Czy wykonywanie działalności publicznej w trakcie niezdolności do pracy będzie podstawą do utraty zasiłku chorobowego? Co oznacza pojęcie wykonywania pracy zarobkowej przez przedsiębiorcę w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim? Dlaczego pobieranie rolniczej renty z tytułu niezdolności do pracy nie jest przeszkodą do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego?

Przez kilka tygodni byłem niezdolny do pracy. W tym czasie uczestniczyłem w dwóch posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej, za co otrzymałem ryczałtowe wynagrodzenie. Uczestnictwo w posiedzeniach w żaden sposób nie przeszkodziło w odzyskaniu zdrowia, bo moje zwolnienie spowodowane było orzeczoną depresją. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jednak pozbawił mnie zasiłku chorobowego. Czy miał do tego prawo?
W tego rodzaju przypadkach ZUS opiera swoją decyzję na art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa). Zgodnie z nim ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Organ rentowy powołuje się wówczas na sam fakt wykonywania pracy zarobkowej, niezależnie od tego, czy i w jaki sposób jej wykonywania mogłoby wpłynąć na stan zdrowia ubezpieczonego. Sprawy tego rodzaju budzą jednak wątpliwości i są przedmiotem rozbieżnego orzecznictwa. Zwrócił na to uwagę ZUS w skardze kasacyjnej, jaką złożył w tego rodzaju sprawie, w której sąd II instancji uznał, że zasiłek jest jednak ubezpieczonemu należny. Organ rentowy we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazał na konieczność usunięcia rozbieżności w orzecznictwie dotyczącym pracy zarobkowej i ujednolicenie wykładni tego pojęcia, a także wyjaśnienie zagadnienia: czy przy ocenie pracy zarobkowej – także dla oceny celowościowej – priorytet ma aktywność zawodowa i realizacja określonych zadań, czy też decyduje zarobkowy aspekt działalności.
Sąd Najwyższy postanowieniem z 25 sierpnia 2022 r. (sygn. akt III USK 522/21) co prawda nie przyjął skargi kasacyjnej do rozpoznania, zawarł jednak w uzasadnieniu kilka ciekawych spostrzeżeń. Stwierdził bowiem, że działalność uzasadniona potrzebą środowiskową, społeczną czy publiczną (a za taką należy uznać uczestnictwo w posiedzeniach rady nadzorczej SM), za którą otrzymuje się wynagrodzenie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, nie jest pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej.
Zwrócił uwagę, że pracą zarobkową, o której mowa w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, jest każda aktywność ludzka, niezależnie od stosunku prawnego, w ramach której jest realizowana, której skutkiem jest uzyskanie dochodu. Nie ma natomiast znaczenia, czy konkretna praca jest podejmowana w celu zarobkowym, a więc czy osiągnięcie dochodu było głównym motywem jej podjęcia. Sąd Najwyższy zauważył też, że spełnienie tej przesłanki było wielokrotnie przedmiotem oceny zarówno ze strony SN, jak i sądów powszechnych. I choć w orzecznictwie dominuje podejście przypisujące zarobkowy charakter każdej działalności przynoszącej jakikolwiek dochód, to nie dotyczy to jedynie sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami przejawów aktywności zawodowej (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2005 r., sygn. akt I UK 370/04).
Ponadto SN stwierdził, że art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie wprowadza jakichkolwiek kryteriów jego zastosowania, odnoszących się do poziomu uzyskiwanych przychodów (dochodów) ubezpieczonego pobierającego zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy, które mogłyby wyłączać jego zastosowanie. Odmowa zastosowania tego przepisu pozostawiona jest zatem ocenie sądów rozpoznających konkretne sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Decydujące znaczenie ma bowiem kontekst sytuacyjny (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 2022 r., sygn. akt II USKP 163/21).
Podobnie więc w opisywanej sytuacji należy uznać, że decydujące znaczenie będą miały szczegółowe okoliczności występujące w tej sprawie. Warto złożyć odwołanie kwestionujące decyzję ZUS, jednak trudno z całą pewnością przewidzieć rozstrzygnięcie sądu.
Podstawa prawna
• art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)
Prowadzę działalność gospodarczą. Jakiś czas temu przebywałem na zwolnieniu lekarskim, podczas którego wykonywałam niektóre czynności w firmie. ZUS uznał, że wykonywałem działalność zarobkową i odebrał mi zasiłek. Tymczasem ja tylko minimalizowałem straty, które ponosiła moja firma w trakcie mojej choroby, i w tym czasie nie zarobiłem nawet złotówki. Wykonywałem głównie czynność podatkowo-składkowe. Czy mimo to ZUS może odebrać mi zasiłek?
Wykonywanie niektórych czynności w ramach działalności gospodarczej przez przedsiębiorców w trakcie orzeczonej niezdolności do pracy niejednokrotnie było przedmiotem rozważań sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Choć sądy oceniają tę kwestię różnie, można zauważyć tendencję, że tam, gdzie czynności te były incydentalne, orzekają na korzyść ubezpieczonych.
Kolejnym zagadnieniem może być określenie, co może być uznane za pracę zarobkową. O ile podjęcie pracy dla zewnętrznego podmiotu jest sprawą oczywistą, o tyle ocena pracy na swoją rzecz może być problematyczna. Zwłaszcza w tych przypadkach, w których nie osiągnięto żadnego zarobku. W tym miejscu warto odwołać się do wyroku Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2022 r., sygn. akt I USKP 112/21, który rozpatrywał podobną sprawę. Otóż podkreślił on, że ustawa zasiłkowa nie stanowi, że utrata zasiłku chorobowego wiąże się z uzyskaniem zarobku (przychodu) przez ubezpieczonego, lecz wynika z „wykonywania pracy zarobkowej”. W przypadku przedsiębiorcy należy rozróżnić czynności podejmowane przez niego w ramach zarządzania przedsiębiorstwem, konkurowania na rynku, kontaktów handlowych czy kontaktów z organami publicznymi, od przychodu osiąganego przez „przedsiębiorstwo”. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że przy dokonywaniu oceny, czy w stosunku do korzystającej ze zwolnienia lekarskiego osoby prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą istnieją przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, należy uwzględniać nie tylko fakt dalszego prowadzenia tej działalności, lecz również charakter czynności wykonywanych przez ubezpieczonego.
SN podkreślił, że przedsiębiorca prowadzący działalność zatrudniający pracowników i udzielający im (bądź osobom zatrudnionym na podstawie umowy cywilnej) pełnomocnictw do realizacji czynności zarządczych może kontynuować prowadzenie swojego przedsiębiorstwa, jednocześnie pobierając zasiłek chorobowy. Z racji niezdolności do pracy nie traci on możliwości zarobkowania, bo zarobek nie jest wynikiem jego osobistej pracy. Sąd zwrócił uwagę, że ten dysonans stanowi podstawowy problem wymagający rozstrzygnięcia przede wszystkim przez ustawodawcę. A dopóki nie nastąpi interwencja legislacyjna, dopóty sądy są zmuszone stosować art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej do sytuacji faktycznych, których przepis ten jednoznacznie nie reguluje.
W tej sytuacji należy uznać, że w tego rodzaju przypadkach nie można wyznaczyć jednolitej definicji „wykonywania pracy zarobkowej” w przypadku przedsiębiorców pobierających zasiłek chorobowy. Dlatego również w opisywanej sytuacji warto złożyć odwołanie od decyzji ZUS. Istnieje szansa, że sąd zmieni decyzję organu rentowego.
Podstawa prawna
• art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)
Odmówiono mi prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad dzieckiem. Z uzasadnienia wynika, że przyczyną odmowy jest to, że pobieram rolniczą rentę z tytułu niezdolności do pracy, a więc nie mogłam zrezygnować z zatrudnienia. Czy mam szansę na podważenie decyzji?
Zgodnie z art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych „świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
  • matce albo ojcu,
  • opiekunowi faktycznemu dziecka,
  • osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy o 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
  • innym osobom, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
– jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji”.
Świadczenie to ma na celu zastąpienie zarobku, którego nie osiągnie wnioskodawca, ponieważ opiekuje się osobą wymagającą opieki.
W opisywanej sytuacji problematyczne jest zatem określenie, czy osoba uznana za niezdolną do pracy może spełnić warunek „rezygnacji z zatrudnienia”, skoro pobiera już rentę, mającą zastąpić utracony zarobek.
W tej sprawie wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z 26 kwietnia 2022 r., sygn. akt II SA/Lu 971/21. Sąd stwierdził, że zbyt daleko idący jest wniosek, iż orzeczenie o okresowej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym wykluczałoby podejmowanie jakiegokolwiek zatrudnienia lub wykonywania innej pracy zawodowej. Orzeczenie KRUS odnosi się wyłącznie do zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, a nie do jakiejkolwiek pracy zawodowej. Tym samym niezdolność do pracy w systemie ubezpieczenia rolniczego ma zupełnie inny charakter niż pojęcie niezdolności do pracy w systemie ogólnego ubezpieczenia społecznego. Na gruncie systemu ogólnego niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (ust. 2). Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (ust. 3). O ile zatem uznanie za osobę całkowicie niezdolną do pracy w systemie ogólnym wyklucza jakąkolwiek aktywność zawodową, o tyle podobne orzeczenie w systemie rolniczym wyklucza jedynie pracę zawodową w gospodarstwie rolnym, dopuszczając tym samym aktywność zawodową o pozarolniczym charakterze.
Innymi słowy można uznać, że osoba pobierająca rolniczą rentę „rezygnuje” z zarobku, który mogłaby uzyskać, pracując w sektorze pozarolniczym. W ten sposób przyznanie jej świadczenia pielęgnacyjnego realizuje cele, jakie świadczenie to ma spełniać.
W opisywanej sytuacji warto zatem zaskarżyć decyzję organu. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że świadczenie zostanie jednak przyznane.©℗
Podstawa prawna
• art. 36 ust. 4, art. 48 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2140)