Udzieliliśmy naszym pracownikom bezpłatnych urlopów. Jednocześnie podjęli oni u nas zatrudnienie w ramach umowy zlecenia, przy czym zakres obowiązków był zbieżny z tymi, jakie wykonywali na podstawie umowy o pracę. ZUS uznał, że zleceniobiorcy nadal wykonywali umowę o pracę i nakazał zapłatę zaległych składek (jako zleceniobiorcy korzystali ze zbiegu tytułów ubezpieczeniowych z zatrudnieniem w innej firmie). Czy ZUS miał prawo do takich stwierdzeń? Nie ma chyba zakazu zawierania umów cywilnoprawnych w takim przypadku?

Nie ma takiego zakazu, ale ZUS ma prawo do wydawania tego rodzaju decyzji. Podkreślił to m.in. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 6 października 2022 r., sygn. akt III AUa 182/22. Stwierdził, że organ rentowy ma uprawnienia do badania ważności umów cywilnoprawnych. Zgodnie bowiem z art. 68 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) do zakresu działania ZUS należy m.in. wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne. Na mocy zaś art. 83 ustawy systemowej ZUS wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw, w szczególności dotyczących ustalania wymiaru składek. Sąd uznał, że ZUS ma kompetencje do badania charakteru i do oceny prawnej umów stanowiących tytuł do zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, w tym badania prawidłowości ustalania wymiaru składek, i może wydawać decyzje w tym przedmiocie.
W tego rodzaju przypadkach, jak opisywany w pytaniu czytelnika, ZUS posługuje się art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Zgodnie z nim za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Przepis ten ma przede wszystkim zapobiegać:
  • unikaniu oskładkowania poprzez powierzanie własnym pracownikom części obowiązków na mocy umów cywilnoprawnych i wypłacanie im części wynagrodzenia za pracę w formie wynagrodzenia np. za wykonanie umowy zlecenia lub umowy o dzieło;
  • obchodzeniu przepisów o nadgodzinach i związanych z tym ograniczeń oraz obowiązków poprzez zawieranie z pracownikiem dodatkowych umów cywilnoprawnych, gdy konieczne było wykonywanie przez tego pracownika pracy w nadgodzinach.
Jedną ze spraw tego rodzaju rozstrzygał Sąd Apelacyjny we wspomnianym wyżej wyroku z 6 października 2022 r. Sprawa dotyczyła pracowników placówki ochrony zdrowia, gdzie nierzadko dochodzi do obchodzenia przepisów prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych. W tym przypadku również pracownicy teoretycznie udali się na urlop bezpłatny, ale podjęli zatrudnienie u swojego pracodawcy w ramach umowy cywilnoprawnej .
Sąd Apelacyjny podtrzymał stanowisko sądu I instancji, który uznał, że wykorzystywanie urlopu bezpłatnego nie zrywa pierwotnej więzi pracowniczej opisanej w art. 8 ust. 2a ustawy systemowej. Przeciwnie, zdaniem sądu I instancji, trzeba założyć, że powołana norma obejmuje sytuację, w której – tak jak w rozpatrywanej sprawie – pracownik korzysta z urlopu bezpłatnego, aby jako osoba prowadząca działalność gospodarczą realizować ze swym pracodawcą umowę cywilnoprawną (umowę zlecenia). Sąd apelacyjny stwierdził, że pracodawca powinien uznać wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej za wynagrodzenie z umowy o pracę i je odpowiednio oskładkować.
Podobnie więc w opisywanej sytuacji należy uznać, że ZUS miał prawo wydać tego rodzaju decyzję. ©℗
Podstawa prawna:
•art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)