Organ prowadzący szkoły i przedszkola musi je sporządzić do 10 lutego, a w ciągu kolejnych siedmiu dni przedstawić m.in. RIO i radnym. W tym roku obowiązuje nowy, specjalny wzór formularza, który wymaga bardziej skomplikowanych obliczeń niż do tej pory. Zagadnienie wyjaśnia dr Patryk Kuzior adiunkt w Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej.
Początek roku w obszarze finansowania oświaty przebiega w samorządzie terytorialnym pod znakiem rozliczania się z osiągnięcia gwarantowanych ustawowo średnich wynagrodzeń nauczycieli. I tak:
- do 20 stycznia – dokonuje się analiz poniesionych wydatków na wynagrodzenia w roku poprzednim w odniesieniu do tych średnich,
- a do 31 stycznia – należy wypłacić jednorazowe dodatki uzupełniające [ramka 1] w sytuacji, gdyby te średnie nie zostały osiągnięte – o czym pisaliśmy na łamach SiA w ubiegłym tygodniu.
Natomiast do końca pierwszej dekady lutego jest czas na sporządzenie sprawozdania, które stanowi pewnego rodzaju podsumowanie tego całego procesu.
Co mówi przepis
Aby mechanizm ustalania dodatków uzupełniających działał w praktyce, a organ prowadzący mógł zostać rozliczony z prowadzonej wobec nauczycieli polityki płacowej – ustawodawca wprowadził obowiązek sprawozdawczy. Zgodnie z art. 30a ust. 4 KN w terminie do 10 lutego roku kalendarzowego następującego po roku, który podlegał analizie, organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego sporządza sprawozdanie z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli początkujących, mianowanych i dyplomowanych w szkołach i placówkach prowadzonych przez tę jednostkę samorządu terytorialnego, z uwzględnieniem wysokości kwoty różnicy między wydatkami poniesionymi na wynagrodzenia nauczycieli w danym roku a iloczynem średniorocznej liczby etatów nauczycieli początkujących, mianowanych i dyplomowanych oraz średnich wynagrodzeń nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3 KN ustalonych w danym roku.
WAŻNE Sprawozdanie w sprawie osiągnięcia średnich wynagrodzeń nauczycieli zarząd JST musi w ciągu siedmiu dni od jego sporządzenia przedstawić m.in. regionalnej izbie obrachunkowej, organowi stanowiącemu, dyrektorom szkół oraz związkom zawodowym.
Przy obliczeniach należy pamiętać, że zgodnie z art. 30 ust. 1 KN wynagrodzenie nauczycieli składa się z:
- wynagrodzenia zasadniczego,
- dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego, za warunki pracy,
- wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw,
- nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy.
Z tej ostatniej pozycji wyłączeniu podlegają:
- wypłaty z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
- świadczenia na start,
- dodatek wiejski.
Na ministerialnym wzorze
Omawiane sprawozdanie składa się na specjalnym formularzu, którego najnowszy wzór został określony w rozporządzeniu ministra edukacji i nauki z 15 grudnia 2022 r. w sprawie sposobu opracowywania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli. Trzeba zauważyć, że dla sprawozdania za 2022 r. wprowadzono specjalny wzór, który jest odmienny niż ten przewidziany dla kolejnych lat. Wynika to z faktu, że w ubiegłym roku mieliśmy zmiany nie tylko wysokości kwoty bazowej, lecz także w systemie awansowym ‒ co pociąga za sobą konieczność dokonania obliczeń śródrocznych.
Formularz sprawozdania ma postać tabelaryczną, gdzie połowa z 12 kolumn wymaga uzupełnienia przez jednostkę samorządu terytorialnego.
► Kolumny od 7 do 9: Tu wprowadza się dane dotyczące średniej liczby etatów nauczycieli, którą należy obliczyć z uwzględnieniem okresów: od 1 stycznia do 30 kwietnia, od 1 maja do 31 sierpnia oraz od 1września do 31 grudnia 2022 r. Przy czym przy obliczeniach trzeba pamiętać, by w przypadku nauczyciela, który przez część miesiąca pobierał świadczenie pieniężne, o którym mowa w przepisach o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, za miesiąc przyjąć 30 dni.
► Kolumna 10: W niej ustala się sumę iloczynów średniej liczby etatów nauczycieli i średnich wynagrodzeń nauczycieli dla poszczególnych stopni awansu. [ramka 2]
► Kolumna 11: Służy do wykazania wydatków poniesionych w 2022 r. na wynagrodzenia nauczycieli (obejmują wyłącznie wydatki poniesione w 2022 r. z budżetu jednostki samorządu terytorialnego na wynagrodzenia nauczycieli w składnikach, o których mowa w art. 30 ust. 1 KN, bez pochodnych od wynagrodzeń).
► Kolumna 12: Należy w niej wykazać kwotę różnicy między wartościami z kolumn 10 i 11. Oblicza się ją jako różnicę wydatków poniesionych w 2022 r. na wynagrodzenia nauczycieli i sumy iloczynów średniej liczby etatów nauczycieli oraz średnich wynagrodzeń nauczycieli. Warto dodać, że liczba ujemna wykazana w tej kolumnie stanowi kwotę różnicy, jaką należało podzielić i wypłacić następnie w formie jednorazowego dodatku uzupełniającego do końca stycznia.
Adresaci
W dalszej kolejności organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego (a w praktyce organ wykonawczy samorządu) przedkłada sprawozdanie w terminie 7 dni od jego sporządzenia:
- regionalnej izbie obrachunkowej,
- organowi stanowiącemu JST,
- dyrektorom szkół prowadzonych przez tę jednostkę,
- związkom zawodowym zrzeszającym nauczycieli.
Sprawozdanie to przedkłada się w postaci papierowej, a w przypadku RIO – także w wersji elektronicznej.
Ramka 1
Dodatek uzupełniający
Przypomnijmy, że poziom wynagrodzeń nauczycieli samorządowych szkół i placówek oświatowych jest określany odgórnie nie tylko poprzez ustalane przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego, lecz także poprzez zawartą w art. 30 ust. 6 Karty nauczyciela (dalej: KN) wytyczną dla organów prowadzących. Nakazuje ona takie kształtowanie wynagrodzeń nauczycieli, składających się ze wszystkich ustawowych składników, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego odpowiadały co najmniej średnim wynagrodzeniom nauczycieli, o których mowa w art. 30 ust. 3 KN.
Gwarancją, że wytyczna nie jest tylko postulatem, jest mechanizm ustalony w art. 30a KN. Zgodnie z nim jednostki samorządu są zobowiązane po pierwsze przeprowadzić szczegółową analizę wydatków na wynagrodzenia w odniesieniu do ustawowych średnich oraz średniorocznej struktury zatrudnienia nauczycieli początkujących, mianowanych i dyplomowanych. Po drugie zaś szkoły i placówki oświatowe zobowiązane są wypłacić nauczycielom jednorazowe dodatki stanowiące uzupełnienie wynagrodzeń, gdy z dokonanych analiz wynika, że poziom ten na szczeblu samorządu nie został osiągnięty.
Ramka 2
Jak wyliczyć sumę iloczynów ©℗
Dla nauczycieli początkujących i nauczycieli, którzy do 31 sierpnia 2022 r. byli nauczycielami stażystami i nauczycielami kontraktowymi, sumę iloczynów średniej liczby etatów i średnich wynagrodzeń oblicza się według wzoru:
kolumna 10 = 4 × (kolumna 4 rubryka 1 × kolumna 7 rubryka 1) + 4 × (kolumna 5 rubryka 1 × kolumna 8 rubryka 1) + 4 × (kolumna 4 rubryka 2 × kolumna 7 rubryka 2) + 4 × (kolumna 5 rubryka 2 × kolumna 8 rubryka 2) + 4 × (kolumna 6 × kolumna 9)
Dla nauczycieli mianowanych i nauczycieli dyplomowanych sumę iloczynów średniej liczby etatów i średnich wynagrodzeń oblicza się według wzoru:
kolumna 10 = 4 × (kolumna 4 × kolumna 7) + 4 × (kolumna 5 × kolumna 8) + 4 × (kolumna 6 × kolumna 9)
Dalsze wykorzystanie
Żaden z adresatów sprawozdania nie ma kompetencji do zatwierdzania sprawozdania dotyczącego płac nauczycieli, jak i oczywiście uprawnienia do ingerowania w jego treść, każdy natomiast ma możliwość wykorzystania tego dokumentu w zakresie swoich zadań.
► Regionalna izba obrachunkowa. W odniesieniu do RIO ustawodawca w art. 30b KN wskazał wyraźnie, że organ ten, w trybie określonym w przepisach ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych, dotyczących kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego, kontroluje osiągnięcie w poszczególnych jednostkach wysokości ustawowych średnich wynagrodzeń nauczycieli.
► Organ stanowiący. Z pewnością nad sprawozdaniem pochylić się powinni radni danej jednostki samorządu terytorialnego. Dokument daje bowiem odpowiedź na pytanie, czy przyjęta polityka płacowa pozwala osiągnąć w danej jednostce przynajmniej poziom gwarantowanej średniej bez konieczności wypłat dodatków uzupełniających. W przypadku gdy poniesione wydatki nie zapewniły poziomu ustawowych średnich na poszczególnych stopniach awansu i była konieczność dodatkowych wypłat, należy rozważyć zmianę regulaminu, mocą którego na poziomie danej jednostki ustala się m.in. wysokość stawek dodatków (motywacyjnego, funkcyjnego, w tym z tytułu sprawowania funkcji wychowawcy klasy, oraz za warunki pracy) oraz szczegółowe warunki przyznawania tych dodatków. Podwyżka stawek tych dodatków może bowiem pozwolić uniknąć powtórzenia się sytuacji w kolejnych latach.
► Dyrektorzy placówek. Dane zawarte w sprawozdaniu mogą być przydatne dyrektorom szkół i placówek oświatowych – jako kierownikom zakładów pracy – w dialogu z nauczycielami na temat warunków pracy (szczególnie w tym roku, gdy jesteśmy w okresie dużej presji płacowej). Co prawda system wynagradzania nauczycieli mocno ogranicza rolę dyrektorów w zakresie kształtowania wysokości wynagrodzeń, niemniej jednak sprawozdanie daje wiedzę o skali wydatków na wynagrodzenia w danej jednostce samorządu, co może być argumentem w rozmowach.
► Związki zawodowe. Z pewnością dane ze sprawozdania są istotne dla związków zawodowych zrzeszających nauczycieli, dają one bowiem szczegółowy obraz ogólnego poziomu wynagrodzeń, czym z istoty zajmują się tego rodzaju organizacje, mogą też stanowić argument dla postulatów poprawy sytuacji płacowej. Tak jak wskazane zostało w odniesieniu do organu stanowiącego informacja o nieosiągnięciu średnich ustawowych może być impulsem, by postulować zmianę regulaminu wynagradzania, którego treść podlega przecież uzgodnieniu ze związkami zawodowymi.
Podstawa prawna
art. 30 ust. 1, 3 i 6, art. 30a‒30b ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (Dz.U. z 2021 r. poz. 1762; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1730)
rozporządzenie ministra edukacji i nauki z 15 grudnia 2022 r. w sprawie sposobu opracowywania sprawozdania z wysokości średnich wynagrodzeń nauczycieli (Dz.U. z 2022 r. poz. 2767)
ustawa z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1668)
