Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) rozpoczął nabór gmin do pełnienia roli operatorów w programie „Czyste Powietrze”. Inicjatywa ta ma na celu zwiększenie efektywności wsparcia dla beneficjentów. Jednak analitycy think tanku Forum Energii zwracają uwagę na kwestie, które wymagają dopracowania, by usprawnić funkcjonowanie programu.

Gminy, które zdecydują się na pełnienie funkcji operatora programu "Czyste Powietrze", będą odpowiedzialne za kompleksowe wsparcie mieszkańców w procesie aplikowania o dofinansowanie. Obejmuje to pomoc od momentu podjęcia decyzji o realizacji inwestycji, przez cały proces inwestycyjny, aż do zakończenia projektu i rozliczenia dotacji. Dzięki temu mieszkańcy zyskają łatwiejszy dostęp do informacji i wsparcia na każdym etapie realizacji przedsięwzięcia.

Gminy, które podejmą się roli operatora programu, za skuteczne wsparcie każdego beneficjenta najwyższego i podwyższonego poziomu dofinansowania otrzymają dodatkowe 1700 zł. Środki te mają na celu zrekompensowanie zaangażowania samorządów w procesie wspierania mieszkańców oraz zachęcenie do aktywnego uczestnictwa w programie.

Program „Czyste Powietrze” skierowany jest do właścicieli i współwłaścicieli jednorodzinnych domów mieszkalnych lub lokali mieszkalnych wydzielonych w takich budynkach z wyodrębnioną księgą wieczystą. Beneficjenci mogą uzyskać dofinansowanie na wymianę starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe oraz na przeprowadzenie termomodernizacji budynków. Działania te mają na celu poprawę efektywności energetycznej budynków oraz redukcję emisji zanieczyszczeń do atmosfery.

Program oferuje trzy poziomy dofinansowania: podstawowy, podwyższony i najwyższy, w zależności od dochodów beneficjenta. Maksymalna kwota dotacji wynosi 136 200 zł. Dodatkowo, dla beneficjentów kwalifikujących się do podwyższonego i najwyższego poziomu dofinansowania dostępna jest opcja prefinansowania, czyli wypłaty części środków przed rozpoczęciem inwestycji, co ma na celu ułatwienie realizacji przedsięwzięcia.

Procedura aplikacyjna w "Czystym Powietrzu"

Aby skorzystać z dofinansowania, beneficjent powinien:

  • - Upewnić się, że spełnia warunki uczestnictwa w programie.
  • - Zgromadzić wymagane załączniki, takie jak dokumenty potwierdzające dochody czy prawo własności do nieruchomości.
  • - Wypełnić i złożyć wniosek o dofinansowanie za pośrednictwem gminnego operatora lub bezpośrednio w odpowiednim WFOŚiGW.
  • - Po akceptacji wniosku, przystąpić do realizacji planowanych prac zgodnie z harmonogramem.
  • - Po zakończeniu inwestycji, przedstawić wymagane dokumenty potwierdzające jej realizację w celu rozliczenia otrzymanej dotacji.

Nabór na gminnych operatorów prowadzony jest w trybie ciągłym, a umowy będą zawierane etapowo. Gminy zainteresowane pełnieniem roli operatora programu powinny zgłaszać się do właściwych Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Na finansowanie operatorów NFOŚiGW przeznaczył na rok 2025 ponad 40 mln zł.

Problemy "Czystego Powietrza"

Tymczasem analitycy Forum Energii wskazują na mankamenty „Czystego Powietrza”. W dzisiejszej opinii think tanku czytamy, że debata publiczna często skupia się na pojedynczych programach dotacyjnych lub ustawach, co prowadzi do braku spójnej strategii i utrudnia wdrażanie systemowych zmian; brakuje natomiast całościowego podejścia uwzględniającego dynamiczne zarządzanie systemem administracyjnym. Wiele projektów koncentruje się na podstawowych działaniach, takich jak wymiana okien czy ocieplenie ścian, bez kompleksowego podejścia uwzględniającego specyfikę budynku i potrzeby jego mieszkańców; brak indywidualnego podejścia prowadzi więc do niewystarczających efektów energetycznych i ekonomicznych. Ponadto rozbudowa programu bez odpowiedniej struktury wdrożeniowej doprowadziła do problemów z weryfikacją inwestycji oraz wzrostu liczby nierozpatrzonych wniosków. Obecny model zarządzania nie jest w stanie sprostać rosnącym wymaganiom, co skutkuje opóźnieniami i nadużyciami.

Aby program „Czyste Powietrze” mógł efektywnie wspierać transformację energetyczną gospodarstw domowych, eksperci Forum Energii wskazują, że niezbędne jest ustabilizowanie sytuacji i określenie strategii dla gospodarstw domowych w dialogu ze społeczeństwem. Na tej podstawie należy zaproponować energetyczny kontrakt społeczny, który będzie wskazywał kierunki działań i wzmacniał ochronę odbiorców energii. Potrzebne jest też wprowadzenie indywidualnego podejścia do termomodernizacji, uwzględniającego specyfikę budynku i potrzeby jego mieszkańców, pozwoli na osiągnięcie lepszych efektów energetycznych i ekonomicznych.

Szczegółowe informacje na temat programu „Czyste Powietrze” oraz naboru na gminnych operatorów dostępne są na oficjalnej stronie programu.