Po pierwsze, rewolucja w składce zdrowotnej dla wszystkich. Po drugie, dla prowadzących działalność gospodarczą – dodatkowo zróżnicowane zasady jej ustalania, a przy podatku liniowym legislacyjne utrudnienia. Szykujmy się też na zmiany w dokumentacji rozliczeniowej

Polski Ład to inaczej ustawa z 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2105) zmieniająca nie tylko ustawy podatkowe, lecz także m.in.:
  • ustawę z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2232; dalej: ustawa o NFZ);
  • ustawę z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1834; dalej: ustawa systemowa).
Zmiany wprowadzone Polskim Ładem wymagały także modyfikacji aktów wykonawczych. Dlatego znowelizowano również rozporządzenie ministra rodziny i polityki społecznej z 20 grudnia 2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów (Dz.U. poz. 2236; dalej: rozporządzenie). Podobnie jak sam Polski Ład, także zmiana rozporządzenia wchodzi w życie 1 stycznia 2022 r.
Mimo że Polski Ład jeszcze nie obowiązuje, zdążył już być znowelizowany. Płatnicy mogą być dodatkowo zdezorientowani, ponieważ w przestrzeni medialnej regularnie pojawiają się mylące informacje. Dzisiaj przedstawiamy podsumowanie zmian, o których należy wiedzieć.

podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu

Polski Ład rozszerzył grupę osób podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom zdrowotnym. Zgodnie z nowo dodanym do art. 66 ust. 1 pkt 1 ppkt 35a ustawy o NFZ ubezpieczeniu podlegają także osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie. Obowiązek ubezpieczeniowy powstaje z dniem powołania, a wygasa z dniem odwołania. Osobę tę zgłasza do ubezpieczenia podmiot wypłacający wynagrodzenie. Zmiana polega na zrównaniu praw i obowiązków osób podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z osobami powołanymi do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, które z tego tytułu pobierają wynagrodzenie - projektodawcy wśród osób objętych ubezpieczeniem wymieniają m.in. członków zarządu, członków komisji rewizyjnej, prokurentów oraz członków komisji egzaminacyjnych. Jak wyjaśniają wprost autorzy ustawy, oznacza to zwiększenie wpływów do NFZ oraz „pełniejszą realizację zasady solidaryzmu społecznego”.
Płatnicy zobowiązani do zgłaszania takich osób do ZUS powinni pamiętać przede wszystkim o tym, że powołanie będzie wiązało się z ubezpieczeniem zdrowotnym, jeśli powołany będzie otrzymywał wynagrodzenie. Natomiast jeśli funkcja będzie pełniona nieodpłatnie, obowiązek ubezpieczeniowy nie powstanie.
Uwaga! Powołanie nadal nie będzie odrębnym tytułem do ubezpieczeń społecznych, nawet jeśli wynagrodzenie jest pobierane.

zasady obliczania składki zdrowotnej

Najwięcej kontrowersji wywoływała zmiana wysokości składki zdrowotnej dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. W tej kwestii nastąpiła prawdziwa rewolucja. Dotychczasowa ogólna zasada, zgodnie z którą każda z tych osób była zobowiązana opłacać składkę w wysokości 9 proc. podstawy wymiaru (podstawa wymiaru nie mogła być niższa niż 75 proc. przeciętnego wynagrodzenia), od 1 stycznia 2022 r. przestaje obowiązywać. Dodatkowo dla wszystkich ubezpieczonych, nie tylko tych prowadzących pozarolniczą działalność, została zlikwidowana możliwość odliczania od zaliczki na podatek dochodowy równowartości 7,75 proc. podstawy wymiaru składki zdrowotnej (pisaliśmy o tym w DGP nr 224 z 19 listopada 2021 r. „Rewolucja w PIT i składce zdrowotnej”).
Na mocy przepisów przejściowych (art. 79 ustawy z 29 października 2021 r.) składka za styczeń 2022 r. powinna być jeszcze obliczona według starych przepisów. Warto jednak zaznaczyć, że istnieje rozbieżność między stanowiskiem ZUS a poglądami prawników w kwestii dotyczącej wysokości składki w przypadku opodatkowanych liniowo przedsiębiorców. Zdaniem organu składka za styczeń powinna być odprowadzona na zasadach obowiązujących do 31 grudnia 2021 r. zarówno jeśli chodzi o stopę procentową, jak i podstawę wymiaru. Jednak prawnicy sugerując się dosłownym brzmieniem art. 79 („Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, o której mowa w art. 81 ust. 2c ustawy zmienianej w art. 15, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, za styczeń 2022 r. ustala się na podstawie zasad obowiązujących do dnia 31 grudnia 2021 r.”), twierdzą, że podstawa wymiaru jest co prawda stara, ale już stopa procentowa powinna wynosić 4,9 proc. (pisaliśmy o w DGP nr 250 z 27 grudnia 2021 r., „Kolejna wpadka w Polskim Ładzie. Znów dotyczy liniowców”).
Skala podatkowa, podatek liniowy, IP Box
Zgodnie z nowymi przepisami osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą opodatkowaną według skali podatkowej, podatkiem liniowym lub opłacające podatek z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (IP Box) zapłacą składkę zdrowotną obliczaną od dochodu z działalności gospodarczej. Stawka składki będzie wynosiła:
  • 9 proc. - w przypadku opodatkowania według skali podatkowej;
  • 4,9 proc. - w przypadku opodatkowania podatkiem liniowym oraz opłacania podatku od kwalifikowanych praw własności intelektualnej (IP Box).
Niezależnie od dochodu nowe przepisy wprowadziły także kwoty graniczne. Składka ta nie może być bowiem niższa niż 9 proc.:
  • minimalnego wynagrodzenia obowiązującego 1 stycznia roku składkowego;
  • iloczynu liczby miesięcy w roku składkowym i minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w pierwszym dniu tego roku składkowego, w przypadku składki obliczanej od rocznej podstawy jej wymiaru.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
Na nowych zasadach składkę będą opłacać także przedsiębiorcy opodatkowani ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. W ich przypadku miesięczna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne będzie uzależniona od rocznych przychodów. Stawka składki pozostaje bez zmian (9 proc. podstawy wymiaru).
Przepisy przewidują następujące wysokości podstawy wymiaru składki:
  • 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli przychody z działalności osiągnięte od początku roku kalendarzowego nie przekroczyły kwoty 60 000 zł;
  • przeciętne miesięczne wynagrodzenie, jeżeli przychody z działalności osiągnięte od początku roku kalendarzowego przekroczyły kwotę 60 000 zł, a nie przekroczyły kwoty 300 000 zł;
  • 180 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli przychody z działalności osiągnięte od początku roku kalendarzowego przekroczyły kwotę 300 000 zł.
Karta podatkowa
W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą opodatkowaną w formie karty podatkowej stawka składki nie ulegnie zmianie - nadal będzie to 9 proc. podstawy wymiaru. Sama podstawa wymiaru będzie równowartością kwoty minimalnego wynagrodzenia w danym roku. Biorąc pod uwagę, że w 2022 r. minimalne wynagrodzenie wyniesie 3010 zł, już można obliczyć, że miesięczna składka będzie wynosiła 270,90 zł.
Kilka działalności
Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z ustawy o NFZ składka zdrowotna jest opłacana z każdego tytułu odrębnie. Dotyczy to także sytuacji, gdy przedsiębiorca prowadzi więcej niż jedną pozarolniczą działalność gospodarczą. Dotychczas obliczanie składki nie przysparzało większych problemów, bo płatnik musiał od każdej z tych działalności odprowadzić składkę w wysokości 9 proc. przeciętnego wynagrodzenia. W związku jednak ze zmianami sposobu obliczania składki konieczne było także uregulowanie sytuacji tego rodzaju i dostosowanie ich do nowych zasad. I tak zgodnie z nowo dodanym art. 82 ust. 2a ustawy o NFZ jeżeli ubezpieczony prowadzi więcej niż jedną działalność opodatkowaną według skali podatkowej, podatkiem liniowy albo podatkiem z kwalifikowanych praw własności intelektualnej (IP Box), składka na ubezpieczenie zdrowotne jest opłacana od sumy dochodów. W przypadku prowadzenia więcej niż jednej pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanej ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych w celu ustalenia limitu przychodów określających wysokość składki należy przyjąć sumę przychodów z tych działalności (art. 82 ust. 2b ustawy o NFZ).

zwolnienie z obowiązku opłacania składki zdrowotnej

Jak już wspomniano wyżej, zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z ustawy o NFZ składka zdrowotna jest opłacana z każdego tytułu odrębnie. Nie obowiązują już zasady określone w ustawie systemowej, które pozwalają na zwolnienie ze składek na ubezpieczenie społeczne, gdy z jednego z tytułów są opłacane składki od odpowiednio wysokiej podstawy.
Etat i działalność
Polski Ład wprowadził jednak zwolnienie z obowiązku opłacania składki zdrowotnej dla kolejnej grupy osób (dodany art. 82 ust. 9b ustawy o NFZ). Zgodnie z nim pracownik, który dodatkowo prowadzi działalność gospodarczą, a podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z etatu nie jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie obowiązujące 1 stycznia danego roku, może nie płacić składki zdrowotnej z tej działalności. Warunkiem jest jednak, aby ta osoba:
1) uzyskiwała dodatkowe przychody z działalności w wysokości nie wyższej niż 50 proc. minimalnego wynagrodzenia obowiązującego 1 stycznia danego roku, oraz
2) opłacała od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych zgodnie z przepisami o zryczałtowanym podatku dochodowym.
Składka zdrowotna dla rodziców czwórki dzieci, pracujących emerytów i wracających z zagranicy
Pierwotne brzmienie Polskiego Ładu było tak skonstruowane, że można było z niego wywnioskować, że rodzice co najmniej czwórki dzieci, pracujący emeryci oraz osoby wracające z zagranicy nie muszą w ogóle płacić składki zdrowotnej. Nowelizacją ustawy poprawiono ten błąd. Z przepisów wynika obecnie, że będą oni opłacać składkę w wysokości hipotetycznej zaliczki na podatek dochodowy, obliczoną zgodnie z przepisami obowiązującymi na 31 grudnia 2021 r. ©℗
PONOSZENIE PRZEZ PRACODAWCĘ PEŁNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NIELEGALNE ZATRUDNIENIE
Część zmian będzie dotyczyła także ubezpieczeń społecznych. Do ustawy systemowej dodano art. 16 ust. 1e. Zgodnie z nim w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a (zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków) ustawy 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1100; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2317) lub zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia nie obciążają ubezpieczonego i opłacane są w całości z własnych środków przez płatnika składek.
Celem tego przepisu jest walka z szarą strefą, ma on bowiem zachęcić samych pracowników do zgłaszania nieprawidłowości. W dzisiejszym stanie prawnym ustalenie zatrudnienia „na czarno” albo ujawnienie wypłat części wynagrodzenia „pod stołem” powoduje, że pracownik musi zapłacić zaległy podatek i część składek, które powinny być potrącone z jego wynagrodzenia. W tej sytuacji pracownicy są niechętni domagania się legalnego zatrudnienia. Przepis ten ma to zmienić, ponieważ całość kosztów przeniesiona zostanie od 1 stycznia 2022 r. na pracodawcę.

terminy składania dokumentów rozliczeniowych i opłacania składek

Od 1 stycznia zmianie ulegają też terminy składania deklaracji rozliczeniowych, imiennych raportów miesięcznych oraz opłacania składek za dany miesiąc określone w art. 47 ustawie systemowej. Zgodnie z obowiązującymi od 1 stycznia terminami płatnicy będą zobowiązani wypełnić swoje obowiązki:
  • do 5. dnia następnego miesiąca - jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe;
  • do 15. dnia następnego miesiąca - pozostali płatnicy składek posiadający osobowość prawną;
  • do 20. dnia następnego miesiąca - pozostali płatnicy składek.
Co ważne, dotyczy to składek dopiero za styczeń 2022 r. Składki za grudzień 2021 r. powinny zostać opłacone w terminach określonych w ustawie systemowej do 31 grudnia 2021 r.

zmiana treści dokumentów rozliczeniowych

W związku ze zmianami zasad obliczania należnej składki zdrowotnej konieczna była także modyfikacja treści imiennych raportów miesięcznych oraz deklaracji rozliczeniowych, co znalazło swoje odzwierciedlenie w nowelizacji rozporządzenia. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 41 ustawy systemowej imienny raport miesięcznych (druk ZUS RCA) zawiera również:
  • informacje o obowiązujących w danym miesiącu formach opodatkowania;
  • podstawę wymiaru i kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, z uwzględnieniem podziału na podmioty, które finansują składki;
  • informacje o przychodach lub dochodach;
  • informacje o kwocie dopłaty stanowiącej różnicę między roczną składką na ubezpieczenie zdrowotne a sumą składek na ubezpieczenie zdrowotne za poszczególne miesiące roku kalendarzowego albo roku składkowego w rozumieniu art. 81 ust. 2 ustawy o NFZ.
Rozszerzono także zakres informacji zawartych w deklaracji rozliczeniowej (druk ZUS DRA). Od 1 stycznia 2022 r. musi ona zawierać dodatkowo:
  • informacje o obowiązujących w danym miesiącu formach opodatkowania;
  • informacje o przychodach lub dochodach;
  • informacje o kwocie dopłaty stanowiącej różnicę między roczną składką na ubezpieczenie zdrowotne a sumą składek na ubezpieczenie zdrowotne za poszczególne miesiące roku kalendarzowego albo roku składkowego w rozumieniu art. 81 ust. 2 ustawy o NFZ.
Znowelizowane rozporządzenie wprowadza także nowy kod ubezpieczeniowy dla osób ubezpieczonych zdrowotnie na mocy powołania oraz modyfikuje inne kody, w tym kody rodzajów pracy w szczególnych warunkach. [ramka] Ponadto uchylono załącznik nr 14 do rozporządzenia, tj. imienny raport miesięczny o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne (ZUS RZA).
UWAGA! Do dokumentów przekazywanych za okresy przypadające przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia stosuje się wzory dokumentów określone w przepisach rozporządzenia już znowelizowanego. ©℗
Nowe kody
09 41 - osoba pobierająca zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne zamieszkała w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), lub w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej;
22 50 - osoba powołana do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania, która z tego tytułu pobiera wynagrodzenie;
23 30 - małżonek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
24 10 - osoba objęta dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym lub wolontariusz niepodlegający ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, za którego składkę na ubezpieczenie zdrowotne dobrowolnie finansuje korzystający, o którym mowa w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
25 00 - emeryt lub rencista zamieszkały w Rzeczypospolitej Polskiej lub osoba pobierająca rodzicielskie świadczenie uzupełniające zamieszkała w Rzeczypospolitej Polskiej, których składki na ubezpieczenie zdrowotne są finansowane przez świadczeniobiorcę;
25 01 - emeryt lub rencista zamieszkały w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej, państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, którego składka na ubezpieczenie zdrowotne finansowana jest przez świadczeniobiorcę;
25 10 - emeryt lub rencista zamieszkały w Rzeczypospolitej Polskiej, którego składka na ubezpieczenie zdrowotne jest finansowana z budżetu państwa;
25 11 - emeryt lub rencista zamieszkały w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej, państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, którego składka na ubezpieczenie zdrowotne jest finansowana z budżetu państwa;
26 00 - osoba pobierająca nauczycielskie świadczenie kompensacyjne zamieszkała w Rzeczypospolitej Polskiej;
26 01 - osoba pobierająca nauczycielskie świadczenie kompensacyjne zamieszkała w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej, państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej;
27 00 - osoba pobierająca emeryturę pomostową zamieszkała w Rzeczypospolitej Polskiej;
27 01 - osoba pobierająca emeryturę pomostową zamieszkała w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej, państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej;
30 00- osoba, za którą należy rozliczyć i opłacić składki lub należne świadczenia w dokumentach rozliczeniowych składanych nie wcześniej niż za następny miesiąc, po ustaniu tytułu do ubezpieczeń;
50 00- inny tytuł do ubezpieczeń. ©℗
poleca