Pracownik chorował od 23 sierpnia do 5 września br. Do końca sierpnia był zatrudniony na pół etatu z wynagrodzeniem w wysokości 1850 zł, a od 1 września objął cały etat i jego pensja wzrosła do płacy minimalnej, czyli wyniosła 3010 zł. Od 6 września 2022 r. opiekuje się chorym dzieckiem i wnioskował o zasiłek opiekuńczy. Jaką przyjąć podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego – tę po zmianie etatu czy ustaloną dla zasiłku chorobowego z okresu sierpień 2021 – lipiec 2022 r.?
odpowiedź
W opisywanym przypadku podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego stanowi wynagrodzenie ustalone po zmianie etatu, czyli odpowiadające minimalnej stawce dla pełnego wymiaru czasu pracy, po odliczeniu części składkowej – 13,71 proc. Podstawę wymiaru zasiłku (wynagrodzenia) chorobowego co do zasady oblicza się ze średnich zarobków pracownika uzyskanych przez niego za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc zachorowania. Natomiast gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia z tytułu stosunku pracy, podstawę zasiłkową wyznacza się, przyjmując przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe tego zatrudnienia. Przez „wynagrodzenie” uwzględniane w podstawie wymiaru świadczenia chorobowego rozumie się przychód pracownika, od którego naliczane są składki na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz chorobowe finansowanych ze środków pracownika. Jest to kwota odpowiadająca 13,71 proc. tej podstawy.
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uwzględnia się przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownikowi za okres 12 miesięcy kalendarzowych (lub okresu krótszego), nawet jeżeli w tych okresach nastąpiła zmiana wysokości wynagrodzenia, ale na skutek zmiany stanowiska pracy lub zmiany warunków wynagradzania ustalonych w umowie o pracę lub w innym akcie nawiązującym stosunek pracy. Zatem wszelkie podwyżki lub obniżki pensji wynikające – odpowiednio – np. z awansu pracownika lub z oszczędności pracodawcy nie wpływają na tok postępowania z podstawą zasiłkową.
Czasami bez wpływu
Sytuacja będzie wyglądała inaczej, gdy zmiana zarobków jest następstwem zmiany wymiaru etatu. W razie zmiany umowy o pracę – lub innego aktu nawiązującego stosunek pracy – polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy podstawę wymiaru zasiłku stanowi bowiem przeciętne miesięczne wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy, jeżeli zmiana wymiaru czasu pracy nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy albo w miesiącach poprzedzających (art. 40 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa; dalej: ustawa zasiłkowa). Istotne jest zatem, w którym momencie nastąpiła zmiana etatu. Jeśli już w trakcie pobierania zasiłku, a więc w późniejszym miesiącu niż miesiąc wystąpienia niezdolności do pracy, to zmiana ta nie ma już wpływu na wysokość ustalonej wcześniej podstawy.
PRZYKŁAD 1
Wypowiedzenie zmieniające
Pracownik zatrudniony na pół etatu zachorował we wrześniu 2022 r. Jego wynagrodzenie wynosi 1600 zł miesięcznie. Do końca lipca 2022 r. pracował na trzy czwarte etatu z wynagrodzeniem wynoszącym 20 zł za godzinę pracy. Zmiana etatu w drodze wypowiedzenia zmieniającego dokonała się od 1 sierpnia 2022 r. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego za wrzesień stanowi wynagrodzenie za sierpień, ustalone dla połowy wymiaru czasu pracy, tj. już po zmianie warunków pracy i płacy: 1600 zł – 13,71 proc. = 1380,64 zł.
PRZYKŁAD 2
Pełne miesiące kalendarzowe
Pracownik zachorował we wrześniu 2022 r. Do 15 czerwca 2022 r. był zatrudniony w połowie wymiaru czasu pracy, a od 16 czerwca pracuje w pełnym wymiarze czasu pracy. Do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego za wrzesień przyjmuje się wynagrodzenie za pełne kalendarzowe miesiące po zmianie wymiaru czasu pracy, tj. wynagrodzenie za lipiec i sierpień br.
PRZYKŁAD 3
Za 12 ostatnich miesięcy
Pracownica stała się niezdolna do pracy z powodu choroby w okresie od 22 sierpnia do 30 września 2022 r. Do 31 sierpnia była zatrudniona na pełen etat, a od 1 września pracuje na ćwierć wymiaru czasu pracy. Ponieważ zmiana wymiaru czasu pracy nie nastąpiła ani w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, ani w okresie 12 miesięcy poprzedzających powstanie tej niezdolności, zmiana wymiaru czasu pracy nie ma wpływu na podstawę wymiaru pensji chorobowej. Podstawę wymiaru wynagrodzenia chorobowego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownicy za okres od sierpnia 2021 r. do lipca 2022 r.
PRZYKŁAD 4
Trzeba przeliczyć
Pracownica od 17 do 31 sierpnia 2022 r. nabyła prawo do zasiłku opiekuńczego na zdrowe dziecko w wieku do ósmego roku życia nieuczęszczające do zamkniętego z powodu awarii prądu przedszkola. 20 sierpnia była zatrudniona w wymiarze trzech czwartych etatu, a od 21 sierpnia przeszła na jedną czwartą etatu. Podstawę wymiaru zasiłku opiekuńczego przysługującego za okres od 17 do 20 sierpnia stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownicy za okres od sierpnia 2021 r. do lipca 2022 r. Natomiast do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku za opiekę przysługującego za okres od 21 do 31 sierpnia trzeba przyjąć pełne miesięczne wynagrodzenie za sierpień, które pracownica otrzymałaby po zmianie wymiaru czasu pracy.
PRZYKŁAD 5
Konieczne uzupełnienie
Załóżmy, że pracownik zachoruje 15 września. Do 9 września był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, a od 10 września w połowie wymiaru czasu pracy. Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się, po uzupełnieniu, wynagrodzenie za wrzesień, przysługujące z tytułu pracy w nowym wymiarze czasu pracy.
Niezdolność najwyżej z krótką przerwą
Podstawy wymiaru zasiłku przysługującego u tego samego pracodawcy nie oblicza się na nowo, jeżeli w pobieraniu wynagrodzenia za okres choroby i zasiłków – bez względu na ich rodzaj – nie było przerwy lub przerwa trwała krócej niż jeden miesiąc kalendarzowy (art. 43 ustawy zasiłkowej). Jeżeli podstawa wymiaru poprzednio pobieranego zasiłku podlegała waloryzacji, podstawę wymiaru kolejnego zasiłku stanowi kwota przyjęta jako podstawa wymiaru poprzednio pobieranego zasiłku po waloryzacji.
W powołanym przepisie chodzi o zasiłki u tego samego pracodawcy, przy czym w pojęciu okresów pobierania zasiłków mieszczą się również okresy wypłaty wynagrodzenia chorobowego. Okres, za który pracownikowi przysługuje wynagrodzenie chorobowe, wlicza się bowiem do okresu zasiłkowego.
PRZYKŁAD 6
Nowe obliczenia
Pracownik zachorował pierwszy raz w sierpniu 2022 r. Jeśli ponownie zachoruje lub będzie sprawował opiekę nad członkiem rodziny, nabywając prawo do: wynagrodzenia chorobowego/zasiłku chorobowego lub opiekuńczego:
• we wrześniu – uzyska świadczenie chorobowe/opiekuńcze, którego podstawa wymiaru nie wymaga ponownego ustalenia. Będzie nią średnie miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od września 2021 r. do sierpnia 2022 r.;
• w październiku lub w następnych miesiącach – zostanie wyznaczona nowa podstawa.
Zasada, o której tu mowa (art. 43 ustawy zasiłkowej), nie ma zastosowania, jeżeli między poszczególnymi okresami pobierania zasiłków (wynagrodzenia chorobowego) miała miejsce zmiana wymiaru czasu pracy. Tak podaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych w swoim komentarzu do ustawy zasiłkowej (pkt 313).
PRZYKŁAD 7
Krócej niż miesiąc
Pracownik chorował w sierpniu 2022 r. i pobrał wynagrodzenie chorobowe za pięć dni. Podstawa wymiaru przysługującego mu wynagrodzenia chorobowego została ustalona z uwzględnieniem wynagrodzenia za okres od sierpnia 2021 r. do lipca 2022 r. 9 września 2022 r. pracownik złożył wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego na chore dziecko w wieku siedmiu lat. Do końca sierpnia br. pracownik był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, natomiast od 1 września – w połowie wymiaru. Mimo że przerwa między okresami pobierania wynagrodzenia chorobowego i zasiłku opiekuńczego była krótsza niż jeden miesiąc kalendarzowy, ze względu na zmianę wymiaru czasu pracy podstawa wymiaru zasiłku przysługującego za wrzesień powinna być ustalona na nowo. Stanowić ją będzie miesięczne wynagrodzenie za wrzesień (po uzupełnieniu), tj. po zmianie wymiaru czasu pracy.
Świadczenie jedno po drugim
W kontekście omawianego zagadnienia warto także pamiętać o wyroku Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2016 r., sygn. akt II UK 206/15. Sąd Najwyższy wypowiedział się, jak zmiana etatu ma się do omawianego art. 43 ustawy zasiłkowej. Kluczowe jest tu określenie relacji między art. 40 i 43 ustawy zasiłkowej, która może mieć wpływ na stosowanie w praktyce tych przepisów. Otóż dwie wskazane normy są od siebie niezależne. Najpierw bowiem rozpoznaje się, czy podstawę zasiłkową w ogóle należy ponownie ustalać – i tu jedyną przesłanką jest długość przerwy między pobieraniem poszczególnych świadczeń lub jej brak (art. 43). Dopiero w dalszej kolejności, gdy przerwa będzie co najmniej jednomiesięczna, przystępuje się do obliczania tej podstawy i wówczas zastosowanie mają przepisy art. 36–42 ustawy zasiłkowej, które wskazują sposób obliczania tej podstawy, z uwzględnieniem ewentualnej zmiany wymiaru czasu pracy (art. 40). Ponadto art. 43 nie zawiera żadnych zastrzeżeń odwołujących się do art. 40. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, opracowując swoje wytyczne do komentarza do ustawy zasiłkowej, przyjął jednak, że przy przerwie między świadczeniami krótszej niż jeden miesiąc kalendarzowy lub przy jej braku podstawę trzeba ustalić ponownie, jeśli w tym czasie doszło do zmiany etatu. Nie wynika to jednak wprost z brzmienia przepisów ustawy zasiłkowej. Przytoczony wyrok zapadł jednak w konkretnej sprawie i nie ma mocy powszechnie obowiązującej wykładni prawa.
U czytelnika
W analizowanym przypadku pracownik był nieobecny w pracy z powodu choroby na przełomie sierpnia i września (w ciągłości). Podstawa wymiaru przysługującego mu zasiłku chorobowego została ustalona z uwzględnieniem wynagrodzenia za okres od sierpnia 2021 r. do lipca 2022. Od 6 września, czyli zaraz po zakończeniu swojej niezdolności do pracy, pracownik musiał zaopiekować się chorym dzieckiem. Do 31 sierpnia pracownik był zatrudniony w połowie wymiaru czasu pracy, natomiast od 1 września w pełnym wymiarze czasu pracy. Mimo że między okresami pobierania zasiłków nie było przerwy wynoszącej miesiąc kalendarzowy, to ze względu na zmianę wymiaru czasu pracy i rodzaju zasiłku podstawa wymiaru zasiłku opiekuńczego przysługującego od 6 września powinna być ustalona na nowo. Stanowi ją miesięczne wynagrodzenie po zmianie wymiaru czasu pracy, tj. pełne miesięczne wynagrodzenie, które pracownik otrzymałby, gdyby przepracował cały wrzesień. Natomiast wrześniowa zmiana wielkości etatu nie miała wpływu na podstawę wymiaru zasiłku chorobowego za wrzesień. A to dlatego, że nie zaszła ona ani w sierpniu, czyli miesiącu zachorowania, ani w miesiącach poprzedzających, z których ustalana jest podstawa zasiłków.
Od 1 stycznia 2022 r. podstawa wymiaru zasiłków (chorobowego, opiekuńczego) z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę po odliczeniu 13,71 proc. tej kwoty, tj. od 2597,33 zł (kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę – 3010 zł, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc.).©℗
Podstawa prawna
• art. 3 pkt 3, art. 36, art. 40, art. 43, art. 45 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 1732)
