 1 ustawy zasiłkowej. Wówczas matka otrzymuje zasiłek za urlop macierzyński i rodzicielski w wysokości 81,5 proc., a ojciec w wysokości 70 proc.

Na marginesie warto zauważyć, że wciąż nie zmieniono rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków, które przewiduje jeszcze stare rodzaje wniosków o urlop rodzicielski. Dotyczy to np. długiego wniosku o urlop rodzicielski określonego w uchylonym 26 kwietnia 2023 r. art. 1791 kodeksu pracy. Rozporządzenie oparte na starych przepisach nie przewiduje przy tym jeszcze sytuacji, gdy z dodatkowego 9-tygodniowego urlopu korzysta ojciec dziecka. Brak przepisów wykonawczych nie może jednak wstrzymywać korzystania przez pracownika z nowych uprawnień.

Pracownik nie otrzyma zasiłku także za okres niezdolności do pracy w trakcie korzystania ze zwolnienia od pracy z powodu siły wyższej.

To nowe uprawnienie pracownicze zostało określone w art. 1481 kodeksu pracy. Zgodnie z par. 1 pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy, w wymiarze dwóch dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika. Co ważne, w okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia.

Jak już wspomniano w pytaniu, inne uprawnienie pracownicze wprowadzone w tym samym czasie, tj. urlop opiekuńczy, zostało wymienione w art. 12 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) wprost jako okres, za który nie przysługuje zasiłek chorobowy.

Jednak brak prawa do zasiłku w czasie korzystania ze zwolnienia od pracy z powodu pilnych spraw rodzinnych można wywieść z art. 12 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zgodnie z nim zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego.

A skoro za okres zwolnienia od pracy z powodu pilnych spraw rodzinnych przysługuje połowa wynagrodzenia, to należy uznać, że powoduje to brak prawa do zasiłku.

Nie ma przepisu, który zakazywałby podpisywania umów z osobą, która przebywa na urlopie rodzicielskim i pobiera z tego tytułu zasiłek. Dotyczy to zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Nie ma również ograniczeń wysokości przychodu, jaki taka osoba może osiągnąć. Niezależnie od tego, ile taki przychód z dodatkowej umowy wyniesie, nie spowoduje to utraty prawa do zasiłku macierzyńskiego. W przeciwieństwie bowiem do okresu, za który pobiera się zasiłek chorobowy lub opiekuńczy, w trakcie urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego czy ojcowskiego ani płatnik, ani ZUS nie badają, czy ubezpieczony wykorzystuje ten czas na opiekę nad dzieckiem, czy w innych sposób. Nie ma tu zastosowania art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zgodnie z którym ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Co więcej, nie ma również zakazu podpisywania umowy cywilnoprawnej z własnym pracodawcą, jak również podpisywania umowy o pracę z pracodawcą innym niż ten, który udzielił urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego. Możliwe jest także łączenie pracy u swojego pracodawcy w niepełnym wymiarze czasu pracy z korzystaniem z urlopu rodzicielskiego.

Trzeba przy tym odróżnić zasady wykonywania pracy podczas pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego od przebywania na urlopie wychowawczym, którego zasady zostały uregulowane odmiennie. Zgodnie z art. 1862 par. 1 kodeksu pracy w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Zgodnie zaś z par. 2 w razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania. Takie ograniczenia nie występują przy urlopie macierzyńskim i rodzicielskim.

W opisywanej sytuacji nie ma zatem przeszkód, aby zatrudnić taką osobę na zlecenie. Nie będzie przy tym konieczne odprowadzanie składek na ubezpieczenie społeczne, co wynika z art. 9 ust. 1c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nim m.in. zleceniobiorcy spełniający jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Osoby te mogą jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych, tytułów. ©℗