ZUS skierował w mojej sprawie wniosek o ukaranie za rzekome udaremnianie kontroli. Oskarżenie jest bezpodstawne, bo w okresie, gdy była kontrola, ja byłem prezesem spółki tylko formalnie. Co prawda, byłem wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego, ale w rzeczywistości już nie zarządzałem spółką, bo złożyłem rezygnację. Czy mogę uniknąć odpowiedzialności?
W sprawach o wykroczenia określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) rolę oskarżyciela pełni ZUS. To zakład przygotowuje wniosek o ukaranie i popiera go przed sądem. Nie ma natomiast prawa do nakładania grzywien. Tak więc w opisywanej sytuacji ZUS nie mógł nałożyć grzywny bezpośrednio na obwinionego, a musiał skierować wniosek o ukaranie.
Przechodząc jednak to oceny samej sytuacji, przede wszystkim trzeba podkreślić, że wpis do Krajowego Rejestru Sądowego ma charakter jedynie deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Uprawnienia do zarządzania spółką najczęściej powstają z chwilą podjęcia uchwały przez organy osoby prawnej, sam wpis jest natomiast kwestią następczą, stwierdzającą istniejący już stan rzeczy (zob. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 maja 2011 r., sygn. akt I FSK 623/11).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako oskarżyciel
Sąd Najwyższy w uchwale z 30 września 2003 r., sygn. akt I KZP 24/03, przesądził, że organom Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (upoważnionym przez nie osobom) na podstawie art. 66 ust. 4 ustawy systemowej w zw. z art. 17 par. 3 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia przysługują uprawnienia oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia, które zostały ujawnione w zakresie działania Zakładu, i w których wystąpił on z wnioskiem o ukaranie. Zdaniem SN wręcz do obowiązków pracowników ZUS należy również stwierdzanie znamion wykroczeń przewidzianych w art. 98 ustawy systemowej. Konsekwencją dokonania takich ustaleń powinno być sporządzenie wniosku o ukaranie i złożenie go we właściwym sądzie. Zupełnie nieracjonalna byłaby sytuacja, że ściganiem wykroczeń z art. 98 ustawy systemowej miałby zajmować się zupełnie inny organ niż ten, który ujawnił fakty stanowiące podstawę ścigania. Sąd powtórzył pojawiający się w piśmiennictwie pogląd, że ZUS nie ma uprawnień do bezpośredniego nakładania grzywny, kieruje natomiast wnioski o ukaranie nierzetelnych płatników do właściwych sądów.
Okoliczności te będą także miały znaczenie dla odpowiedzialności wykroczeniowej obwinionego byłego prezesa. Na szczególną uwagę zasługuje art. 98 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej, zgodnie z którym ten, kto jako płatnik składek albo osoba obowiązana do działania w imieniu płatnika udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli, podlega karze grzywny do 5000 zł. W sytuacji gdy kontrola w spółce była udaremniana, odpowiedzialność wykroczeniową z zasady ponoszą członkowie zarządu działający w imieniu płatnika składek. Nie zawsze jednak takie automatyczne założenie będzie prawidłowe. Ma to szczególne znaczenie przy osobach wpisanych do KRS, które nie piastują już w spółce żadnych stanowisk.
Zbliżony stan faktyczny do opisywanego w pytaniu był przedmiotem oceny Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie. Sąd w wyroku z 18 sierpnia 2015 r., sygn. akt XI W 4364/14, zaznaczył, że mając na względzie charakter wpisu w KRS dla możliwości przypisania prezesowi zarządu odpowiedzialności za wykroczenie z art. 98 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej, kluczowe jest, aby faktycznie pełnił on funkcję prezesa zarządu w spółce. Obwiniony nie może odpowiadać karnie za to, że spółka poza jego świadomością nie dokonała stosownych zmian w KRS.
Skoro zatem czytelnik był formalnie wpisany w KRS jako prezes zarządu, lecz w rzeczywistości nie pełnił takiej funkcji, ponieważ złożył rezygnację ze stanowiska, to nie ma podstaw, aby przypisać mu winę za wykroczenie wynikające z art. 98 ust. 1 pkt 3 ustawy systemowej. Z dużym prawdopodobieństwem może on uniknąć odpowiedzialności w tym trybie. Odpowiedzialność taką można ponieść osoba, która faktycznie piastowała stanowisko decyzyjne (prezesa zarządu) w okresie, kiedy doszło do udaremnienia lub utrudniania kontroli z ZUS.
Podstawa prawna
• art. 66 ust. 4, art. 98 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1621)
• art. 17 par. 3 ustawy z 24 sierpnia 2001 r. ‒ Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 457; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1595)
