19 października weszła w życie nowelizacja ustawy emerytalnej, która określa, czym jest przodek, a czym odkrywka. Dotychczas pojęcia te nie były zdefiniowane, podlegały więc uznaniu ZUS i sądów.
Emerytury górnicze obliczane są na specjalnych zasadach, innych niż w przypadku pozostałych ubezpieczonych. Nie oblicza się ich, biorąc pod uwagę odprowadzone składki, lecz lata i rodzaj wykonywanej pracy. Górnicy mogą przejść na emeryturę wcześniej, ponadto w niektórych przypadkach rok pracy liczy się do emerytury z uwzględnieniem specjalnego przelicznika.
Zgodnie z art. 50d ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury pracownikom zatrudnionym pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym następujące okresy pracy na obszarze Polski:
1) w przodkach bezpośrednio przy urabianiu, ładowaniu i zwałowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących, transportujących i zwałujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych;
2) w drużynach ratowniczych.
W tym przypadku doprecyzowano pkt 1, a także dodano do ustawy definicję przodka. Zgodnie z nowo dodanym art. 50d ust. 1a przez przodek rozumie się obszar wyrobiska górniczego, w którym są wykonywane prace bezpośrednio związane z wydobywaniem kopaliny lub drążeniem tego wyrobiska, w tym ścianę, a w odkrywkach również obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, w tym formowaniem korpusu zwału, a także strefę przyprzodkową stanowiącą obszar bezpośrednio przyległy do przodka, ustalony w kopalni na podstawie organizacyjno-technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska.
To niejedyna definicja, której brakowało w ustawie emerytalnej. Do 19 października 2022 r. nie definiowano także pojęcia odkrywki, którym ustawa w kilku miejscach się posługuje. Zgodnie z art. 51 ust. 1 przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur, o których mowa w art. 50a lub 50e, stosuje się m.in. przelicznik wynoszący 1,2 za każdy rok pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego. Zgodnie z nowo dodanym art. 50ba, ilekroć w ustawie jest mowa o:
- kopalni ‒ oznacza to zakład górniczy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 18 prawa geologicznego i górniczego,
- odkrywce ‒ oznacza to odkrywkowy zakład górniczy.
Jak widać, stwierdzenie przez ZUS, a w razie odwołania – przez sąd, czy dana osoba pracowała „na przodku” lub „na odkrywce”, decydowało o wysokości świadczenia. Z uwagi na brak odpowiedniej definicji w ustawie emerytalnej była ona tworzona przez ZUS i sądy. Istnieje na ten temat bogate orzecznictwo.
Twórcy nowelizacji podkreślają, że wprowadzenie definicji legalnych „odkrywki”, „kopalni” i „przodka” służyć będzie poprawie bezpieczeństwa prawnego, ponieważ rozwieje wątpliwości interpretacyjne co do tego, które okresy pracy w kopalniach siarki lub węgla brunatnego należy zaliczyć w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury zgodnie z art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Wprowadzenie tych definicji „usunie zatem lukę legislacyjną oraz przyczyni się do usprawnienia i ujednolicenia orzekania w sprawach emerytalnych”. Ponadto, jak zauważają autorzy, powiązanie pojęcia odkrywki z pojęciem zakładu górniczego uprości orzekanie w sprawach dotyczących emerytur górniczych, ponieważ ustalenie granic zakładu górniczego nie będzie podlegało uznaniu organu emerytalnego lub sądów, lecz będzie się opierać m.in. na dowodach w postaci planów ruchu zakładów górniczych jednoznacznie przedstawiających granice. Z kolei pojęcie przodek koresponduje z definicją robót górniczych unormowaną w art. 6 ust. 1 pkt 12 prawa geologicznego i górniczego oraz uwzględnia stopień zagrożeń występujący na stanowiskach pracy w tych miejscach. ©℗
Tak jest od 1 stycznia 2007 r.
Po ukończeniu odpowiedniego wieku
Emeryturę górniczą można otrzymać, gdy:
• nie jest się członkiem otwartego funduszu emerytalnego (OFE) lub za pośrednictwem ZUS złożono wniosek o przeniesienie środków z OFE na dochody budżetu państwa, oraz
• ukończono 55 lat i posiada się okres pracy górniczej, który wynosi łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn – w tym co najmniej 10 lat pracy górniczej, albo
• ukończono 50 lat i posiada się okres pracy górniczej, który wynosi łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn – w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej.
Bez względu na wiek
Emeryturę górniczą można otrzymać, gdy:
• nie jest się członkiem OFE lub za pośrednictwem ZUS złożono wniosek o przeniesienie środków z OFE na dochody budżetu państwa oraz
• ma się staż co najmniej 25 lat pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. ©℗
Podstawa prawna
• art. 50a, 50ba, 50d, 50e ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
• art. 6 ust. 1 pkt 12 i 18 ustawy z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1072; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1504)
