Dlaczego pobierający zasiłek opiekuńczy nie może wykonywać pracy zarobkowej, nawet gdy dzieckiem opiekuje się inna osoba? Na jakich zasadach otrzyma zasiłek chorobowy pracownik, który niedawno podjął pracę i uległ wypadkowi w drodze do zakładu?

  • Dlaczego pobierający zasiłek opiekuńczy nie może wykonywać pracy zarobkowej, nawet gdy dzieckiem opiekuje się inna osoba
  • Na jakich zasadach otrzyma zasiłek chorobowy pracownik, który niedawno podjął pracę i uległ wypadkowi w drodze do zakładu
  • Kto może otrzymać emeryturę w drodze wyjątku
Pracuję na etacie, ale poza tym wykonuję dodatkową umowę zlecenia. Otrzymałam zwolnienie od pracy w związku z opieką nad dzieckiem. Czy mogę jednak wykonywać dodatkową umowę zlecenia w dniach, w których opiekę nad dzieckiem będzie sprawował mój mąż?
Nie, w tej sytuacji spowoduje to utratę prawa do zasiłku opiekuńczego za cały okres.
Przypomnijmy, że zasiłek opiekuńczy przysługuje zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
  • dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat (bez względu na to, czy jest zdrowe, czy chore) w przypadku m.in. nieprzewidzianego zamknięcia żłobka lub przedszkola, porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki;
  • chorym dzieckiem, które nie ukończyło jeszcze 14 lat;
  • chorym dzieckiem legitymującym się np. orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, gdy dziecko nie ukończyło 18 lat;
  • dzieckiem (bez względu na to, czy jest zdrowe, czy chore) legitymującym się m.in. orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, gdy dziecko nie ukończyło 18 lat, w przypadku m.in. porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki;
  • innym chorym członkiem rodziny.
Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje jednak, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Wyłączenie to nie ma zastosowania, gdy zachodzi potrzeba opieki nad chorym dzieckiem do lat dwóch.
Do zasiłku opiekuńczego mają zastosowanie odpowiednio niektóre przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa dotyczące zasiłku chorobowego:
  • art. 11 ust. 4, zgodnie z którym zasiłek chorobowy (tu: opiekuńczy) przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy;
  • art. 12, zgodnie z którym zasiłek chorobowy (opiekuńczy) nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy:
‒ w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia; okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego;
‒ przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego, tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania; usprawiedliwionej nieobecności w pracy po śmierci pracodawcy (art. 632 par. 8), chyba że niezdolność do pracy powstała do dnia śmierci pracodawcy i trwa nieprzerwanie po tym dniu;
  • art. 17, zgodnie z którym ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia; zasiłek nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
W opisywanej sytuacji kluczowe znaczenie będzie miał właśnie art. 17. Wykonywanie umowy zlecenia oznacza, że odprowadzana jest od niej przynajmniej składka zdrowotna, co pozwoli ZUS na uzyskanie informacji o otrzymanym wynagrodzeniu. Będzie to stanowiło podstawę do wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia, w jakim okresie ubezpieczona umowę tę wykonywała. Jeśli okres ten będzie pokrywał się z okresem pobierania zasiłku opiekuńczego, to ZUS wyda decyzję o braku prawa do zasiłku i nakaże jego zwrot. Trzeba bowiem zauważyć, że zasiłek jest przyznawany za dzień niezdolności do pracy, nie zaś za godziny pracy. To prowadzi do wniosku, że w opisywanej sytuacji najprawdopodobniej ubezpieczona zostałaby pozbawiona zasiłku.
Podstawa prawna
•art. 11‒12, art. 17, art. 32‒35 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)
Rozpoczęłam pracę 2 stycznia, a już 18 stycznia uległam dość poważnemu wypadkowi w drodze do pracy. Jest to moja pierwsza praca po dwuletniej przerwie spowodowanej wyjazdem za granicę. Czy będę miała prawo do zasiłku chorobowego? Co jeśli leczenie będzie się przedłużać? Z końcem marca zakończy się mój okres próbny, a w tej sytuacji wątpię, aby zaproponowano mi dalsze zatrudnienie.
W tej sytuacji pracownik nabył prawo do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia niezdolności, o ile samo zdarzenie rzeczywiście zostanie uznane za wypadek w drodze do pracy. Zgodnie z ustawą o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) jest to zdarzenie, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia chorobowego uznane za wypadek na zasadach określonych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa o emeryturach i rentach z FUS za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednak uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo iż droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
Ponadto za drogę do pracy lub z pracy uważa się również drogę do miejsca lub z miejsca:
  • innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
  • zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
  • zwykłego spożywania posiłków,
  • odbywania nauki lub studiów.
Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku w drodze do pracy lub z pracy dokonują w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy pracodawcy w stosunku do ubezpieczonych, będących pracownikami – jak w tym przypadku. Gdy pracodawca potwierdzi, że zdarzenie miało charakter takiego wypadku, ubezpieczonej w opisywanym przypadku przysługiwać będzie zasiłek chorobowy na specjalnych zasadach. Przede wszystkim, mimo że nie upłynął jeszcze okres wyczekiwania, tj. minimalny okres podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, który dla pracowników wynosi 30 dni, ubezpieczona nabędzie prawo do zasiłku chorobowego. Niezdolność do pracy spowodowana tego rodzaju wypadkiem jest jednym z wyjątków od ogólnej zasady dotyczącej okresu wyczekiwania. Ponadto, w przeciwieństwie do „zwykłej” niezdolności do pracy, za którą przysługuje zasiłek w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku, za okres niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy przysługuje zasiłek w podwyższonej wysokości, tj. 100 proc. podstawy wymiaru. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że jest to zasiłek wypłacany z ubezpieczenia chorobowego, nie jest to świadczenie z ubezpieczenia wypadkowego.
Zgodnie z ogólną zasadą zasiłek z tytułu niezdolności do pracy przysługuje maksymalnie przez 182 dni łącznie, gdy przerwy między poszczególnymi niezdolnościami nie przekraczają 60 dni. Tak może być również w opisywanej sytuacji, chyba że zatrudnienie ubezpieczonej nie będzie kontynuowane po okresie próbnym. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy wypłacany za okres po ustaniu tytułu ubezpieczeniowego (w tym przypadku ustanie tytułu ubezpieczeniowego nastąpi 1 kwietnia, o ile umowa nie zostanie rozwiązana wcześniej) nie może przysługiwać dłużej niż za 91 dni, niezależnie od tego, czy wyczerpano ogólny limit 182 dni.
Należy zatem uznać, że nawet gdy pracodawca nie zawrze z ubezpieczoną kolejnej umowy, to może ona mieć prawo do zasiłku chorobowego nawet po zakończeniu okresu prób nego.
Podstawa prawna
•art. 4 i art. 11 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2476)
•art. 57b ustawy z 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
ZUS przyznał mi bardzo niską emeryturę. Nie osiągam nawet minimalnej wysokości, bo nie mam wystarczającego stażu pracy. Było to jednak spowodowane moją sytuacją życiową. Czy jest szansa na uzyskanie chociażby emerytury minimalnej w drodze wyjątku? Jak uzasadnić wniosek?
Świadczenia w drodze wyjątku zostały przewidziane w art. 83 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna). Zgodnie z nim ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą ‒ ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek ‒ podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, prezes ZUS może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie. Decyzja w tej sprawie nie podlega zaskarżeniu do sądu powszechnego, sprawę będzie rozpatrywał sąd administracyjny.
Trzeba jednak podkreślić, że świadczenia w drodze wyjątku są przyznawane niezwykle rzadko i w opisywanej sprawie raczej nie można liczyć na przyznanie tego świadczenia, zwłaszcza że zainteresowany już pobiera emeryturę, chociaż niską.
Na tę kwestię zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 20 grudnia 2022 r., sygn. akt III OSK 6618/221. W uzasadnieniu podkreślił, że świadczenie przyznawane w trybie art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej ma charakter wyjątkowy. A to oznacza, że przyznanie takiego wyjątkowego świadczenia będzie możliwe, gdy danej osobie nie można przyznać świadczenia w trybie zwykłym i jednocześnie nie ma perspektyw, aby w przyszłości osoba ta mogła spełnić warunki do jego przyznania. Innymi słowy – nie ma ona możliwości podjęcia pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek. Wymogiem ostatnim jest niedostatek, ustawa emerytalna wymaga bowiem, aby wnioskujący nie miał niezbędnych środków utrzymania. Jednak weryfikacji tej przesłanki należy dokonać dopiero po ustaleniu przesłanki wyjściowej, jaką jest brak prawa do świadczenia w trybie zwykłym oraz brak perspektyw do jego otrzymania w przyszłości. Sam fakt, że ktoś pozostaje w niedostatku, nie pozwoli więc na przyznanie wyjątkowego świadczenia. Dla osób znajdujących się w tej sytuacji przewidziane są bowiem innego rodzaju świadczenia socjalne.
NSA podkreślił przy tym jednocześnie, że świadczenie przyznawane w drodze wyjątku na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy emerytalnej nie może pozostawać w zbiegu z prawem do emerytury lub renty przyznawanej w trybie zwykłym. Świadczenie w drodze wyjątku nie może więc być dodatkiem do świadczenia „zwykłego”.
Biorąc pod uwagę treść przepisów, a także stanowisko NSA, należy stwierdzić, że w opisywanej sytuacji zainteresowany nie ma szans na otrzymanie świadczenia w drodze wyjątku. ©℗
Podstawa prawna
•art. 83 ustawy z 7 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
Zapraszamy do zadawania pytań