Subskrybuj nas na Youtube
Osoby opiekujące się dzieckiem przed reformą emerytalną otrzymają wyższy wskaźnik za lata sprawowania tej opieki. Z kolei odbywający wtedy studia wyższe będą mogli liczyć na uwzględnienie tych studiów w wyższym wymiarze.
Nowelizacja ustawy emerytalnej wprowadzi również dwie zmiany dotyczące zasad ustalania kapitału początkowego. Pierwsza z nich dotyczy sposobu obliczania tego kapitału za okresy opieki nad dzieckiem przypadające przed 1999 r. Druga zmiana przewiduje możliwość uwzględnienia w kapitale początkowym (przy ustalaniu wysokości emerytury) dłuższego okresu studiów wyższych dla osób, które do końca 1998 r. nie zdołały wypracować wystarczającego stażu składkowego, ale taki staż przebyły w późniejszym okresie.
Przypomnijmy jednak, czym jest kapitał początkowy i w jaki sposób jest obliczany.
Kapitał początkowy ustalany jest dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 1999 r. same za siebie opłacały składki na ubezpieczenie społeczne (np. dla prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą) lub za które składki opłacali płatnicy składek (np. dla pracowników). Oblicza się go przez pomnożenie emerytury ustalonej według starych zasad na 1 stycznia 1999 r. (tzw. emerytury hipotetycznej) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat, tj. przez 209 miesięcy.
Emeryturę hipotetyczną oblicza się według zasad obliczania starej emerytury z pewną modyfikacją dotyczącą tzw. części socjalnej. Na emeryturę hipotetyczną składa się więc:
24 proc. kwoty bazowej z II kwartału 1998 r. (tj. 1220,89 zł) x współczynnik P,po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych,po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Ustalony przez ZUS kapitał początkowy podlega następnie waloryzacji, co znacznie podwyższa jego wartość, uwzględnianą dla celów obliczenia nowej emerytury.
Okresy opieki tak jak składkowe
Do obliczenia kapitału początkowego zaliczane są okresy składkowe i nieskładkowe, przypadające przed 1 stycznia 1999 r. Jednym z okresów nieskładkowych, podlegających uwzględnieniu, są okresy opieki nad dzieckiem wymienione w art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej.
Przypomnijmy, że przepis ten zalicza do okresów nieskładkowych przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących, opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy – z powodu opieki nad dzieckiem:
w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat,na które, ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko.
Przy ustalaniu kapitału początkowego wymienione okresy opieki nad dzieckiem wliczane są obecnie w pełnym wymiarze, bez ograniczenia do 1/3 okresów składkowych. Podobnie jednak jak inne okresy nieskładkowe, tak również i okresy opieki nad dzieckiem liczone są do części należnej za okresy nieskładkowe według wskaźnika 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów.
Ustawodawca uznał, że zasady uwzględniania okresów opieki nad dzieckiem przed 1 stycznia 1999 r. nadal nie są sprawiedliwe dla osób, które legitymują się takimi okresami, i są niezgodne z zasadą równego traktowania ubezpieczonych w obrębie tego samego systemu ubezpieczeniowego. Jako argument podniósł w uzasadnieniu do ustawy fakt, że na podstawie obecnie obowiązujących przepisów ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 121) z budżetu państwa opłacana jest składka na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osoby sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem (co do zasady przez okres do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 5. roku życia). Dzięki opłacaniu składek okres opieki nad dzieckiem jest więc obecnie okresem ubezpieczenia, który przekłada się na wysokość emerytury. Aby zrównać sytuację osób, które mają obecnie w okresie opieki nad dzieckiem finansowane z budżetu państwa składki emerytalne, z osobami, za które nie opłacano takich składek przed 1 stycznia 1999 r., projektodawca postanowił zmienić sposób obliczania kapitału początkowego za wymienione okresy nieskładkowe. Po wejściu w życie nowych przepisów okresy te będą liczone według wskaźnika 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów, a więc tak jak wszystkie okresy składkowe.
Zmiana zasad obliczania kapitału początkowego za okres opieki nad dzieckiem wpłynie na wysokość każdej emerytury uwzględniającej kwotę tego kapitału. Skorzystają więc zarówno osoby przechodzące na nową emeryturę, przysługującą z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, przyznawaną zarówno na wniosek, jak i z urzędu, ale również wcześniejsi emeryci, dla których ustalana jest emerytura na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. Co więcej, omawiana regulacja znajdzie odzwierciedlenie również w kapitale początkowym osób przechodzących na emeryturę częściową, emeryturę pomostową lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. [przykład 9]
Będzie można przeliczyć kapitał lub emeryturę
Nowe zasady obliczania kapitału początkowego za okres opieki nad dzieckiem będą miały zastosowanie nie tylko wtedy, gdy po wejściu w życie nowelizacji ZUS wyda pierwszą decyzję w sprawie ustalenia kapitału początkowego. Jeśli kapitał ten został już bowiem wcześniej obliczony, ubezpieczony będzie mógł się ubiegać o ponowne jego ustalenie, zgłaszając do ZUS wniosek w tej sprawie. Jednak nawet gdy nie wystąpi z takim wnioskiem, ZUS z urzędu przeliczy mu kapitał początkowy z uwzględnieniem nowych regulacji, przy okazji ustalania wysokości emerytury obliczanej według nowych zasad.
Na nowych regulacjach dotyczących obliczania kapitału za okres opieki nad dzieckiem skorzystają również osoby, którym ZUS uwzględnił już kapitał początkowy przy obliczaniu wysokości emerytury. Osoby te będą mogły zgłosić wniosek o ponowne obliczenie emerytury, uwzględniającej kapitał początkowy ustalony przy zastosowaniu nowych zasad obliczania okresów opieki nad dzieckiem.
Decyzję w sprawie ponownego ustalenia wysokości emerytury ZUS wyda w takim przypadku w ciągu 60 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności, niezbędnej do wydania decyzji. Emerytura w nowej kwocie będzie przysługiwała od miesiąca zgłoszenia tego wniosku, nie wcześniej niż od dnia wejścia w życie omawianej nowelizacji. [przykład 10]
ZUS uwzględni dłuższy okres studiów
Druga zmiana, dotycząca ustalania kapitału początkowego, polega na wprowadzeniu nowych zasad uwzględniania w tym kapitale okresu studiów wyższych. Przypomnijmy, że okresy nauki w szkole wyższej (na jednym kierunku, w wymiarze określonym w programie studiów i pod warunkiem ich ukończenia) uwzględniane są również przy ustalaniu kapitału początkowego jako okresy nieskładkowe. Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami okresy studiów wyższych, podobnie jak pozostałe okresy nieskładkowe, podlegają ograniczeniu do 1/3 okresów składkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r.
Jak wynika z uzasadnienia do ustawy, powyższa zasada w sposób nieuzasadniony i dyskryminujący ograniczała możliwość zaliczenia okresów nauki w szkole wyższej tym ubezpieczonym, którzy (np. z racji na swój młody wiek) przed 1999 r. nie mieli wystarczającej liczby okresów składkowych, aby mieć uwzględniony pełny okres nauki na studiach, a warunek dotyczący okresów składkowych spełniliby później, na skutek kontynuowania zatrudnienia po 31 grudnia 1998 r.
Nowelizacja z 5 marca 2015 r. zmieni obecną zasadę uwzględniania okresów nauki w szkole wyższej w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów nieskładkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r. Okresy te nadal będą podlegały ograniczeniu do 1/3 okresów składkowych, ale przy ustalaniu okresów składkowych będą uwzględniane również te przypadające po 31 grudnia 1998 r., a przed dniem zgłoszenia wniosku o emeryturę. Nowelizacja przewiduje, że okresy nauki w szkole wyższej, ustalone na nowych zasadach, zostaną doliczone do innych okresów nieskładkowych, co oznacza, że będą podlegały zaliczeniu (ze wspomnianym wcześniej ograniczeniem) obok innych okresów składkowych i nieskładkowych. Okresy te będą doliczane z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Należy zaznaczyć, że z nowej regulacji będzie można skorzystać dopiero w momencie przejścia na emeryturę obliczaną według nowych zasad (w powszechnym lub w obniżonym wieku emerytalnym). Nowelizacja przewiduje bowiem, że okresy nauki w szkole wyższej ustalone według zmienionych przepisów zostaną doliczone do okresów nieskładkowych uwzględnianych w kapitale początkowym przy obliczaniu wysokości emerytury.
Nowelizacja z 5 marca 2015 r. nie przewiduje przepisu przejściowego, który wprost umożliwiałby ponowne obliczenie emerytury przyznanej przed wejściem jej w życie i obliczonej z uwzględnieniem kapitału początkowego, w którym okresy nauki w szkole wyższej zostały ograniczone do 1/3 okresów składkowych przypadających do 31 grudnia 1998 r. Wydaje się jednak, że intencją ustawodawcy było stworzenie takiej możliwości również dotychczasowym emerytom. W tej chwili trudno jednak przesądzić, jaki tryb postępowania przy realizacji omawianej regulacji przyjmie ZUS. [przykład 11]
W ramce prezentujemy, w jaki sposób po zmianie przepisów ZUS będzie uwzględniał okresy składkowe i nieskładkowe przy ustalaniu kapitału początkowego w momencie przejścia ubezpieczonego na emeryturę. [ramka]
PRZYKŁAD 9
O ponad 20 zł więcej
Maria K. niedawno zgłosiła wniosek o ustalenie kapitału początkowego, ale ZUS nie wydał jeszcze decyzji ustalającej wysokość tego kapitału. Przed 1 stycznia 1999 r. udowodniła 10 lat składkowych oraz 4 lata nieskładkowe, w tym 3 lata urlopu wychowawczego oraz rok pobierania świadczeń chorobowych. Ustalona podstawa wymiaru kapitału początkowego wyniosła w jej przypadku 1125,40 zł. Obliczając część emerytury hipotetycznej (przysługującej na 31 grudnia 1998 r.), należną za okresy nieskładkowe, ZUS uwzględni po 0,7 proc. podstawy wymiaru kapitału początkowego za rok pobierania świadczeń chorobowych oraz po 1,3 proc. podstawy wymiaru za 3 lata urlopu wychowawczego. Część emerytury hipotetycznej, przysługująca za te okresy, wyniesie więc 43,89 zł (1,3 proc. x 3 x 1125,40 zł). Gdyby ZUS obliczył część tej emerytury za wspomniane okresy według obecnie obowiązujących zasad, wyniosłaby ona 23,63 zł (0,7 proc. x 3 x 1125,40 zł).
PRZYKŁAD 10
Urlop wychowawczy
Anna D. przed 1 stycznia 1999 r. udowodniła 2-letni urlop wychowawczy. Przy ustalaniu kapitału początkowego ZUS uwzględnił jej w całości ten okres, obliczając po 0,7 proc. podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej za każdy rok tego okresu. W marcu 2012 r. przeszła na emeryturę obliczaną według nowych zasad. Ustalając wysokość świadczenia, ZUS uwzględnił ustalony kapitał początkowy. Po wejściu w życie nowelizacji ubezpieczona będzie mogła się ubiegać o ponowne obliczenie emerytury, uwzględniające kapitał początkowy przeliczony za każdy rok urlopu wychowawczego (według wskaźnika 1,3 proc. podstawy wymiaru).
PRZYKŁAD 11
Łącznie z 3 lat i 3 miesięcy
W 2010 r. ZUS obliczył ubezpieczonej kapitał początkowy. Przy ustalaniu wysokości tego kapitału został uwzględniony 3-letni okres składkowy oraz rok studiów wyższych (1/3 z 3). Nie było możliwe uwzględnienie pozostałych 4 lat studiów. Ubezpieczona w sierpniu 2015 r. zamierza zgłosić wniosek o emeryturę. Do dnia zgłoszenia tego wniosku udowodni 9 lat, 9 miesięcy i 18 dni składkowych. 1/3 tych okresów to 3 lata, 3 miesiące i 6 dni. W związku z tym, przy ustalaniu wysokości emerytury, ZUS przeliczy kapitał początkowy z uwzględnieniem łącznie 3 lat i 3 miesięcy studiów wyższych.
Ustalanie kapitału początkowego
Okresy składkowe i nieskładkowe przypadające przed 1 stycznia 1999 r. podlegające uwzględnieniu przy ustalaniu kapitału początkowego w dniu przejścia ubezpieczonego na emeryturę:
● okresy składkowe wymienione w art. 6 ustawy emerytalnej (w pełnym wymiarze),
● okresy opieki nad dzieckiem przewidziane w art. 7 pkt 5 ustawy emerytalnej jako okresy nieskładkowe uwzględniane w pełnym wymiarze,
● okresy studiów wyższych przewidziane w art. 7 pkt 9 ustawy emerytalnej – jako nieskładkowe wliczane w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 wszystkich okresów składkowych przed dniem zgłoszenia wniosku o emeryturę,
● pozostałe okresy nieskładkowe przewidziane w art. 7 ustawy emerytalnej – w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych przypadających przed 1 stycznia 1999 r.