Odpady to wyzwanie dla gmin. Dobry dialog jest niezbędny

Na gminach spoczywa obowiązek gospodarowania odpadami komunalnymi. Nadzorują one proces, prowadzą akcje edukacyjne m.in. w zakresie segregacji, by ostatecznie zrealizować konkretne cele dotyczące recyklingu. Ilość odpadów rośnie, zmienia się również dynamicznie ich charakterystyka, a z czasem czekają na nas coraz większe ograniczenia w zakresie ich składowania. Wyzwań jest wiele i realna współpraca z podmiotami prywatnymi jest teraz niezbędna, aby gminy mogły sobie z tym poradzić. Wskazana jest współpraca na wielu płaszczyznach.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2021 roku w Polsce zebranych zostało 13,7 mln ton odpadów komunalnych. Na jednego mieszkańca kraju przypadało średnio 358 kilogramów odpadów, o 16 kilogramów więcej niż w 2020 roku. Tymczasem jeszcze w 2010 roku zebrano 10 mln ton odpadów, co w przeliczeniu na osobę dało 263 kilogramy. To mniej niż wytwarzają mieszkańcy Europy Zachodniej. Na ilość i rodzaj wytwarzanych odpadów wpłynęła pandemia oraz dotykający nas kryzys.

Jak zagospodarowano odpady w 2021 roku? Do recyklingu skierowano prawie 27 proc. odpadów. Kompostowanie lub fermentacja pozwoliły zagospodarować 13,3 proc. Spalanie z odzyskiem energii to blisko 20 proc. Spalanie bez odzysku energii – 1,2 proc. Wciąż duża część odpadów podlega składowaniu - prawie 40 proc. Na koniec 2021 roku działało 265 składowisk przyjmujących odpady komunalne, zajmujących łączną powierzchnię 1 667 hektara. Tymczasem do 2035 roku, zgodnie z celami nakreślony przez Unię Europejską, w ten sposób będzie mogło być unieszkodliwianych jedynie 10 proc. zebranych odpadów komunalnych.

Ilość odpadów systematycznie rośnie, choć Polska i tak jest poniżej średniej unijnej. Jak wskazuje Eurostat, w 2020 roku w Unii Europejskiej wytworzono ponad 500 kilogramów odpadów komunalnych na mieszkańca. Rozbieżność między krajami była bardzo duża. W Rumunii zebrano 282 kg odpadów w przeliczeniu na obywatela, a w Danii 845 kg. Różnice wynikają z odmiennych wzorców konsumpcji, różnego poziomu rozwoju gospodarczego oraz przyjmowanej odmiennej metodologii zaliczania do definicji odpadów komunalnych różnych rodzajów odpadów.

Korzyści obiegu zamkniętego

Wraz z bogaceniem się społeczeństwa i zwiększonym popytem na dobra konsumpcyjne, odpadów będzie coraz więcej, ale też ich charakterystyka będzie inna niż obecnie. Już dziś trzeba podejmować działania zmierzające do ograniczania wytwarzania odpadów oraz ich wykorzystania w nowych produktach. Dlatego tak istotne jest wprowadzenie koncepcji gospodarki o obiegu zamkniętym. Dzięki wdrożeniu jej zasad możliwe będzie odzyskiwanie części odpadów, przy jednoczesnym ograniczaniu zużycia surowców. Nad tego typu programem pracuje sześć miast europejskich, m.in. Amsterdam, Berlin, Mediolan i Paryż. Partnerzy z tych aglomeracji od kilku lat testują produkty, oprogramowania i modele biznesowe pozwalające im na wykorzystanie pełnego potencjału gospodarki o obiegu zamkniętym.

Aby stawić czoła wyzwaniu, najpierw trzeba zdiagnozować główne problemy i słabe punkty w zarządzaniu odpadami, przeprowadzając dogłębne analizy, a następnie dobrać odpowiednie rozwiązania. Można przy tym inspirować się dokonaniami innych krajów i szeregu podmiotów oraz think-tanków, które działają w tym obszarze od dłuższego czasu.

Eksperci wskazują na potrzebę wprowadzenia zmian legislacyjnych i fiskalnych wspierających rozwój gospodarki obiegu zamkniętego. W tej chwili bowiem surowce pierwotne są znacznie tańsze niż pochodzące z recyklingu, co nie stanowi zachęty do wspierania odzysku.

„W obszarze legislacji europejskiej, historia transformacji dzieje się na naszych oczach. W Polsce w tym roku, 24 maja weszła w życie przełomowa Dyrektywa SUP (Single Use Plastics), której celem jest minimalizowanie wpływu jednorazowych plastikowych produktów na środowisko. Z kolei 7 czerwca został skierowany do 3-miesięcznej notyfikacji Komisji Europejskiej projekt ustawy o zmianie ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz innych ustaw. Zaproponowano w nim stworzenie systemu kaucyjnego dla opakowań z tworzyw sztucznych po napojach do 3 litrów, opakowań szklanych na napoje wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra oraz puszek metalowych o pojemności do 1 litra. System kaucyjny ma umożliwić realizację obowiązków wynikających z Dyrektywy SUP i powinien być dobrym narzędziem systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Potrzebne są teraz mądre i dostosowane do zmieniających się realiów projekty inwestycyjne w obszarze instalacji przetwarzających odpady. Nowe zielone technologie, muszą być jednak „bankowalne” zgodnie z wymogami taksonomii. Oznacza to dla inwestorów w branży odpadowej konieczność zagwarantowania strumieni odpadów w dłuższej perspektywie czasowej, w ustalonych ilościach i jakości. W świetle zmian proponowanych w ustawie kaucyjnej, kwestia kto jest właścicielem opakowania, wobec tego, kto nakłada kaucję wzbudza wiele wątpliwości. Zatem w chwili obecnej istnieje duża niepewność co do wielkości i jakości przyszłego strumienia, a to oznacza ryzyko braku lub ograniczenia finansowania inwestycji. W efekcie istniejąca luka inwestycyjna w zakresie doczyszczania i sortowania strumieni odpadów opakowaniowych i ich recyklingu będzie się zwiększała. To w konsekwencji oznacza ryzyko zwiększenia szarej strefy, czyli nielegalnego gospodarowania odpadami, w tym dokumentowania procesów rozliczania kaucji. I dlatego efektywny system gospodarki odpadami wymaga współdziałania rządu, administracji, biznesu i konsumenta. Bez transparentnego i weryfikowalnego systemu gospodarowania odpadami nie możemy realizować gospodarki o obiegu zamkniętym. Potrzebny nam ciągły dialog.” – mówi Magdalena Krzeszewska, COO PreZero w Polsce.

Wyzwania są niemałe, bo i Europa i Polska boryka się wciąż z wieloma problemami w zakresie gospodarowania odpadami. Świadomość społeczeństwa w ostatnich latach wzrosła, ale i tak sporo jest do zrobienia. Obecnie w Polsce zaledwie 1 z 10 kilogramów odpadów wraca z powrotem do ponownego użycia. Zwraca uwagę niska jakość zbieranych odpadów w ramach selektywnej zbiórki, widoczne są też wciąż niepokojące zjawiska takie jak porzucanie śmieci, pożary, czy świadome spalanie odpadów w piecach domowych. W samym 2021 roku zlikwidowano ponad 10,5 tysiąca dzikich wysypisk, z których łącznie zebrano około 73 tysiące ton odpadów. Jednocześnie – jak wynika z badań - właściwie posegregować śmieci potrafi zaledwie 52 proc. Polaków, mimo że ponad 80 proc. jest zdania, że wprowadzenie obowiązku segregacji było konieczne.

Wskazana współpraca i dobry dialog

W lipcu 2011 roku w życie weszła ustawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, nowelizująca wcześniejsze przepisy z 13 września 1996 roku. Nakłada ona na gminy m.in. przejęcie obowiązku właściciela nieruchomości w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi. Tak więc obecnie to na gminach spoczywa odpowiedzialność za gospodarowanie odpadami, za wybór podmiotu zajmującego się odbiorem, transportem i zagospodarowaniem odpadów. Ich obowiązkiem jest zapewnienie selektywnej zbiórki odpadów, nadzorowanie gospodarowania odpadami, osiągnięcie odpowiedniego poziomu recyklingu i prowadzenie akcji edukacyjnych oraz informacyjnych wśród społeczności, szczególnie na temat selektywnego zbierania odpadów komunalnych. To duże obciążenie.

A przecież gminy mają wiele różnych palących kwestii do rozwiązania. W tej sytuacji pomocna wydaje się współpraca z podmiotami, które odciążyłyby je, przejmując część zadań. Od dłuższego czasu z gminami kooperuje firma PreZero świadcząca usługi związane z zagospodarowaniem odpadów, w tym komunalnych, przemysłowych i niebezpiecznych, a także zajmująca się przetwarzaniem surowców wtórnych.

PreZero wspiera ideę gospodarki o obiegu zamkniętym. Chce w jak największym stopniu wykorzystywać odpady, poddając surowce wtórne recyklingowi. Stara się tam, gdzie to możliwe, ograniczać zużycie plastiku. Uczestniczy w pracach nad produkcją opakowań nadających się do recyklingu. Zbiera i sortuje plastik, przetwarzając go następnie w swoich instalacjach. Firma ma tę przewagę, że cały proces realizuje w ramach grupy – od wprowadzenia na rynek opakowania po selektywną zbiórkę, transport do instalacji recyklingu, po wykorzystanie recyklatu w nowych produktach.

Podmiot ten wspiera gminy w zakresie edukacji i prowadzi programy informacyjne skierowane do różnych grup wiekowych. Tylko w zeszłym roku przeprowadził kilkadziesiąt akcji ekologicznych dla ponad 30 tysięcy osób. Edukuje w przedszkolach i szkołach, gdzie nauczanie połączone jest z zabawą. Prowadzi też działania wśród lokalnych społeczności, zaszczepiając w mieszkańcach konkretnych ośrodków poczucie współodpowiedzialności za porządek i czystość w ich otoczeniu. Organizuje warsztaty, panele eksperckie, konkursy i pikniki połączone z akcjami sprzątania. Jedną z takich akcji przeprowadzono w Rezerwacie Żabie Doły, w jej wyniku oczyszczono zielone tereny rezerwatu z 4 tysięcy litrów odpadów.

PreZero wierzy, że tego typu działania w długim terminie przyniosą dobre owoce. Można w ten sposób wykształcić zdrowe nawyki w społeczeństwie, promując podejście do odpadów jako cennych surowców. Oddolne akcje przemawiają do świadomości ludzi dużo bardziej niż suche ogłoszenia i komunikaty, wyczulając przy okazji społeczności na kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego. A im więcej przekonania wśród ludzi, że podejmowane przez nich działania mają sens, tym większa skuteczność.

Zawsze blisko ludzi i w dialogu z partnerami

„Staramy się rozmawiać z mieszkańcami o odpadach przy każdej okazji. Może to być dobry mecz piłki siatkowej na plaży, rozgrywka przy pełnym stadionie piłkarskim, pikniki rodzinne, wizyta w naszych instalacjach, a nawet dożynki. Ważne jest dla nas, aby sprawa zawrócenia odpadu do ponownego użycia była naszym priorytetem, żeby to myślenie i działanie było automatyczne, nie dopuszczając w ten sposób do nieefektywnego gospodarowania naszymi zasobami.” - mówi Magdalena Krzeszewska.

Firma ma na swoim koncie współpracę z wieloma gminami. PreZero jest bowiem aktywne w wielu obszarach sektora komunalnego, wyznaczając sobie ambitne cele związane z gospodarką o obiegu zamkniętym i dostarczaniem najwyższej jakości usług. Jako dostawca zapewnia miastom i gminom usługi kompleksowej i bezpiecznej gospodarki odpadami, od podstawienia odpowiednich pojemników, zapewnienia logistyki, usunięcia odpadów w miejscu ich powstawania aż po właściwe udokumentowanie całego procesu.

„Za najważniejszy cel stawiamy sobie satysfakcję naszych klientów oraz profesjonalne działanie w każdym projekcie, w którym bierzemy udział. Z dbałością o środowisko działamy na terenie całej Polski, a ponad tysiąc naszych pojazdów codziennie odbiera od Was odpady.” – dodaje Magdalena Krzeszewska.

PreZero podkreśla także, że jest zaangażowanym uczestnikiem rynku odpadów w Polsce w szerokim ujęciu, w tym pozostaje w dialogu z agendami najważniejszych instytucji branżowych. Dlatego priorytetem działania jest bycie partnerem nie tylko dla klientów komunalnych i przemysłowych, dla lokalnych społeczności i mieszkańców, ale również dla administracji. Stąd firma kładzie nacisk na współpracę lokalną, działania edukacyjne i zaangażowanie swoich ekspertów w szereg dyskusji branżowych. Rocznie organizuje około 50 projektów edukacyjnych i wspiera 16 projektów sponsorskich.

„Poza biznesem, ściśle współpracujemy z miastami i gminami, angażując się w życie lokalnych społeczności, prowadząc akcje edukacyjne dotyczące prawidłowej segregacji odpadów i promocji działań proekologicznych. Możemy pochwalić się licznymi działaniami edukacyjnymi oraz wieloma partnerstwami na rzecz zrównoważonego rozwoju i ochrony klimatu. Wierzymy, że działania te stanowią wartość dodaną dla naszych usług i wzmacniają relacje z naszymi partnerami. Wspólnie możemy zrobić znacznie więcej dla czystego jutra.” – dodaje Magdalena Krzeszewska.

PreZero na mocy umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym kontynuuje wraz z miastem Poznań współpracę, prowadząc efektywną i nowoczesną spalarnię, dzięki której z odpadów produkowana jest energia elektryczna. To instalacja bezpieczna dla środowiska. Inwestycja wpisuje się w ideę zrównoważonego gospodarowania odpadami, jest to ostatni etap ich zagospodarowania - po zapobieganiu powstawania odpadów oraz ich selektywnej zbiórce w celu recyklingu.

Dzięki spalarni spadła ilość odpadów kierowanych na składowisko, zmniejszyła się emisja gazów cieplarnianych, ograniczony został problem nieprzyjemnych zapachów. Przy okazji zwiększyła się ochrona wód gruntowych przed negatywnym działaniem odpadów komunalnych. Jednocześnie instalacja umożliwiła produkcję energii elektrycznej i cieplnej z korzyścią dla lokalnych społeczności. Inwestycja została zrealizowana dzięki połączeniu finansowania prywatnego i środków unijnych. Miasto pozyskało dofinansowanie z Unii Europejskiej, resztę kwoty wyłożył inwestor. W umowie założono, że instalacja termicznego przekształcania odpadów komunalnych (ITPOK) po upływie 25 lat od momentu oddania do użytku przejdzie na własność miasta.

Połączenie możliwości podmiotów prywatnych i gmin przynosi bardzo dobre efekty. Wynikiem takiej współpracy jest pełniejsza realizacja celów w zakresie zbiórki selektywnej czy poziomów recyklingu, ale też wiele ciekawych inwestycji prośrodowiskowych, które oznaczają dodatkowe korzyści dla lokalnych społeczności, jak choćby nowe źródła energii i ciepła. Dlatego warto wykorzystywać ten potencjał, podejmując współpracę na szerszą skalę, tym bardziej, że wyzwań będzie coraz więcej.