Pobieram zasiłek macierzyński i jednocześnie prowadzę działalność gospodarczą. Czy możliwe jest zgłoszenie się do ubezpieczenia chorobowego, aby w razie choroby pobierać także zasiłek chorobowy?

Wykorzystałam w tym roku 14 dni opieki nad chorą mamą. Teraz zachorował tata, a opieki nad nim podjął się brat. Czy będzie mu przysługiwało prawo do zasiłku opiekuńczego?
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wypłaci bratu zasiłku opiekuńczego za dni opieki nad ojcem. Zgodnie z art. 32 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:
  • dzieckiem w wieku do ukończenia ośmiu lat w przypadku:
– nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do którego dziecko uczęszcza, albo choroby niani (jeśli zawarto z nią umowę uaktywniającą) lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem;
– porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki;
– pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekującego się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
  • chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat (w przypadku niepełnosprawności dziecka w pewnych sytuacjach do ukończenia przez dziecko lat 18, nawet gdy dziecko nie jest chore);
  • innym chorym członkiem rodziny.
Za „innych członków rodziny” uważa się małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.
Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje maksymalnie przez określoną liczbę dni w roku kalendarzowym. W przypadku dzieci do lat 14 okres ten wynosi maksymalnie 60, zaś w przypadku opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi do lat 18 – maksymalnie 30 dni. Jeszcze krócej można pobierać zasiłek za dni opieki nad chorym „innym członkiem rodziny”, a więc tak jak w opisywanym przypadku – np. ojcem i matką. Limit wynosi bowiem zaledwie 14 dni. Co ważne, ww. limity stosuje się niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.
Jak wyjaśnia ZUS w zamieszczonym na swojej stronie internetowej komentarzu do ustawy zasiłkowej, pod uwagę należy wziąć wszystkich uprawnionych do zasiłku w ramach jednej rodziny. Skoro limit zasiłku został wykorzystany przez siostrę na opiekę nad matką, to brat nie może otrzymać zasiłku za opiekę nad ojcem. Wszyscy bowiem należą do jednego kręgu osób „innych członków rodziny”. Inaczej byłoby, gdyby brat wystąpił o zasiłek za dni opieki np. nad swoim dzieckiem. Jego siostra nie należy do kręgu osób, które zgodnie z ustawą zasiłkową mogłaby wystąpić o zasiłek nad dziećmi brata, dlatego opieka siostry nad chorą matką nie wliczałaby się do limitu opieki brata nad jego chorym dzieckiem.
Należy zwrócić uwagę, że przepisy te są dość niejasne, a ich stosowanie nieintuicyjne. Na dodatek orzecznictwo sądów w tym zakresie jest dość skąpe i raczej nie przedstawia stanowiska przeciwnego do ZUS.
Podstawa prawna
• art. 32 i nast. ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732)
W naszej firmie przeprowadzono kontrolę ZUS. Po jej zakończeniu zakład uznał, że nie udowodniliśmy, iż prawidłowo wypłaciliśmy zasiłki, a w konsekwencji doszedł do wniosku, że zmniejszyliśmy należne składki. W protokole kontroli wskazano, że nie udostępniliśmy całości dokumentacji, choć wyjaśniliśmy, że jakiś czas temu została ona zniszczona. Organ rentowy nakazał nam zapłatę zaległych składek. Czy słusznie?
Zgodnie z art. 87 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w trakcie przeprowadzania kontroli inspektor kontroli ZUS ma prawo m.in.:
  • badać wszelkie księgi, dokumenty finansowo-księgowe i osobowe oraz inne nośniki informacji związane z zakresem kontroli;
  • dokonywać oględzin i spisu składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek;
  • zabezpieczać zebrane dowody;
  • żądać udzielania informacji przez płatnika składek i ubezpieczo nego;
  • wzywać i przesłuchiwać płatnika składek i ubezpieczonego, jeżeli z powodu braku lub po wyczerpaniu innych środków dowodowych pozostały niewyjaśnione okoliczności mające znaczenie dla postępowania kontrolnego.
Z kolei płatnik ma obowiązek:
  • udostępnić wszelkie księgi, dokumenty i inne nośniki informacji związane z zakresem kontroli, które są przechowywane u płatnika oraz u osób trzecich w związku z powierzeniem tym osobom niektórych czynności na podstawie odrębnych umów;
  • udostępniać do oględzin składniki majątku, których badanie wchodzi w zakres kontroli, jeżeli zalegają z opłatą należności z tytułu składek;
  • sporządzić i wydać kopie dokumentów związanych z zakresem kontroli i określonych przez inspektora kontroli;
  • zapewnić niezbędne warunki do przeprowadzenia czynności kontrolnych, w tym udostępnić środki łączności (z wyjątkiem środków transportowych) oraz inne niezbędne środki techniczne do wykonania czynności kontrolnych, którymi dysponuje płatnik;
  • udzielać wyjaśnień kontrolującemu;
  • przedstawić tłumaczenie na język polski sporządzonej w języku obcym dokumentacji finansowo-księgowej i osobowej przedłożonej przez płatnika składek.
Czynności te płatnik składek jest obowiązany dokonać nieodpłatnie.
W ramach kontroli ZUS sprawdza nie tylko prawidłowość naliczania składek za ubezpieczonych, lecz także prawidłowość wypłacania im świadczeń – dotyczy to płatników, którzy są do tego zobowiązani. Może się okazać, że płatnik nieprawidłowo naliczył i wypłacił świadczenia ubezpieczonym, a w konsekwencji z należnych do ZUS składek potrącił nieprawidłowe kwoty. Będzie się to wiązało z koniecznością dopłaty składek. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie, którą zajmował się Sąd Apelacyjny we Wrocł wiu. W wyroku z 10 kwietnia 2012 r., sygn. akt III AUa 33/12, podkreślił on, że płatnik składek ma udostępnić wszelkie księgi, dokumenty i inne nośniki informacji związane z zakresem kontroli, które są przechowywane u płatnika oraz u osób trzecich w związku z powierzeniem tym osobom niektórych czynności na podstawie odrębnych umów. Odpowiednikiem tego nakazu jest obowiązek prowadzenia dokumentacji obrazującej przedmiotowe rozliczanie składek w razie wypłacania świadczeń zasiłkowych czy innych finansowanych ze środków budżetu państwa. W rozpatrywanej przez sąd sprawie dokumentacja zasiłkowa częściowo zaginęła, a ZUS – z czym zgodził się sąd – nakazał wyrównanie składek. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że podstawą wydania spornej decyzji nie jest ukaranie strony za brak dokumentacji. To na wnioskodawcy, zgodnie z ciężarem rozłożenia dowodu, spoczywa konieczność wykazania, że należycie realizował swoje obowiązki jako płatnik składek. Przy czym w toku postępowania przed sądem strona może dowodzić swoich racji za pomocą wszelkich środków dowodowych.
Podobnie więc w opisywanej przez czytelnika sytuacji należy uznać, że to na płatniku ciąży udowodnienie, że prawidłowo wypłacał zasiłki. Jeśli nie jest w stanie tego zrobić, ZUS zasadnie nakazał dopłatę składek. Na marginesie warto zauważyć, że tego rodzaju problemy są stopniowo eliminowane przez pełną elektronizację przepływu informacji między płatnikiem, ZUS oraz podmiotami uprawnionymi do wystawiania zwolnień lekarskich.
Podstawa prawna
• art. 87–88 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
Pobieram zasiłek macierzyński i jednocześnie prowadzę działalność gospodarczą. Czy możliwe jest zgłoszenie się do ubezpieczenia chorobowego, aby w razie choroby pobierać także zasiłek chorobowy?
Nie, nie jest to możliwe. W opisywanej sytuacji przedsiębiorca jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i pobiera zasiłek macierzyński, co nie jest zakazane przez przepisy. Przedsiębiorca nie traci w takim przypadku prawa do zasiłku macierzyńskiego, a pobieranie tego świadczenia staje się tytułem do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalno-rentowego. Co ważne, w tym przypadku przedsiębiorca nie opłaca składek sam, gdyż są one finansowane przez budżet państwa. Okres taki uznaje się za okres składkowy w rozumieniu przepisów emerytalnych. Niestety powstaje przy tym specyficzna sytuacja w zakresie obowiązków składkowych. Wyjaśnił to m.in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 7 lipca 2020 r., sygn. akt III AUa 288/20. Zwrócił on uwagę, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność i jednocześnie spełniające warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte tymi ubezpieczeniami także z innych tytułów. Spełnienie przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność warunków do objęcia jej obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego oznacza, że jest ona nimi obejmowana z mocy prawa, przy czym możliwe jest kontynuowanie tego także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, ale tylko jako ubezpieczenia dobrowolnego. Dopiero po zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego ustaje zbieg tytułów, a osoba nadal prowadząca pozarolniczą działalność zostaje z mocy prawa objęta tym ubezpieczeniem z tego właśnie tytułu na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa).
Prowadzi to do wniosku, że choć działalność będzie nadal prowadzona, ubezpieczenie emerytalno-rentowe z tego tytułu może być tylko dobrowolne. A to oznacza, że taka osoba nie będzie mogła podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, nawet jeśli złoży taki wniosek. Wynika to z ogólnej zasady zawartej w ustawie systemowej, która pozwala na dobrowolne podleganie ubezpieczeniu chorobowemu tylko z tych tytułów, z których ubezpieczenie emerytalno-rentowe jest obowiązkowe. Nie można zatem podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od dobro wolnych ubezpieczeń emerytalno -rentowych.
W opisywanej sytuacji przedsiębiorca nie może więc zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego i w razie choroby pobierać zasiłku chorobowego. Jednocześnie można bowiem pobierać tylko jedno świadczenie z ubezpieczenia chorobowego – w tym przypadku jest to zasiłek chorobowy.
Trzeba przy tym podkreślić, że przedsiębiorca, który nie zawiesi lub nie zakończy prowadzenia działalności na okres pobierania zasiłku, będzie musiał opłacać z tego tytułu składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Jest ona bowiem należna od każdego tytułu ubezpieczeniowego, nie mają tu zastosowania reguły zbiegu tytułów wynikające z ustawy systemowej. ©℗
Podstawa prawna
• art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
Zapraszamy do zadawania pytań
uis@gazetaprawna.pl
  • Jaki limit zasiłku opiekuńczego przysługuje rodzeństwu opiekującemu się chorymi rodzicami
  • Dlaczego płatnik w trakcie kontroli ZUS musi udowodnić, że prawidłowo wypłacał zasiłki
  • Czy przedsiębiorca prowadzący działalność i jednocześnie pobierający zasiłek macierzyński może otrzymać także prawo do zasiłku chorobowego