Na jakich zasadach ubezpieczony ma prawo do zasiłku macierzyńskiego, gdy przyjął na wychowanie dziecko tuż przed ukończeniem 14. roku życia? Od kiedy komandytariusz przystępujący do spółki rozpoczyna podleganie ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu?

Nasz pracownik złożył wniosek o urlop macierzyński i wypłatę zasiłku macierzyńskiego w związku ze złożeniem wniosku o adopcję dziecka. Jednak dziecko za trzy tygodnie kończy 14 lat. Czy w tej sytuacji pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński? Jeśli tak, to za jaki okres powinniśmy go wypłacić?
Tak, w tym przypadku będzie możliwe wypłacenie zasiłku macierzyńskiego. 1 lutego 2023 r. weszły bowiem w życie przepisy zmieniające zasady udzielania urlopów związanych z przyjęciem dziecka na wychowanie, a co za tym idzie – także zasady wypłaty zasiłku macierzyńskiego. W tym miejscu warto przypomnieć, że zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w brzmieniu obowiązującym do 31 stycznia 2023 r. zasiłek macierzyński przysługiwał ubezpieczonej lub ubezpieczonemu, która(-ry) w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:
  • przyjęła(-ął) na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego do 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;
  • przyjęła(-ął) na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10. roku życia.
Od 1 lutego 2023 r. zmieniła się sytuacja pierwszej z powyższych kategorii osób, tj. tych, które przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia. W ich przypadku zasiłek macierzyński przysługuje, gdy przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do 14., a nie jak dotychczas – do 7. roku życia.
Wypłata zasiłku związana jest z udzieleniem urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego na podstawie odpowiednich przepisów kodeksu pracy. Także w tej ustawie dokonano rozdzielenia uprawnień osób, które przyjęły dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej), od osób, które przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.
W pierwszym przypadku osoby te mają prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze:
  • 20 tygodni – przy przyjęciu jednego dziecka,
  • 31 tygodni – przy jednoczesnym przyjęciu dwojga dzieci,
  • 33 tygodni – przy jednoczesnym przyjęciu trojga dzieci,
  • 35 tygodni – przy jednoczesnym przyjęciu czworga dzieci,
  • 37 tygodni – przy jednoczesnym przyjęciu pięciorga i więcej dzieci
– nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.
W przypadku drugiej kategorii osób, tj. tych, które przyjęły dziecko na wychowanie i wystąpiły do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje w takim samym wymiarze (odpowiednio – 20, 31, 32, 33, 35 oraz 37 tygodni), nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Powstaje jednak pytanie o prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, w sytuacji gdy np. 14. urodziny dziecka (jak w opisywanym przypadku) przypadają przed upływem pełnego wymiaru tego urlopu. W tej sytuacji będzie miał zastosowanie art. 1831 par. 3 k.p., zgodnie z którym pracownik, który przyjął dziecko w wieku do 14. roku życia, ma prawo do nie mniej niż 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Oznacza to, że niezależnie od tego, ile tygodni zostało dziecku do ukończenia przez nie 14. roku życia, rodzice adopcyjni będą mieli prawo do minimum 9 tygodni urlopu, a co za tym idzie – także do zasiłku macierzyńskiego. Także więc w opisywanym przypadku płatnik powinien wypłacić zasiłek macierzyński za okres 9 tygodni.
Podstawa prawna
• art. 29 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)
• art. 1831 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 240)
Zmarł ojciec mojego dziecka. ZUS odmówił synowi prawa do renty rodzinnej, ponieważ mój były partner nie miał wystarczającego stażu ubezpieczeniowego. Odwołałam się od tej decyzji, ale sąd potwierdził stanowisko ZUS. W imieniu syna wystąpiłam więc do prezesa ZUS o świadczenie w drodze wyjątku, ale również otrzymałam decyzję odmowną, mimo że znajdujemy się w trudnej sytuacji materialnej. Zdaniem prezesa nie wyjaśniłam, dlaczego ojciec dziecka nie pracował przez wiele lat i miał bardzo niski łączny staż ubezpieczeniowy. Czy to jest istotne? Skąd mam to wiedzieć? Czy warto się odwołać?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, przede wszystkim trzeba odwołać się do art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Zgodnie z nim „ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie”. Ponadto dziecko może otrzymać rentę rodzinną po zmarłym rodzicu, jeśli ten pobierał emeryturę lub rentę lub spełniał warunki do jej otrzymania (m.in. odpowiedni staż ubezpieczeniowy). W opisywanym przypadku przeszkodą do otrzymania renty rodzinnej był właśnie brak wystarczającego stażu ubezpieczeniowego ojca dziecka.
Jak zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 17 listopada 2022 r., sygn. akt III OSK 5338/21, powyższy przepis formułuje trzy przesłanki, których łączne spełnienie warunkuje przyznanie świadczenia w drodze wyjątku. Przesłankami tymi są:
  • brak spełnienia warunków do uzyskania emerytury lub renty spowodowany szczególnymi okolicznościami,
  • niemożność podjęcia pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym spowodowana całkowitą niezdolnością do pracy lub wiekiem,
  • brak niezbędnych środków utrzymania.
Podkreślił, że przesłanki te muszą być spełnione łącznie. Niespełnienie chociażby jednej z nich uniemożliwia przyznanie świadczenia w drodze wyjątku.
NSA rozpatrywał sprawę wszczętą ze skargi kasacyjnej złożonej wobec wyroku WSA w Warszawie (wyrok z 27 stycznia 2021 r., sygn. akt II SA/Wa 1212/20). WSA oddalił skargę matki małoletniego dziecka, która jako jego przedstawicielka ustawowa złożyła wniosek o przyznanie renty rodzinnej po zmarłym ojcu dziecka w drodze wyjątku. Nie wykazała jednak, że krótki staż ubezpieczeniowy ojca dziecka spowodowany „szczególnymi okolicznościami”. W postępowaniu nie wykazano, że niepodejmowanie przez niego pracy było spowodowane stanem zdrowia lub innymi zdarzeniami zewnętrznymi, niezależnymi od jego woli, których nie można było przewidzieć i któremu nie można było zapobiec. Co więcej, z dokumentacji zawartej w aktach sprawy wynika, że ojciec dziecka podejmował prace dorywcze bez zgłoszenia tego faktu do ubezpieczeń. Jak zwrócił uwagę WSA, nie może tego rodzaju sytuacji zakwalifikować do „szczególnych okoliczności” określonych we wspomnianym art. 83 ustawy emerytalnej. Finalnie zarówno NSA, jak i WSA potwierdziły prawidłowość postępowania prezesa ZUS. Najprawdopodobniej tak też będzie w opisywanym przypadku.
Podstawa prawna
• art. 83 ustawy z 13 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
Zamierzam przystąpić do spółki jako komandytariusz. Od jakiego momentu będę musiał opłacać składki z tego tytułu? Obecnie nie podlegam ubezpieczeniem społecznym z żadnego tytułu.
Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę, że ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) uznaje komandytariusza za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność. Jak wynika z art. 13 pkt 4 ww. aktu prawnego osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone. Ustawa systemowa wprowadza jednak dwa wyjątki od tej zasady, które zostały określone w art. 13 pkt 4a i 4b. Kluczowe znaczenie ma w tym przypadku drugi z tych przepisów. Zgodnie bowiem z pkt 4b wspólnicy spółki jawnej, partnerskiej lub komandytowej oraz komplementariusze w spółce komandytowo-akcyjnej podlegają ubezpieczeniom od dnia wpisania spółki do Krajowego Rejestru Sądowego albo od dnia nabycia ogółu praw i obowiązków w spółce do dnia wykreślenia spółki z KRS albo zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności przez spółkę zostało zawieszone.
W opisywanej sytuacji komandytariusz przystępuje do spółki już istniejącej. Powstaje jednak pytanie, z jakim dokładnym dniem następuje objęcie komandytariusza ubezpieczeniami społecznymi. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 23 września 2022 r., sygn. akt I USK 537/21, wyjaśnił, że komandytariusz przystępujący w formie aktu notarialnego do zarejestrowanej spółki komandytowej, która prowadzi działalność pozarolniczą, podlega od dnia tego przystąpienia (a nie od dnia jego zarejestrowania w KRS) obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej przez spółkę działalności pozarolniczej, chyba że podlega już innemu obligatoryjnemu tytułowi ubezpieczeń społecznych (art. 8 ust. 6 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej). Zatem data podpisania aktu notarialnego o przystąpieniu do spółki komandytowej jest terminem, od którego należy opłacać obowiązkowe składki na ubezpieczenie społeczne. SN podkreślił, że o ile podleganie ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą (tzw. jednoosobowych przedsiębiorców) jest uzależnione od jej faktycznego, a nie tylko formalnego prowadzenia, o tyle – stosownie do art. 8 ust. 6 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej – samo posiadanie statusu wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnika spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej kreuje odrębny tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. Nieprowadzenie działalności przez spółkę nie ma znaczenia dla powstania tytułu ubezpieczeniowego wynikającego z faktu bycia jej wspólnikiem.
Do komandytariusza mają zastosowanie także przepisy o zbiegu tytułów ubezpieczenia. Oznacza to, że jeśli komandytariusz posiada inny tytuł ubezpieczeniowy i są z niego opłacane składki od podstawy nie mniejszej niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, składki od posiadania statusu komandytariusza nie muszą być opłacane. W opisywanym przypadku takiego dodatkowego tytułu jednak nie ma, a więc konieczne będzie opłacanie składek jako komandy tariusz.
W odniesieniu do ubezpieczenia zdrowotnego zastosowanie ma ogólna zasada, zgodnie z którą ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom społecznym. Składka dla komandytariusza będzie wynosiła 9 proc. podstawy, którą stanowiło będzie przeciętne miesięczne wynagrodzenie z IV kwartału roku poprzedniego, ogłaszanego przez GUS. ©℗
Podstawa prawna
• art. 13 pkt 4–4b, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2707)
• art. 82 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)
Zapraszamy do zadawania pytań

uis@gazetaprawna.pl