W powszechnym rozumieniu odprowadzone pieniądze wpadają do studni bez dna i lepiej byłoby odkładać na starość w inny sposób. W rzeczywistości są one waloryzowane znacznie korzystniej niż jakakolwiek lokata bankowa. Szczególnie w tym roku

12 maja 2022 r. opublikowano obwieszczenie prezesa GUS w sprawie wskaźnika rocznej waloryzacji składek zewidencjonowanych na subkoncie emerytalnym. Wyniosi on 107,07. Nieco wcześniej, bo 4 maja 2022 r., opublikowano obwieszczenie ministra rodziny i polityki społecznej, zgodnie z którym wskaźnik waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne za 2021 r. wynosi 109,33 proc. Wskaźniki te oznaczają, że subkonto i konto emerytalne ubezpieczonego wzrosną odpowiednio o 7,07 proc. oraz 9,33 proc. To rekordowe wzrosty, z którymi nie może równać się żadna lokata bankowa. Przypomnijmy, że dla wysokości emerytury ważne są dwie wielkości: stan konta i prowadzonego w jego ramach subkonta emerytalnego oraz wiek przejścia na emeryturę. Im później ubezpieczony przejdzie na emeryturę, tym większe świadczenie otrzyma. Nie chodzi tylko o to, że gdy więcej wpłaci składek albo gdy będzie starszy, to ZUS policzy emeryturę z uwzględnieniem mniejszej liczby miesięcy „pozostałych do przeżycia” zgodnie z tablicami GUS. Ważne jest także to, że przy dłuższej aktywności zawodowej składki będą podlegały więcej razy waloryzacji i dzięki temu będzie ich więcej. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że lepiej odprowadzać wysokie składki na początku, a nie na końcu pracy zawodowej, bo przez to będą dłużej „pracować” na koncie emerytalnym.
Należne, nie wpłacone
Na koncie ubezpieczonego ZUS ewidencjonuje informacje o zwaloryzowanej wysokości składek na ubezpieczenie emerytalne (z wyłączeniem składek podlegających odprowadzeniu do otwartego funduszu emerytalnego i zewidencjonowaniu na subkoncie):
  • należnych ‒ w przypadku ubezpieczonych niebędących płatnikami składek (składki zostają zapisane na koncie, nawet gdy płatnik ich nie odprowadzi);
  • wpłaconych ‒ w przypadku ubezpieczonych będących płatnikami składek oraz osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub z osobami korzystającymi z ulgi na start.
Ustawodawca zdjął więc odpowiedzialność za skutki zaniechań płatnika z osób, które nie odprowadzają składek same za siebie (pracowników, zleceniobiorców). W ich przypadku wystarczy, że składki będą należne, aby zostały uwzględnione na koncie i podlegały waloryzacji. Inaczej jest w przypadku osób, które odprowadzają składki same za siebie - jeśli składek nie opłacą, to nie zostaną one uwzględnione na koncie. W specyficznej sytuacji jest współpracownik przedsiębiorcy, który ponosi skutki nieodprowadzenia za niego składek przez płatnika.
!Waloryzacja składek na koncie ubezpieczonego zależy w uproszczeniu od wzrostu cen towarów i usług oraz wzrostu składek odprowadzanych do ZUS. Z kolei waloryzacja subkonta zależy od średniego wzrostu produktu krajowego brutto.
Waloryzację składek przeprowadza się corocznie, od 1 czerwca każdego roku. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu. Waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych wcześniej waloryzacji. Polega ona na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek przez wskaźnik waloryzacji.
Wskaźnik waloryzacji ustala się, dodając wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz wzrost sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego. W uproszczeniu można powiedzieć, że wskaźnik waloryzacji jest uzależniony od inflacji i od tego, o ile wzrosła suma składek odprowadzanych do ZUS. Wskaźnik ten ogłaszany jest przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego (obecnie - ministra rodziny i polityki społecznej).
Problem rozwiązany
Przy wyliczaniu emerytury zewidencjonowane składki są powiększane także o kwartalną waloryzację. Jak wyjaśniał np. podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w odpowiedzi na interpretację poselską z 31 października 2017 r., metoda rocznej waloryzacji nie uwzględnia wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz wzrostu realnego sumy przyrostu przypisu składek w ostatnich miesiącach przed przejściem na emeryturę, a więc tych, które nie podlegały ostatnio przeprowadzonej, corocznej waloryzacji. Dlatego składki i kapitał początkowy waloryzuje się dodatkowo za te kwartały, które nie były objęte ostatnio przeprowadzoną waloryzacją coroczną.
Zgodnie z art. 25a ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w przypadku ustalania wysokości emerytury:
1) w pierwszym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku;
2) w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku, z uwzględnieniem ust. 2a;
3) w trzecim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za pierwszy kwartał danego roku;
4) w czwartym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za drugi kwartał danego roku.
Co ważne, w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Zasadę tę stosuje się również do ubezpieczonego, który wiek uprawniający do emerytury osiągnął po 31 maja danego roku.
Reguła ta obowiązuje dopiero od 18 września 2021 r., kiedy to po latach wreszcie rozwiązano problem tzw. emerytów częściowych, tj. osób, którym emeryturę obliczano w czerwcu danego roku. Przepisy w poprzednim brzmieniu ustawy emerytalnej pozbawiały ich korzyści płynących z waloryzacji kwartalnej. Nowelizacja przepisów ubezpieczeniowych z 2021 r. (ustawa z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych ustaw; Dz.U. poz. 1621) nierówność wreszcie zlikwidowała.
Kapitał początkowy
Waloryzacji podlegają nie tylko składki obliczane i zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego na zasadach ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r. w ramach wielkiej reformy ubezpieczeń społecznych. Waloryzacji podlega także kapitał początkowy, tj. pewna hipotetyczna suma, która ma odzwierciedlać wkład danego ubezpieczonego do ubezpieczeń społecznych za okres przed 1999 r., kiedy jeszcze nie istniały indywidualne konta emerytalne. Dlatego dla osób, które rozpoczęły pracę zawodową przed 1999 r., taką hipotetyczną sumę oblicza się wg określonych w przepisach emerytalnych zasad na podstawie przedstawionych przez ubezpieczonego dokumentów pracowniczych. Kapitał początkowy oblicza się na wniosek zainteresowanego, złożony w dowolnym czasie. Kapitał początkowy wraz ze składkami naliczonymi wg nowych, zreformowanych zasad wpłynie na wysokość emerytury.
Waloryzacja kapitału początkowego (ustalonego decyzją ZUS na 1 stycznia 1999 r.) odbywa się według analogicznych zasad jak składek na koncie, z tym zastrzeżeniem, że pierwsza waloryzacja przeprowadzana jest od 1 czerwca 2000 r. za rok 1999 ‒ wg odrębnego wskaźnika waloryzacji kapitału początkowego za rok 1999 wynoszącego 115,60 proc. (wyliczonego zgodnie z art. 173 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Kolejne waloryzacje kapitału początkowego, tj. za rok 2000 i lata następne, przeprowadzane są według wskaźników waloryzacji ogłaszanych dla składek na ubezpieczenie.
(Oprac. na podstawie informacji udostępnionych przez ZUS) ©℗
Waloryzacji kwartalnej podlega kwota składek zewidencjonowanych na ostatni dzień pierwszego miesiąca kwartału, za który jest przeprowadzana waloryzacja, powiększona o kwoty uzyskane w wyniku poprzednich waloryzacji kwartalnych. Polega ona na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek przez wskaźnik waloryzacji. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu. Podobnie jak w przypadku waloryzacji rocznej także wskaźnik waloryzacji kwartalnej jest w uproszczeniu zależny od inflacji oraz tego, jak wzrosła suma składek odprowadzanych do ZUS.
Także subkonto
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje także waloryzację kwot składek, środków, odsetek za zwłokę i opłaty prolongacyjnej, zewidencjonowanych na subkoncie. Subkonto jest prowadzone na nieco innych zasadach niż konto ubezpieczonego. Zapisuje się na nim informacje o:
  • zwaloryzowanej wysokości wpłaconych składek wraz z odsetkami za zwłokę i opłatą prolongacyjną,
  • kwocie środków przekazanych przez otwarte fundusze emerytalne, które odpowiadają wartości 51,5 proc. umorzonych jednostek rozrachunkowych, które były zapisane w OFE na 31 stycznia 2014 r.,
  • kwocie środków, które odpowiadają wartości umorzonych przez OFE jednostek rozrachunkowych w związku z ukończeniem przez ubezpieczonego wieku niższego o 10 lat od wieku emerytalnego,
  • wysokości należnych i wpłaconych składek.
Subkonto wyróżnia się przede wszystkim tym, że środki pozostałe na nim po śmierci ubezpieczonego mogą być przekazane członkom rodziny. Podlegają one podziałowi także w przypadku np. rozwodu.
Waloryzację środków zgromadzonych na subkoncie przeprowadza się corocznie, od 1 czerwca każdego roku. W jej wyniku stan subkonta nie może ulec obniżeniu. Waloryzacji podlega kwota składek, środków, odsetek za zwłokę i opłaty prolongacyjnej, zewidencjonowanych na subkoncie na 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji. Podobnie jak w przypadku waloryzacji konta, także przy waloryzacji subkonta mnoży się zgromadzone środki przez wskaźnik waloryzacji. Jest on jednak ustalany inaczej i równa się średniorocznej dynamice wartości produktu krajowego brutto w cenach bieżących za okres ostatnich pięciu lat poprzedzających termin waloryzacji. Jego wysokość ogłasza prezes GUS. ©℗
Podstawa prawna
•art. 40 i nast. ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 432; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 655)
•art. 25 i 25a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504)
poleca