Planowana nowelizacja ustawy systemowej wprowadza jednak wyjątek. Nie trzeba będzie ich płacić, jeśli zwłoka w uiszczeniu należności wynikła z zastosowania się do nieaktualnej wykładni ZUS.

Jedną z podstawowych zasad wynikających z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) jest to, że w przypadku nieterminowego opłacenia składek odsetki naliczane są bez względu na winę płatnika. Nie ma przy tym znaczenia, z jakiego powodu płatnik nie odprowadził ich w terminie: trudności finansowych, pomyłki, a może celowego działania. Ustawa systemowa nie daje płatnikowi prawa do występowania o zwolnienie z obowiązku zapłaty odsetek z takich powodów, a ZUS nie ma możliwości uwzględnienia takiego wniosku w razie jego złożenia.
Jednolite orzecznictwo
Zgodnie z art. 23 ustawy systemowej od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę na zasadach i w wysokości określonych w ordynacji podatkowej. Odsetek nie nalicza się, jeżeli ich wysokość nie przekraczałaby 6,60 zł. Odsetki naliczane są od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności składki. Artykuł 56 ordynacji podatkowej ustala stawkę odsetek. Jest ona równa sumie 200 proc. podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego i 2 proc., z tym że stawka ta nie może być niższa niż 8 proc. Obecnie jest to właśnie 8 proc.
Do odsetek za zaległości składkowe nie stosuje się art. 56a ordynacji podatkowej. Zgodnie z nim czasami ma zastosowanie obniżona stawka odsetek w wysokości 50 proc. stawki. Będzie tak, gdy podatnik:
  • złożył prawnie skuteczną korektę deklaracji, nie później niż w terminie sześciu miesięcy od dnia upływu terminu do złożenia deklaracji;
  • zapłacił zaległości podatkowe w ciągu 7 dni od dnia złożenia korekty.
Brak związku między naliczaniem odsetek a powodem, dla którego składki nie zostały zapłacone w terminie, został wielokrotnie potwierdzony w orzecznictwie. Jako przykład można wskazać wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 17 września 2020 r., sygn. akt III AUa 745/18. Sąd stwierdził, że obowiązek zapłaty odsetek od nieuiszczonych w terminie składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych nie jest uzależniony od winy płatnika. Określenie „odsetki za zwłokę” ustawodawca w prawie podatkowym i prawie ubezpieczeń społecznych wiąże z sytuacją, kiedy podatnik lub inny podmiot zobowiązany do świadczenia należności nie uiści ich w terminie płatności. Takie opóźnienie w spłacie podatku ustawodawca nazywa „zwłoką”. Odsetki mają charakter akcesoryjny w stosunku do należności składkowej, co oznacza, że nie mogą powstać, jeśli nie istnieje należność główna. Sąd wyjaśnił także, że odsetki powstają z mocy prawa, niezależnie od woli i wiedzy płatnika i organu rentowego, a decyzja stwierdzająca ich istnienie ma jedynie charakter deklaratoryjny.
Pandemia jest powodem do umorzenia składek
Pandemia jest powodem do umorzenia składek

Zobacz również
Sąd Najwyższy w wyroku z 20 listopada 2018 r., sygn. akt III UK 187/17, podkreślił, że odsetki za zwłokę należne są zawsze, jeżeli tylko składki na ubezpieczenia społeczne nie zostaną opłacone w terminie. Obowiązek naliczenia odsetek za zwłokę nie jest zależny od okoliczności powstania zaległości składkowej ani od woli stron stosunku ubezpieczeniowego, a odsetki za zwłokę powstają z mocy prawa, niezależnie od tego, czy płatnik wie o powstaniu zaległości w opłacaniu składek.
WAŻNE Płatnik składek nie może powoływać się na to, że nie ponosi winy za nieopłacenie składek w terminie. Odsetki naliczane są z mocy prawa bez względu na okoliczności.
W odwołaniach od decyzji stwierdzających zaległości nie ma więc sensu powoływanie się na okoliczności, w jakich doszło do nieopłacenia składki w terminie. Odwołujący może kwestionować wysokość odsetek i okres, za jaki są naliczane, jednak nie powołując się na brak winy ani niewiedzę o obowiązku składkowym, ponieważ nie będzie to miało znaczenia dla sądu. Okoliczności zaistnienia zwłoki będą ważne jedynie w przypadku wniosku o zezwolenie na opłacenie składki chorobowej po terminie – w przypadku płatników opłacających składki za siebie. Jeśli ZUS uzna przekroczenie terminu za usprawiedliwione, to przywróci termin, a płatnik będzie podlegał ubezpieczeniu chorobowemu bez przerwy.
Wniosek o ulgi
Gdy płatnik przewiduje, że może dojść do opóźnień w opłacie składek, może wystąpić do ZUS o odroczenie ich płatności. Następuje to w drodze umowy na wniosek płatnika. ZUS zawrze taką umowę, jeśli wniosek zostanie umotywowany względami gospodarczymi lub innymi przyczynami zasługującymi na uwzględnienie. Należności mogą być także rozłożone na raty w podobnym trybie. Obie umowy powodują, że odsetki nie są naliczane. Naliczana jest za to opłata prolongacyjna, która jest o połowę niższa niż stawka odsetek. Specustawa o COVID-19 przewiduje w tej sytuacji kolejną ulgę. Zgodnie bowiem z jej art. 15zb w przypadku odroczenia terminu płatności lub rozłożenia na raty dotyczącego należności z tytułu składek należnych za okres od 1 stycznia 2020 r., na podstawie wniosku złożonego w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii albo w okresie 30 dni następujących po ich odwołaniu, nie nalicza się opłaty prolongacyjnej w ogóle.
Ostatecznością jest wystąpienie o umorzenie należności składkowych w trybie art. 28 ustawy systemowej. Aby umorzenie jednak było możliwe, musi zostać stwierdzona całkowita nieściągalność składek albo gdy należności dotyczą ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia, muszą zajść szczególne okoliczności dotyczące sytuacji osobistej płatnika. Umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty. ZUS decyduje się jednak rzadko na wydanie decyzji pozytywnej w tego typu sprawach.
Co się może zmienić
Na obecnym etapie legislacyjnym nowelizacja przewiduje, że odsetek za zwłokę nie nalicza się od nieopłaconych w terminie składek z przyczyn zależnych od ZUS. Nie będą one naliczane, jeśli ich nieopłacenie w terminie wynikało z:
  • błędnego zawiadomienia przez ZUS o stanie rozliczeń,
  • zastosowania się płatnika składek w danym okresie rozliczeniowym do utrwalonej praktyki interpretacyjnej ZUS,
  • zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej ZUS, która następnie uległa zmianie.
Utrwalona praktyka
Planowana nowelizacja ustawy systemowej przewiduje sytuacje, w których odsetki nie będą jednak naliczane. Stanie się tak, gdy ZUS błędnie zawiadomi o stanie rozliczeń, jak również wtedy gdy płatnik zastosuje się do „utrwalonej praktyki interpretacyjnej ZUS” ‒ nawet gdy uległa ona zmianie. Zgodnie z ogólnymi, dotychczas obowiązującymi przepisami stanowisko ZUS wyrażone w interpretacji indywidualnej co do określonego obowiązku wiąże ZUS jedynie w stosunku do wnioskodawcy. Z art. 35 ust. 1 prawa przedsiębiorcy wynika, że interpretacja indywidualna nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy, ale nie może być on obciążony sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karami w zakresie, w jakim zastosował się do uzyskanej interpretacji indywidualnej ani daninami w wysokości wyższej niż z niej wynikające. Z kolei z art. 35 ust. 2 wynika, że interpretacja indywidualna jest wiążąca dla organów lub państwowych jednostek organizacyjnych właściwych dla przedsiębiorcy i może zostać zmieniona wyłącznie w drodze wznowienia postępowania. Organ wydający interpretację, w tym ZUS, nie może jej zmienić, jeśli w jej wyniku nastąpiły nieodwracalne skutki prawne.
Zdarza się jednak, że ZUS zmienia na przestrzeni lat wykładnię przepisów, co powoduje, że płatnicy, którzy zastosują się do interpretacji wydanych na rzecz innych płatników, mogą być narażeni na niedopłatę składek. Nowelizacja wprowadza do ustawy systemowej pojęcie utrwalonej praktyki orzeczniczej, przez którą rozumie się wyjaśnienia zakresu i sposobu stosowania przepisów prawa, dominujące w interpretacjach indywidualnych wydawanych przez ZUS w takich samych stanach faktycznych lub w odniesieniu do takich samych zdarzeń przyszłych oraz w takim samym stanie prawnym. Dotychczas definicję utrwalonej praktyki interpretacyjnej zawierał art. 35 ust. 4 prawa przedsiębiorców. Zgodnie z nim należy przez nią rozumieć wyjaśnienia co do zakresu i sposobu zastosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia przez przedsiębiorcę daniny publicznej lub składek na ubezpieczenia społeczne lub zdrowotne, dominujące w wydawanych w takich samych stanach faktycznych oraz takim samym stanie prawnym ‒ w trakcie danego okresu rozliczeniowego oraz w okresie 12 miesięcy przed rozpoczęciem okresu rozliczeniowego ‒ interpretacjach indywidualnych. Definicja, która ma znaleźć się w ustawie systemowej, nie zawiera 12-miesięcznego ograniczenia.
Nowelizacja zwolni więc płatnika z odsetek w powyższych w sytuacjach, jak również wtedy gdy do przekroczenia terminu zapłaty składek doszło z innych przyczyn zależnych od ZUS. W takiej sytuacji ZUS zawiadomi płatnika składek o wysokości nieopłaconych w terminie składek oraz o obowiązku ich opłacenia bez odsetek za zwłokę w terminie 14 dni, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia. Jeśli nie zostaną one opłacone, odsetki będą naliczane od dnia ich wymagalności.
Nie zmienia to jednak zasady, że wina płatnika nie ma znaczenia. Nawet więc jeśli przepisy wejdą w życie w proponowanym kształcie, płatnik nadal nie będzie mógł powoływać się na okoliczności występujące po jego stronie. Jedną z takich okoliczności jest najczęściej trudna sytuacja finansowa płatnika, która także po wejściu w życie nowych przepisów nie wpłynie na naliczanie odsetek za zwłokę.
Podstawa prawna
•art. 23, 28 i 29 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423)
•art. 54‒56 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ‒ Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 72)
•art. 34 i 35 ustawy z 6 marca 2018 r. ‒ Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 162)
•art. 15zb ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 180; specustawa o COVID-19)