Obecnie ZUS sztucznie podnosi kapitał początkowy o liczbę lat, jakie zostały wnioskodawcy do ukończenia 60. lub 65. roku życia. Wcześniej okres ten był dłuższy, dlatego wcześniejsze emerytury były wyższe.
Przepisy obniżające od 1 października 2017 r. wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn pozwalają przejść wcześniej na emeryturę, ale także wpływają na zasady obliczania wysokości świadczeń. Jedna ze zmian dotyczy sposobu zwiększania kapitału początkowego dla osób przechodzących na wcześniejszą emeryturę. Jak się okazuje, może się ona okazać niższa niż ta wyliczana przed zmianą przepisów.
Zamiast składek przed 1999 rokiem
Kapitał początkowy odzwierciedla przebieg kariery zawodowej przed 1 stycznia 1999 r. i jest częścią nowej emerytury. Emerytura ta obliczana jest przez podzielenie zwaloryzowanej kwoty tego kapitału, składek emerytalnych i środków zewidencjonowanych na koncie i subkoncie w ZUS przez średnie dalsze trwanie życia właściwe dla wieku przejścia na emeryturę. Kapitał początkowy jest ustalany wyłącznie dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 1999 r. same za siebie opłacały składki na ubezpieczenie społeczne (np. prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą) lub za które składki opłacali płatnicy składek (np. pracownicy).
W określonych przypadkach ZUS ustala kapitał początkowy również osobom urodzonym przed 1949 r. – gdy spełniają warunki do obliczenia emerytury według nowych zasad, bo kontynuują ubezpieczenia po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego i złożyli wniosek o emeryturę po 31 grudnia 2008 r. W ich przypadku kapitał początkowy jest obliczany przez pomnożenie kwoty emerytury ustalonej na 1 stycznia 1999 r. (emerytury hipotetycznej) i średniego dalszego trwanie życia dla osób w wieku 62 lat, tj. przez 209 miesięcy. Przy czym uwaga! Emeryturę hipotetyczną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu tzw. starej emerytury z pewną modyfikacją. W efekcie tzw. część socjalna – stanowi 24 proc. kwoty bazowej z II kwartału 1998 r. (tj. 1220,89 zł) – jest mnożona przez współczynnik (obrazuje on, w jakim stopniu osoba ubezpieczona spełniła warunki wymagane do przyznania emerytury na 1 stycznia 1999 r.). Do tego dochodzi część należna za okresy składkowe (po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów) oraz część należna za okresy nieskładkowe (po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok tych okresów).
Ustalony w ten sposób kapitał początkowy podlega następnie waloryzacji na zasadach przewidzianych w ustawie emerytalnej, co znacznie podwyższa jego wartość uwzględnianą przy obliczeniu nowej emerytury. Kapitał początkowy jest więc niejako przełożeniem kwoty świadczenia ustalonej według starych zasad na koniec 1998 r. na określoną kwotę ewidencjonowaną na koncie ubezpieczonego w ZUS, wchodzącą w skład obliczenia nowej emerytury.
Ustalenie kapitału początowego: ZUS przyjmie każdy oryginał
Ustalenie kapitału początowego: ZUS przyjmie każdy oryginał

Zobacz również
Szczególne warunki
Kapitał początkowy jest uwzględniany przede wszystkim w podstawie obliczenia emerytury przysługującej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Wówczas też może być dodatkowo powiększony o rekompensatę za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ustalaną dla osób, które do końca 2008 r. wykonywały ją co najmniej przez 15 lat, a nie przeszły z tego tytułu na wcześniejszą emeryturę lub na emeryturę pomostową.
Obowiązujące przepisy przewidują jednak możliwość przyznania emerytury ustalanej na nowych zasadach również po ukończeniu obniżonego wieku emerytalnego. Wynika to z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (dalej: ustawa emerytalna). Przy czym prawo do świadczenia przewidzianego w tym przepisie przysługuje osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które ukończyły obniżony wiek określony w tej ustawie lub w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (na ogół 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn) i spełniły następujące warunki:
wna 1 stycznia 1999 r. udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (staż ogólny), w tym odpowiedni, na ogół 15-letni, okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, działalności twórczej lub artystycznej, pracy górniczej lub zatrudnienia na kolei (wynikający z wymienionego rozporządzenia i z art. 39–40 ustawy emerytalnej);
wzgłosiły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (jeśli są członkami OFE).
Nie przy powszechnej
Osoby, które przechodzą na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, mogą liczyć na podwyższenie kapitału początkowego. Ustalając im podstawę obliczenia tej emerytury, ZUS dokonuje przeliczenia tego kapitału na podstawie art. 185 wymienionej ustawy. Najpierw obliczana jest różnica między powszechnym wiekiem emerytalnym właściwym dla wnioskodawcy a wiekiem (wyrażonym w latach i miesiącach), w którym powstało prawo do wcześniejszej emerytury (w przypadku zawieszenia prawa do emerytury od dnia jej przyznania w związku z kontynuowaniem stosunku pracy – wiekiem, od którego przysługuje wypłata emerytury). Następnie tak ustalony okres ZUS dodaje do ustalonego na 1 stycznia 1999 r. stażu składkowego i od nowego wymiaru tego stażu oblicza się ponownie kapitał początkowy.
Do 30 września 2017 r. kapitał początkowy był przeliczany z uwzględnieniem odpowiednio podwyższonego wieku emerytalnego. To dla tego wieku była ustalana różnica w stosunku do rzeczywistego wieku przejścia na wcześniejszą emeryturę. Po obniżeniu wieku emerytalnego, przeliczając kapitał początkowy zgodnie z art. 185 ustawy emerytalnej, ZUS ustala różnicę między wiekiem emerytalnym wynoszącym obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn a wiekiem, w którym powstało prawo do wcześniejszej emerytury.
Takie podwyższenie kapitału początkowego obliczane jest wyłącznie dla celów obliczenia wcześniejszej emerytury przyznawanej na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej i ma na celu niejako zrekompensowanie skutków wcześniejszego zakończenia kariery zawodowej. Uprawniony może więc korzystać z tego benefitu wyłącznie przy omawianej emeryturze. W przypadku gdy, mając prawo do tego świadczenia, po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego wnioskuje o przyznanie emerytury powszechnej, kapitał jest ponownie przeliczany na cele ustalenia emerytury powszechnej.
Czasami bez przeliczenia
Zasada przeliczania kapitału początkowego z uwzględnieniem wieku emerytalnego obowiązującego od 1 października 2017 r. dotyczy wyłącznie nowo przyznawanych wcześniejszych emerytur (tj. takich, do których prawo powstało nie wcześniej niż od 1 października 2017 r.). Jeśli więc świadczenie zostało przyznane wcześniej, a przeliczenie kapitału początkowego zostało dokonane na zasadach przewidzianych w art. 185 ustawy emerytalnej obowiązujących do 30 września 2017 r., kapitał początkowy nie podlega ponownemu przeliczeniu po 30 września 2017 r. (tym razem według zasad obowiązujących od 1 października 2017 r.). ZUS zachowuje tym samym we wcześniejszej emeryturze zwiększenie kapitału początkowego, ustalone według różnicy między podwyższonym wiekiem emerytalnym a rzeczywistym wiekiem przejścia na to świadczenie.
Zachowanie zasady zwiększania kapitału początkowego według przepisów obowiązujących do 30 września 2017 r. dotyczy również wcześniejszych emerytur, przysługujących na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, do których prawo powstało przed 1 października 2017 r., jeśli dopiero po 30 września 2017 r. ZUS przyznaje to świadczenie (np. w wykonaniu wyroku sądu) lub podejmuje jej wypłatę (w związku z rozwiązaniem stosunku pracy przez osobę uprawnioną).
PRZYKŁAD 1
Wniosek w sierpniu 2017 r.
Pan Witold miał ustalony kapitał początkowy z uwzględnieniem 23 lat składkowych oraz 2 lat nieskładkowych. 20 sierpnia 2017 r. mężczyzna ukończył 60 lat (wiek wymagany do przyznania wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej). Wniosek o przyznanie tego świadczenia zgłosił jeszcze w sierpniu 2017 r., prawo do emerytury powstało więc od ukończenia 60 lat. Różnica między powszechnym wiekiem emerytalnym, który dla pana Witolda wynosił 67 lat, a wiekiem przejścia na emeryturę to 7 lat. Taki okres został dodany do stażu składkowego przyjętego wcześniej przy ustalaniu kapitału początkowego. Następnie kapitał początkowy został ponownie ustalony z uwzględnieniem nowego stażu oraz zwaloryzowany. Mimo obniżenia powszechnego wieku emerytalnego od 1 października 2017 r. do 65 lat dla mężczyzn, ZUS nie przeliczył ponownie kapitału początkowego z uwzględnieniem tego obniżonego wieku. Pan Witold zachował więc podwyższenie kapitału początkowego.
PRZYKŁAD 2
Wypłata zawieszona
Pan Marian (urodzony 5 września 1956 r.) wiek uprawniający go do uzyskania wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS osiągnął 5 września 2016 r. Wniosek o przyznanie tej emerytury zgłosił kilka dni później, w związku z czym ZUS przyznał świadczenie od 1 września 2016 r. Ustalił również różnicę między podwyższonym wiekiem emerytalnym, który dla mężczyzn urodzonych we wrześniu 1956 r. wynosił 67 lat, a wiekiem, od którego powstało prawo do emerytury. Ubezpieczony nie rozwiązał jednak stosunku pracy, w związku z czym prawo do tego świadczenia zostało zawieszone od dnia jego przyznania. Pan Marian z końcem sierpnia 2018 r. zamierza rozwiązać stosunek pracy i od razu zgłosić wniosek o podjęcie wypłaty emerytury. W takim przypadku ZUS zacznie wypłacać świadczenie od 1 września 2018 r. Jednak zanim to zrobi, przeliczy ponownie kapitał początkowy, ustalając różnicę pomiędzy podwyższonym powszechnym wiekiem emerytalnym wynoszącym dla uprawnionego 67 lat a wiekiem uprawnionego, od którego przysługuje mu wypłata emerytury (61 lat i 11 miesięcy).
Dotychczas w cyklu dotyczącym obniżenia wieku emerytalnego ukazały się artykuły:
● „Wniosek kilka dni później, a emerytura wyższa” (DGP nr 198 z 12 października 2017 r.),
● „Emerytura z urzędu nie dla wszystkich w tym samym czasie” (DGP nr 208 z 26 października 2017 r.),
● „Niektóre panie z emeryturą kapitałową także po 65. roku życia” (DGP nr 212 z 2 listopada 2017 r.),
● „Kobiety wcześniej przeliczą swoją emeryturę z I filaru” (DGP nr 217 z 9 listopada 2017 r.),
● „Ciągle jeszcze można przejść na emeryturę częściową” (DGP nr 222 z 16 listopada 2017 r.),
● „Warto złożyć wniosek o przeliczenie już pobieranej emerytury” (DGP nr 232 z 30 listopada 2017 r.),
● „Do minimalnego świadczenia kobiecie wystarczy 20 lat stażu” (DGP nr 250 z 28 grudnia 2017 r.),
● „Niektórzy będą pobierać rentę aż do podwyższonego wieku emerytalnego” (DGP nr 8 z 11 stycznia 2018 r.),
● „Obniżenie wieku emerytalnego wpływa na wysokość renty” (DGP nr 18 z 25 stycznia 2018 r.),
● „Wcześniejsza emerytura nawet po ukończeniu 60 albo 65 lat” (DGP nr 38 z 22 lutego 2018 r.).
● „Po obniżeniu wieku wcześniej można dorabiać bez limitów” (DGP nr 48 z 8 marca 2018 r.),
● „Nowa emerytura także dla kontynuujących pracę po osiągnięciu obniżonego wieku” (DGP nr 53 z 15 marca 2018 r.).
Podstawa prawna
Art. 25–26, art. 173–174 oraz art. 185 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.).
Art. 1 pkt 5 oraz art. 17 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 38 ze zm.)