Na początku września zmieniam stan cywilny. Prowadzę działalność gospodarczą, w której zatrudniam również moją narzeczoną, która pracuje na część etatu. Mieszkamy razem, prowadzimy wspólne gospodarstwo domowe, ale to ja zarządzam firmą. Czy zawarcie związku małżeńskiego wpłynie na wysokość składek? Słyszałem, że nie można zatrudniać męża albo żony na umowę o pracę.
Nie, nie ma zakazu zatrudniania męża albo żony na umowie o pracę, jednak przepisy ubezpieczeniowe nie będą traktowały takiej osoby jak pracownika, ale jak współpracownika. Nie ma znaczenia, że przedsiębiorca i jego narzeczona już teraz prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, bo ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) skutki składkowe wiąże w takim przypadku tylko z zawarciem związku małżeńskiego.
Na razie obcy
Obecnie, mimo że osoby te prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, to na gruncie ustawy systemowej są dla siebie obcymi osobami. Skoro przedsiębiorca zatrudnia narzeczoną na podstawie umowy o pracę, to musi opłacać za nią składki na takich samych zasadach jak za innych pracowników, a więc od podstawy składek stanowiącej równowartość przychodu ze stosunku pracy.
Sytuacja ta zmieni się wraz z zawarciem związku małżeńskiego. Wówczas bowiem już małżonka przedsiębiorcy zyska status osoby współpracującej. Zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy systemowej za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, zleceniobiorcami oraz z osobami korzystającymi z ulgi na start uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. Nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Jak wynika zaś z art. 8 ust. 2 ustawy systemowej, jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca.
W orzecznictwie sądowym akcentuje się z kolei, że wspomniana współpraca przy prowadzeniu działalności jest najszerzej rozumianą podstawą „zatrudnienia”, obejmującą swym zakresem wykonywanie pracy na podstawie umowy o pracę, na podstawie umów cywilnoprawnych, a także wszelką pomoc członkowi rodziny w prowadzeniu działalności gospodarczej lub świadczeniu usług bez podstawy prawnej. Jak jednak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku 26 stycznia 2022 r., sygn. akt I USKP 76/21, do stwierdzenia, że ma miejsce współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej, ważny jest ciężar gatunkowy działań współpracownika, ich bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej, a także stabilność i zorganizowanie oraz częstotliwość podejmowanych prac. Udzielana przez małżonka pomoc w prowadzonej przez drugiego małżonka działalności gospodarczej jest współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej i tytułem podlegania ubezpieczeniom społecznym wtedy, gdy ma charakter stały i generuje dodatkowe dochody. W tak rozumianą działalność nie wypisuje się doraźna pomoc, małżonkowie są bowiem zobowiązani do wzajemnej pomocy. Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej wykracza poza te ramy ‒ jest czymś więcej niż pomoc udzielana drugiemu małżonkowi w ramach obowiązku współdziałania dla dobra rodziny.
O statusie osoby współpracującej decydują wiec trzy przesłanki: znajdowanie się w kręgu osób bliskich enumeratywnie wymienionych, pozostawanie członka rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym oraz współpraca przy prowadzeniu działalności pozarolniczej. Jest to o tyle istotne, że wpływa w kluczowy sposób na obciążenia składkowe. Znaczenie ma bowiem art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, z którego wynika, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób współpracujących stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Co trzeba zaznaczyć, współpracownik przedsiębiorcy nie ma prawa do ulgi na start, jak również preferencyjnych składek (art. 18a ustawy systemowej) ani małego ZUS plus (art. 18c ustawy systemowej).
Wzrosną koszty
Ponadto konieczne będzie opłacanie składki zdrowotnej. Od 1 lipca 2022 r. podstawa wymiaru tej składki nie wynosi już 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia jak dotychczas. Zgodnie z art. 81 ust. 2ya ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych podstawę stanowi 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kw. roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez GUS.
Oznacza to, że przedsiębiorca po zawarciu związku małżeńskiego będzie mógł zatrudniać żonę na umowę o pracę, co będzie wywoływało skutki w sferze prawa pracy, jednak w sferze ubezpieczeń społecznych traktowana będzie jak współpracownik. Będzie to oznaczało dla niego konieczność opłacania składek według wskazanych stawek, które są wyższe niż te płacone przez niego dotychczas.
Może również zatrudnić żonę na podstawie umowy zlecenia (umowy o świadczenie usług), która nie wywołuje skutków takich jak wskazane w cytowanym wyżej art. 8 ust. 2 ustawy systemowej. Zleceniobiorca nie jest bowiem automatycznie uznawany za współpracownika tak jak przedsiębiorca. ©℗
!Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. W sferze prawa pracy pozostaje pracownikiem.
Podstawa prawna
• art. 8 ust. 2 i 11, art. 18a, art. 18c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1115)
• art. 81 ust. 2ya ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1352)