Wykroczenie płatnika, który utrudniał kontrolę inspektora ZUS, nie przedawni się tak szybko

Na skutek wniosku o ukaranie złożonego przez ZUS do sądu toczy się przeciwko mnie jako wspólnikowi spółki jawnej postępowanie karne – rzekomo utrudniałem kontrolę. Tak jednak nie było, a ja tylko odmówiłem przedstawienia dokumentacji do kontroli, bo nie była kompletna. Miało to miejsce w marcu 2022 r., a postępowanie wszczęto w lipcu 2022 r. Teraz mamy marzec 2023 r. Czy doszło już do przedawnienia?

Z opisu sytuacji wynika, że wbrew twierdzeniom wspólnika prawdopodobnie doszło do utrudniania kontroli. Do takiego wniosku można dojść, analizując prawa inspektora ZUS w trakcie kontroli oraz obowiązki płatnika z tym związane. Za art. 86 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) wynika, że kontrolę wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek przeprowadzają inspektorzy kontroli ZUS. Kontrola może obejmować w szczególności:

• zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych;
• prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest zakład;
• ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacanie tych świadczeń oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu;
• prawidłowość i terminowość opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe;
• wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danych dla celów ubezpieczeń społecznych;
• dokonywanie oględzin składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek.

Czynności kontrolne prowadzone są w siedzibie płatnika składek oraz w miejscach prowadzenia przez niego działalności, a także w miejscu prowadzenia działalności przez osoby trzecie, gdy powierzono tym osobom wykonywanie niektórych czynności na podstawie odrębnych umów. Inspektor kontroli jest uprawniony do wstępu do siedziby płatnika oraz miejsc prowadzenia przez niego działalności i poruszania się po nich bez potrzeby uzyskiwania przepustki oraz nie podlega rewizji osobistej przewidzianej w wewnętrznym regulaminie określonym przez płatnika składek. Czynności kontrolne mogą być wykonywane w innych miejscach, gdy płatnik nie zapewnił odpowiednich warunków do prowadzenia działalności, a także w przypadkach, gdy charakter czynności tego wymaga.

Natomiast z art. 88 ustawy systemowej wynika, że płatnicy składek są zobowiązani:

• udostępnić wszelkie księgi, dokumenty i inne nośniki informacji związane z zakresem kontroli, które są przechowywane u płatnika oraz u osób trzecich w związku z powierzeniem tym osobom niektórych czynności na podstawie odrębnych umów;
• udostępniać do oględzin składniki majątku, których badanie wchodzi w zakres kontroli, jeżeli zalegają z opłatą należności z tytułu składek;
• sporządzić i wydać kopie dokumentów związanych z zakresem kontroli i określonych przez inspektora kontroli zakładu;
• zapewnić niezbędne warunki do przeprowadzenia czynności kontrolnych, w tym udostępnić środki łączności, z wyjątkiem środków transportowych, oraz inne niezbędne środki techniczne do wykonania czynności kontrolnych, którymi dysponuje płatnik;
• udzielać wyjaśnień kontrolującemu;
• przedstawić tłumaczenie na język polski sporządzonej w języku obcym dokumentacji finansowo-księgowej i osobowej przedłożonej przez płatnika składek.

Skoro ustawa mówi o „udostępnieniu wszelkich ksiąg”, to nie można mówić, że wspólnik może nie przekazywać pewnych ksiąg tylko dlatego, że uważa, iż są niekompletne. Dlatego można uznać, że najprawdopodobniej zachowanie wspólnika w opisywanej sytuacji zostanie uznane za utrudnianie kontroli.

Jeśli płatnik składek nie realizuje opisanych wyżej obowiązków, w tym nie udostępnia dokumentacji, swoim zachowaniem może wypełnić znamiona czynu opisanego w art. 98 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej. Jak wynika z tego przepisu, kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika, udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli, podlega karze grzywny do 5000 zł. Jest to zatem odpowiedzialność wykroczeniowa.

Wymaga jednak podkreślenia, że w pewnych okolicznościach odpowiedzialność ta będzie wyłączona, m.in. wskutek przedawnienia karalności. W tym kontekście na uwagę zasługuje art. 45 par. 1 kodeksu wykroczeń, gdzie postanowiono, że karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok; jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, to karalność wykroczenia ustaje z upływem dwóch lat od zakończenia tego okresu. Podany przepis nie będzie jednak miał zastosowania w podanym stanie faktycznym, a to dlatego, że co prawda od popełnienia czynu minął rok, ale w tym okresie zostało wszczęte postępowanie karne wobec płatnika. Zatem do przedawnienia mogłoby dojść w marcu 2025 r., co jednak w praktyce nie wydaje się możliwe, skoro postępowanie jest w toku.

Należy zatem uznać, że w podanym stanie faktycznym nie ma zastosowania roczny termin przedawnienia, ponieważ w okresie jednego roku od popełnienia czynu doszło do wszczęcia postępowania karnego. W konsekwencji termin przedawnienia uległ wydłużeniu. ©℗