Nowe dodatkowe świadczenie roczne dla emerytów i rencistów ma być wypłacone tylko jeden raz – większość osób otrzyma je w listopadzie br. Niektórzy będą jednak musieli poczekać do grudnia i stycznia kolejnego roku

Co to jest 14. emerytura, tzw. czternastka

Ustawa z 21 stycznia 2021 r. o kolejnym w 2021 r. dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (Dz.U. poz. 432; dalej: ustawa) dotyczy świadczenia potocznie nazywanego czternastą emeryturą. Nowa regulacja wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, tj. 25 marca 2021 r. W przeważającym zakresie zawiera ona rozwiązania zbieżne z ustawą wprowadzającą tzw. trzynastą emeryturę, czyli ustawą z 9 stycznia 2020 r. o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów (Dz.U. poz. 321). W odróżnieniu od 13. emerytury nowe świadczenie ma charakter jednorazowy. Niewykluczone jednak, że również w przyszłych latach ustawodawca zdecyduje się na wprowadzenie takiego rozwiązania. Zapewne wiele będzie zależeć od stanu finansów publicznych.

Kto dostanie czternastkę

Z art. 2 nowej ustawy wynika, że dodatkowe świadczenie pieniężne jest kierowane do osób pobierających emerytury i renty w systemie powszechnym, w ubezpieczeniu społecznym rolników, służb mundurowych, a także emerytury pomostowe, świadczenia i zasiłki przedemerytalne, renty socjalne, nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, rodzicielskie świadczenia uzupełniające oraz renty inwalidów wojennych i wojskowych. Katalog osób uprawnionych jest tożsamy z tym zawartym w ramce 6 w tekście o 13. emeryturze, z tą różnicą, że 14. emerytura nie przysługuje uprawnionym do renty strukturalnej (o której mowa w przepisach w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania 'Renty strukturalne' objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013), a także w przypadku 14. emerytury świadczenia, o których mowa w ramce 6 muszą przysługiwać na 31 października, a nie 31 marca b.r.
Z racji tego, że beneficjentami ww. korzyści mogą być osoby znajdujące się w różnych sytuacjach faktyczno-prawnych, warto przeanalizować niektóre aspekty nowych rozwiązań legislacyjnych.

Jak wysoka jest czternastka

Pierwszą zasadniczą kwestią jest wysokość wspomnianego świadczenia. W art. 3 ust. 1 ww. ustawy postanowiono, że w 2021 r. osobom uprawnionym przysługuje dodatkowe świadczenie w wysokości:
1) kwoty najniższej emerytury, obowiązującej od 1 marca 2021 r. – dla osób, których wysokość świadczenia, przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 2900 zł;
2) kwoty najniższej emerytury, obowiązującej od 1 marca 2021 r., pomniejszonej o kwotę różnicy pomiędzy kwotą wysokości świadczenia przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń a kwotą 2900 zł, ale nie więcej niż o kwotę najniższej emerytury – dla osób, których wysokość świadczenia przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń przekracza kwotę 2900 zł.
Zasadniczo więc wysokość dodatkowego świadczenia od 1 marca 2021 r. to kwota 1250,88 zł brutto. Jest to tzw. kwota najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353). Ustawodawca przewidział również wypłatę wspomnianego świadczenia w mniejszej wysokości, gdy beneficjenci będą pobierać świadczenia w wysokości wyższej niż wskazany limit 2900 zł. Wówczas będzie stosowana zasada złotówka za złotówkę, znana już przy obliczaniu innego typu świadczeń. Ogólnie rzecz ujmując, w tych przypadkach 14. emerytura będzie po prostu pomniejszana o kwotę przekroczenia ww. limitu.
Zatem z powyższych regulacji wnioskować należy, że 14. emerytura może mieć bardzo zróżnicowaną wysokość. Począwszy od maksymalnego pułapu kwotowego, czyli 1 250,88 zł, aż po kwoty sukcesywnie niższe, adekwatnie obniżone do kwoty przekroczenia wskazanego limitu 2900,00 zł. Wydaje się, że taki mechanizm różnicujący poziom wypłaty tego świadczenia jest uzasadniony. Trzeba bowiem mieć na uwadze to, że wysokość różnych świadczeń emerytalno-rentowych jest mocno zróżnicowana w polskim systemie prawnym. Nie byłoby więc racjonalnych podstaw, aby każdy beneficjent pobierał świadczenie na maksymalnie wysokim poziomie.

Jak wypłaca się czternastkę

Ważną kwestią dla beneficjentów 14. emerytury będzie również mechanizm jej wypłaty. Ustawa reguluje wspomnianą kwestię w sposób oszczędny, aczkolwiek dość jednoznaczny. Należy zauważyć, że z reguły wypłaty różnych świadczeń objętych systemem ubezpieczeń społecznych są uzależnione od zainicjowania prawa do danego świadczenia (np. emerytury, zasiłków z ubezpieczenia chorobowego itp.) w następstwie złożenia stosownego wniosku. W tym przypadku ustawodawca zrezygnował jednak z takiego rozwiązania. W art. 6 ustawy przewidziano bowiem, że dodatkowe świadczenie wypłaca się osobie uprawnionej z urzędu wraz ze świadczeniem, o którym mowa w art. 2 (w przepisie tym wskazano kilkanaście różnych świadczeń i podstaw ich przysługiwania). To oznacza, że beneficjenci nie składają żadnych wniosków. A właściwy organ (np. ZUS) samodzielnie podejmie czynności celem przyznania świadczenia i jego wypłaty beneficjentowi. Stanowią o tym art. 6 i art. 7 ust. 1 ustawy. Z ich treści wynika zaś, że dodatkowe świadczenie wypłaca się w terminie wypłaty świadczeń, o których mowa w art. 2, przypadającym w listopadzie 2021 r. Od tej zasady są jednak dwa wyjątki:
  • osoby uprawnione do świadczenia przedemerytalnego i zasiłku przedemerytalnego – 14. emeryturę wypłaca się im w terminie wypłaty świadczeń przypadającym w grudniu 2021 r.,
  • osoby uprawnione do świadczeń stałych lub okresowych z ubezpieczenia społecznego rolników, które są wypłacane z góry – 14. emeryturę wypłaca się im w terminie wypłaty świadczeń przypadającym w styczniu 2022 r.
Decyzje w sprawie dodatkowego świadczenia wydaje i świadczenie to wypłaca organ wypłacający świadczenie, o którym mowa w art. 2. W razie zbiegu prawa do świadczeń, które są wypłacane przez dwa organy emerytalno-rentowe, ww. czynności wykonuje ZUS.
Uwaga! Jak wskazano, 14. emerytura będzie wypłacana, co do zasady, w listopadzie 2021 r. Ustawodawca nie przewidział żadnych specjalnych rozwiązań umożliwiających wypłaty przed tym terminem czy np. w systemie zaliczkowym. Zatem na wypłatę świadczenia przyjdzie poczekać stosunkowo długi okres czasu.

Czternastka bez potrąceń

Inny ciekawy aspekt dotyczy wyłączenia 14. emerytury z potrąceń i egzekucji. Jest to szczególnie korzystne rozwiązanie legislacyjne dla osób, które mają problemy z długami, egzekwowanymi m.in. przez komorników sądowych. Z art. 11 ustawy wynika bowiem, że z kwoty dodatkowego świadczenia nie dokonuje się potrąceń i egzekucji. W tym miejscu warto wspomnieć, że jest to rozwiązanie wyjątkowe na tle ogólnych regulacji dotyczących potrąceń dokonywanych z emerytur i rent. Do 14. emerytury nie będzie więc mieć zastosowania art. 141 o emeryturach i rentach z FUS, który wskazuje kwoty emerytury i renty wolne od egzekucji i potrąceń, wynoszące kolejno: 555,19 zł, 916,07 zł, 732,86 zł, 222,07 zł (w zależności od rodzaju potrącanej należności). Wskazane tu najnowsze kwoty wolne wynikają zaś z komunikatu prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 26 lutego 2021 r. w sprawie miesięcznej kwoty przeciętnej emerytury… (M.P. z 2021 r. poz. 222).
Z kolei ZUS w poradniku pn. „Jak ustalać kwotę wolną od potrąceń i egzekucji” opisał istotę stosowania ww. kwoty wolnej w ten sposób: „Gdy komornik egzekwuje należność od emeryta lub rencisty za naszym pośrednictwem (z jego emerytury lub renty), uwzględniamy kwotę wolną od potrąceń i egzekucji. (…) Czym jest kwota wolna od potrąceń i egzekucji. To część emerytury lub renty, której nie można zająć w ramach egzekucji sądowej lub administracyjnej. Nie można także dokonywać z niej żadnych innych odliczeń”.
Zatem ww. kwoty wolne (do wskazanych pułapów) będą miały zastosowanie do normalnych świadczeń emerytalno-rentowych beneficjentów, ale już nie do ich 14. emerytury, która jest chroniona w całości. Rozwiązanie to należy ocenić pozytywnie, bowiem w razie stosowania ww. ogólnych reguł potrąceń, egzekucji podlegałaby znacząca część tego świadczenia.

Zawieszenie czternastki

W kontekście zachowania prawa do 14. emerytury istotne znaczenie ma art. 3 ust. 2 ustawy, z którego wynika, że dodatkowe świadczenie nie przysługuje osobom, którym prawo do świadczeń określonych w art. 2 zostało zawieszone na dzień 31 października 2021 r.
ZUS podaje na stronie www.zus.pl, jakie świadczenia mogą potencjalnie być zawieszone. I tak wskazano, że zmniejszeniu albo zawieszeniu może podlegać: emerytura, emerytura pomostowa; nauczycielskie świadczenie kompensacyjne; renta z tytułu niezdolności do pracy; renta z tytułu niezdolności do pracy w związku z: wypadkiem przy pracy albo w drodze do pracy lub z pracy sprzed 1 stycznia 2003 r. bądź chorobą zawodową; renta inwalidy wojskowego, jeżeli niezdolność do pracy nie ma związku ze służbą wojskową; renta rodzinna po inwalidzie wojskowym, jeśli śmierć inwalidy nie pozostawała w związku ze służbą wojskową; renta rodzinna. Zatem m.in. w wyżej wymienionych przypadkach zawieszenie prawa do świadczenia według stanu na dzień 31 października 2021 r. będzie oznaczało brak możliwości uzyskania czternastej emerytury.
Warto jednakże dodać, że istnieje wiele sytuacji, w których świadczenie wypłacane przez ZUS nie zostanie ani zmniejszone, ani zawieszone, co wyklucza ryzyko, że czternasta emerytura nie będzie przysługiwała. ramka

Zapewnienia ZUS

Na stronie www.zus.pl poinformowano: „Nie zawiesimy ani nie zmniejszymy Twojego świadczenia – niezależnie od wysokości przychodu, jaki osiągasz – jeżeli:
• masz prawo do emerytury i ukończyłeś powszechny wiek emerytalny;
Ważne! W przypadku gdy masz prawo do emerytury i ukończyłeś powszechny wiek emerytalny (60 lat kobieta i 65 lat mężczyzna) i jesteś uprawniony do innego świadczenia, na przykład do renty rodzinnej, którą pobierasz jako świadczenie korzystniejsze – renta przysługuje Ci w pełnej wysokości, niezależnie od tego, jak wysokie są Twoje zarobki.
• masz prawo do emerytury częściowej;
• masz prawo do renty inwalidy wojennego z tytułu pobytu w obozie i w miejscach odosobnienia lub do renty rodzinnej po takim inwalidzie;
• masz prawo do renty inwalidy wojskowego w związku ze służbą wojskową lub renty rodzinnej po żołnierzu, którego śmierć ma związek ze służbą wojskową.
Ważne! Zamierzasz pracować na emeryturze i jesteś już w powszechnym wieku emerytalnym? Nie zmniejszymy ani nie obniżymy Twojej emerytury, jeżeli podejmiesz zatrudnienie po przyznaniu emerytury”.

Czternastki nie trzeba wliczać do dochodu

Kolejny aspekt dotyczy braku wpływu 14. emerytury na zachowanie przez beneficjentów praw do różnego rodzaju świadczeń. Zgodnie z art. 8 ustawy kwoty dodatkowego świadczenia nie wlicza się do dochodu, o którym mowa w:
1) art. 26 ust. 7e ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 255, dalej: ustawa o PIT);
2) art. 3 ust. 3 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2133; ost.zm. z 2021 r. poz. 11);
3) art. 8 ust. 3 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1876; ost.zm. z 2020 r. poz. 2369);
4) art. 2 ust. 2 ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz.U. z 2020 r. poz. 1936; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353).
Ustawodawca jednoznacznie określił więc, że przyznanie 14. emerytury nie wpłynie negatywnie na możliwość ubiegania się o świadczenia, o których mowa w ww. przepisie. Przyjrzyjmy się im bliżej. I tak pkt 1 art. 8 ustawy odwołuje się do art. 26 ust. 7e ustawy o PIT, który przewiduje limity dochodów uprawniające do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej. Przepis ten wskazuje, że niektóre regulacje dotyczące odliczania od dochodu wydatków na cele rehabilitacyjne (w celu obliczenia podstawy opodatkowania) stosuje się odpowiednio do podatników, na których utrzymaniu pozostają następujące osoby niepełnosprawne: współmałżonek, dzieci własne i przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice współmałżonka, rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe. Warunkiem jest jednak to, aby w roku podatkowym dochody tych osób niepełnosprawnych nie przekraczały dwunastokrotności kwoty renty socjalnej (określonej w ustawie z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, Dz.U. z 2020 r. poz. 1300) w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego. Do dochodów tych nie zalicza się alimentów na rzecz dzieci, świadczenia uzupełniającego oraz zasiłku pielęgnacyjnego, a wkrótce również 14. emerytury.
Punkt 2 art. 8 ustawy odwołuje się z kolei do art. 3 ust. 3 ustawy o dodatkach mieszkaniowych. Ten przepis przewiduje definicję dochodu na potrzeby przyznawania dodatków. Z jego treści wynika m.in., że: za dochód uważa się wszelkie przychody po odliczeniu kosztów ich uzyskania oraz po odliczeniu składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, chyba że zostały już zaliczone do kosztów uzyskania przychodu. Do dochodu nie wlicza się jednak np.:
  • świadczeń pomocy materialnej dla uczniów,
  • dodatków dla sierot zupełnych,
  • jednorazowych zapomóg z tytułu urodzenia się dziecka,
  • dodatku z tytułu urodzenia dziecka,
  • pomocy w zakresie dożywiania,
  • zasiłków pielęgnacyjnych,
  • zasiłków okresowych z pomocy społecznej,
  • jednorazowych świadczeń pieniężnych i świadczeń w naturze z pomocy społecznej,
  • dodatku mieszkaniowego,
  • dodatku energetycznego,
  • zapomogi pieniężnej (przyznawanej niektórym emerytom, rencistom i osobom pobierającym świadczenie przedemerytalne albo zasiłek przedemerytalny w 2007 r.),
  • świadczenia pieniężnego i pomocy pieniężnej, o których mowa w ustawie z 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 319; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353),
  • dopłaty do czynszu, o której mowa w ustawie z 20 lipca 2018 r. o pomocy państwa w ponoszeniu wydatków mieszkaniowych w pierwszych latach najmu mieszkania (Dz.U. z 2020 r. poz. 551; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 223),
  • świadczenia uzupełniającego przyznawanego na podstawie ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.
Na podstawie nowych regulacji do dochodu tego nie będzie również wliczana 14. emerytura.
Punkt 3 art. 8 ustawy odwołuje się z kolei do art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, który definiuje dochód w kontekście prawa do świadczeń z pomocy społecznej. Z jego treści wynika, że za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:
1) miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych,
2) składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz ubezpieczenia społeczne,
3) kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.
Również i do tego dochodu 14. emerytura nie będzie wliczana.
Wreszcie pkt 4 art. 8 ustawy odwołuje się do art. 2 ust. 2 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Przepis ten wskazuje warunki uzyskania świadczenia uzupełniającego. Z treści omawianej regulacji wynika zaś, że takie świadczenie przysługuje osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo w sytuacji gdy suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, nie przekracza kwoty 1750 zł miesięcznie – w tym drugim przypadku nie wlicza się jednak renty rodzinnej przyznanej bez względu na wiek (o której mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń. Niebawem wyłączenie będzie dotyczyło także 14. emerytury.
Podsumowując, w ww. czterech sytuacjach kwota 14. emerytury (dzięki niewliczaniu jej do dochodu) nie będzie wpływała na zdolność pozyskania ww. zróżnicowanych świadczeń. Jednocześnie należy podkreślić, że w innych stanach faktyczno-prawnych dochód z 14. emerytury będzie już wpływał na zachowanie określonych uprawnień do świadczeń.
WażneDla stosowania i interpretacji ustawy zapewne konieczne będzie prowadzenie poszerzonej analizy prawnej konkretnych stanów faktycznych z uwzględnieniem wielu aktów prawnych. W praktyce może się to wiązać z różnymi kwestiami spornymi, rozstrzyganymi w drodze postępowania sądowego.

Czternastka a świadczenia rodzinne

Obok korzystnych wyłączeń 14. emerytury z dochodów przyjmowanych do opisanych wyżej świadczeń warto także wspomnieć o tym, że nie ma ona także wpływu na świadczenia rodzinne. Zalicza się do nich: zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego; świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne; zapomogi i świadczenia wypłacane przez gminy; jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka oraz świadczenie rodzicielskie. Ustawodawca poświęcił temu zagadnieniu odrębny przepis, tj. art. 10 ustawy. Z jego treści wynika, że ustalając prawo do świadczeń rodzinnych (o których mowa w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, Dz.U. z 2020 r. poz. 111) lub świadczeń z funduszu alimentacyjnego (o których mowa w ustawie z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, Dz.U. z 2020 r. poz. 808; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1517), do dochodu członka rodziny nie wlicza się wypłaconej mu kwoty dodatkowego świadczenia. Wskazana regulacja nawiązuje m.in. do treści art. 3 pkt 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którym co do zasady dochód członka rodziny to przeciętny miesięczny dochód członka rodziny osiągnięty w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy. Zatem przy ustalaniu prawa do ww. świadczeń 14. emerytura nie będzie wliczana do dochodu członka rodziny. ©℗