Od kilkunastu lat mieszkam w Niemczech. Pobieram również z ZUS rentę rodzinną po zmarłym mężu. Co jakiś czas przesyłałam formularz, w którym potwierdzałam, że wciąż żyję. W tym roku jednak ZUS wstrzymał mi wypłatę renty, bo stwierdził, że nie potwierdzałam podpisu w niemieckim odpowiedniku ZUS. Nikt mi o tym wcześniej nie mówił, a poza tym przez tyle lat nikt tego ode mnie nie wymagał. Co mogę zrobić w tej sytuacji?
Rzeczywiście zgodnie z art. 128 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) na żądanie organu rentowego emeryt lub rencista jest zobowiązany do potwierdzania własnoręcznym podpisem istnienia dalszego prawa do pobierania świadczeń określonych ustawą. Pod wyrażeniem „potwierdzenia istnienia dalszego prawa do świadczeń” często kryje się po prostu potwierdzenie, że dana osoba żyje. ZUS nie ma bowiem możliwości sprawdzenia w inny sposób, czy świadczeniobiorca nie zmarł. Przesyła więc świadczeniobiorcom formularz tzw. poświadczenia życia i zamieszkania emeryta lub rencisty
W razie zaistnienia okoliczności uniemożliwiających lub utrudniających emerytowi (renciście) złożenie tego podpisu istnienie dalszego prawa do pobierania świadczeń przez tego emeryta lub rencistę może potwierdzić własnoręcznym podpisem upoważniona osoba sprawująca faktyczną opiekę nad emerytem lub rencistą.
W opisywanej sytuacji kluczowy jest jednak art. 128 ust. 3 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym własnoręczność podpisu osób, o których mowa w ust. 1 i 2, potwierdzają nieodpłatnie właściwe organy administracji rządowej lub jednostek samorządu terytorialnego. W razie nieprzekazania takiego formularza zastosowanie ma art. 134 ust. 1 pkt 2, na mocy którego wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli osoba pobierająca świadczenia mimo pouczenia lub żądania organu rentowego nie przedłoży dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń.
Trzeba też pamiętać o dodanym w 2019 r. ust. 6, zgodnie z którym ZUS wypłacający świadczenia osobom zamieszkałym za granicą może potwierdzić istnienie dalszego prawa do pobierania świadczeń również poprzez wymianę informacji z właściwą zagraniczną instytucją administracji zabezpieczenia społecznego, w szczególności w formie elektronicznej. Jest to jednak możliwość, a nie obowiązek ZUS.
Jak zauważa się w piśmiennictwie, można przyjąć, że niepotwierdzenie podpisem dalszego prawa do pobierania świadczenia powinno skutkować w każdym przypadku wszczęciem postępowania w sprawie wstrzymania wypłaty świadczenia, w toku którego organ rentowy obowiązany jest zbadać, czy nie zaszła przesłanka ustania prawa do świadczenia w postaci śmierci osoby uprawnionej (Sebastian Gajewski w: Antonów Kamil (red.), Komentarz do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz do trzech ustaw emerytalnych, wyd. I). Należy więc zauważyć dwa aspekty tego zagadnienia: po pierwsze ZUS powinien poinformować świadczeniobiorcę o konieczności potwierdzenia podpisu, a po drugie niepotwierdzenie podpisu powinno być dopiero początkiem postępowania wyjaśniającego.
Podobny problem analizował Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, wydając 8 maja 2018 r. wyrok w sprawie o sygn. akt III AUa 124/18. W rozpatrywanej sprawie rencistka mieszkała w Niemczech i co jakiś czas odsyłała ZUS wypełniony i podpisany formularz (niepotwierdzany przez niemiecką instytucję ubezpieczeniową ani inny urząd). ZUS wypłacał świadczenie bez przerwy. Pewnego jednak roku nieprawidłowo uznał, że wstrzymuje świadczenie, bo podpis nie został potwierdzony. Dopiero w pewnym momencie przesłał rencistce informację o konieczności potwierdzenia podpisu. Sąd stwierdził natomiast, że konstrukcja art. 128 ustawy emerytalnej wskazuje, że art. 134 stosuje się odpowiednio w razie niespełnienia wymogu z art. 128 ust. 1, to jest w przypadku niezłożenia formularza poświadczenia życia. Wskazanie w art. 128 ust. 3 organów i instytucji, które potwierdzają własnoręczność podpisu, nie oznacza, że obowiązek z art. 128 ust. 1 ustawy został rozszerzony o konieczność potwierdzania własnoręczności podpisu w każdym przypadku składania formularza poświadczenia życia. Świadczeniobiorca winien być wyraźnie poinformowany o takim obowiązku i tak daleko idących skutkach jego niedopełnienia.
Oznacza to, że w opisywanej sytuacji należy złożyć odwołanie od decyzji ZUS i podkreślić, że ZUS nie informował o konieczności potwierdzenia podpisu.
WAŻNE ZUS może sprawdzić, czy świadczeniobiorca mieszkający za granicą żyje, albo kierując do niego formularz poświadczenia życia i zamieszkania, albo kontaktując się z zagraniczną instytucją ubezpieczeniową.
Podstawa prawna
• art. 128 i art. 134 ustawy z 17 października 1999 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 53)
