Sprawa dotyczyła wniosku o zapłatę jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ubezpieczonego z powodu choroby zawodowej. Uprawnienie takie przysługuje od ZUS członkom rodziny poszkodowanego wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, również w przypadku, gdy ten był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Stanowi o tym art. 13 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189; dalej: ustawa wypadkowa). Wniosek o odszkodowanie złożyły żona i córka byłego pracownika, który od 2006 r. do śmierci w 2009 r. pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy, jednak przyznaną na podstawie zasad ogólnych, określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504 ze zm.). Mężczyzna nigdy nie starał się o orzeczenie choroby zawodowej, jednak po rozpatrzeniu sprawy przez sanepid została wydana – w 2019 r., czyli prawie 10 lat po śmierci rencisty – decyzja stwierdzająca u niego chorobę zawodową. Okazało się bowiem, że jego problemy z układem oddechowym, które były jedną z przyczyn orzeczenia o niezdolności do pracy i skończyły się przedwczesną śmiercią z powodu raka płuc, miały źródło w jego pracy zawodowej. Zmarły (z zawodu ślusarz) przez ponad pięć lat pracował przy wyrobach azbestowych. Jednak mimo stwierdzenia choroby zawodowej (był nią wspomniany złośliwy nowotwór płuca) ZUS odmówił wypłaty odszkodowania, wskazując, że zmarły nie pobierał renty z ubezpieczenia wypadkowego, nie ma więc do niego zastosowania art. 13 ust. 1 ustawy wypadkowej.
Członkom rodziny zmarłego, który spełniał w chwili śmierci warunki do uzyskania renty wypadkowej, należy się także prawo do odszkodowania jednorazowego
Wdowa i córka odwołały się do sądu i już w I instancji decyzja ZUS została zmieniona i kobietom przyznano żądane odszkodowanie. ZUS złożył apelację, jednak Sąd Okręgowy w P. stwierdził, że w sprawie istnieje poważny problem prawny, nierozstrzygany jeszcze na gruncie aktualnych przepisów. Chodziło o kwestię, jak rozumieć użyte w art. 13 ust. 1 zdanie drugie ustawy wypadkowej sformułowanie, iż „jednorazowe odszkodowanie przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego”. Sąd chciał wiedzieć, czy takie uprawnienie wynikać winno z mocy samego prawa, czy też musi być ono ustalone w chwili śmierci przez organ rentowy w drodze decyzji administracyjnej. Problem ten przekazał do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
SN w odpowiedzi wydał uchwałę, w której stwierdził, że członkom rodziny ubezpieczonego przysługuje jednorazowe odszkodowanie także w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty mającego ustalone w decyzji organu rentowego prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie przepisów ustawy emerytalnej, który spełniał ustawowe przesłanki do przyznania mu prawa do renty w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
– Na gruncie obecnych przepisów faktycznie ten problem nie był jeszcze rozstrzygany. Należy jednak zauważyć, iż aktualna ustawa odnosi się do osób uprawnionych do renty z ubezpieczenia wypadkowego. Kładzie zatem nacisk na uprawnienie do renty, a nie na jej pobieranie. Chodzi tu więc o osobę, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do renty wypadkowej, ale niekoniecznie ją pobierała. Ustalenie prawa nie oznacza korzystania z niego. Trzeba bowiem pamiętać, że objawy choroby zawodowej mogą ujawnić się wiele lat po zakończeniu zatrudnienia, a trudno też przyjąć, aby ustawodawca celowo podzielił ubezpieczonych na tych, którzy starali się o prawo do renty, i tych, którzy nie zdecydowali się na to z różnych względów, być może nie wiedząc nawet o takim uprawnieniu. Uznać więc należy, że także w takich wypadkach członkom rodziny po zmarłym, co do którego ustalono, iż spełniał w chwili śmierci in abstracto warunki do uzyskania renty wypadkowej, także należy się prawo do odszkodowania jednorazowego – powiedziała sędzia Romualda Spyt. ©℗
ORZECZNICTWO
Uchwała Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2022 r., sygn. III UZP 4/22 www.serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia