Wraca spór o to, jak rozumieć przepisy dotyczące prawa do stypendium socjalnego lub stypendium rektora – czy ograniczenie sześciu lat dotyczy czasu nauki czy czasu pobierania przez studenta pomocy materialnej. Powodem zamieszania są alerty z systemu POL-on

Chodzi o art. 93 ust. 2 pkt 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 85 ze zm.; dalej: PSWiN), zgodnie z którym świadczenia pomocy materialnej przysługują na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia i jednolitych magisterskich, jednak nie dłużej niż przez sześć lat.
Niektóre uczelnie, powielając błędne stanowisko resortu nauki, przyjęły, że chodzi o sześć lat studiowania rozumiane jako 72 miesiące. Kiedy więc w październiku studenci składali wnioski o stypendium i oświadczali, że wcześniej odbywali studia przez okres powyżej sześciu lat, odmawiano im przyznania wsparcia bez uwzględnienia faktycznego czasu pobierania świadczeń pomocy materialnej. Odnotować jednak należy, że były i takie uczelnie, które od wejścia w życie przepisów dotyczących pomocy materialnej, tj. od 1 października 2019 r., prawidłowo łączyły okres sześciu lat z pobieraniem tej pomocy, a nie ze studiowaniem. Podobnie zakłada kształtująca się linia orzecznicza sądów administracyjnych (tych wyroków jest blisko 30).
Dodajmy, że PSWiN zawiera też ograniczenie, zgodnie z którym magister podejmujący kolejne studia nie ma dostępu do pomocy materialnej (wyjątek stanowi art. 93 ust. 4 PSWiN dotyczący stypendium dla osób niepełnosprawnych, których niepełnosprawność powstała w trakcie studiów lub po uzyskaniu tytułu zawodowego). Takie ograniczenie ma zresztą sens, bo pomoc materialna jest finansowana ze środków budżetowych i chodzi o wsparcie osób w dostępie (po raz pierwszy) do wyższego wykształcenia. W tej sprawie wypowiadał się wielokrotnie Naczelny Sąd Administracyjny, którego wykładnię potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 5 listopada 2013 r. (sygn. akt K 40/12).
Temat gościł już na łamach DGP (m.in. „Liczy się okres faktycznego otrzymywania pomocy”, DGP nr 207/2020).
Podwójny błąd systemu raportowania
Tym razem spór wraca w nieco innej odsłonie, dotyczy bowiem studentów, którym przyznano stypendium, ale uczelnia otrzymała raport wygenerowany z POL-onu, z którego wynika, że student kształci się już np. siódmy rok. Oznacza to, że decyzja przyznająca stypendium w świetle interpretacji resortu nauki narusza art. 93 ust. 2 pkt 1 PSWiN i uczelnia ma obowiązek wznowienia postępowania w przedmiocie przyznanego już stypendium.
Problem w tym, że raporty POL-onu są obarczone podwójnym błędem:
  • po pierwsze system zaprogramowano na podstawie wykładni resortu nauki dotyczącej wspomnianego przepisu, czyli łącząc ograniczenie w dostępie do pomocy materialnej ze statusem studenta, a nie z faktem pobierania świadczeń;
  • po drugie błędy wynikają z wadliwego zliczania okresu sześciu lat (jako 72 miesięcy). Chodzi np. o taką sytuację, że student równolegle (np. od października 2017 r. do września 2020 r.) odbywa studia w ramach dwóch odrębnych kierunków, a system alarmuje, że upłynął okres sześciu lat (choć faktycznie były to trzy lata). Zdarza się też, że student złożył oświadczenie, że zrezygnował ze studiów w listopadzie 2019 r., a POL-on wskazuje, że był studentem przez cały rok akademicki 2019/2020, co wymaga sprostowania.
Błędy te są wynikiem pracy człowieka i można je wyeliminować, ale wiążą się z dodatkowym nakładem pracy. Dobrze byłoby uporządkować te sprawy, bo POL-on odgrywa fundamentalną rolę jako użyteczne narzędzie – nie tylko w zakresie pomocy materialnej, ale także w całym systemie nauki i szkolnictwa wyższego.
Alertów z systemu POL-on nie należy pomijać, ale organ stypendialny nie może też podchodzić do nich bezkrytycznie
Konieczna weryfikacja stanu faktycznego
Niewątpliwie raportów POL-onu nie można pomijać. Każdy taki alert powinien być przyczynkiem do podjęcia postępowania wyjaśniającego. Nie oznacza to jednak, że organ stypendialny musi bezkrytycznie za własne uznać ustalenia POL-onu.
Przebieg postępowania musi koncentrować się na zweryfikowaniu przez organ informacji dotyczących okresu studiowania studenta znajdującego się w systemie POL-on z danymi potwierdzającymi faktyczny okres studiowania, w którym student pobierał świadczenia. Dopiero w ramach wznowienia postępowania należy ocenić, czy skarżący w kontekście powołanego wyżej przepisu spełnia bądź nie wymogi do przyznania stypendium. Przypomniał o tym również WSA w Kielcach w wyroku z 12 listopada 2020 r. (sygn. akt II SA/Ke 355/20). Podobną ocenę prawną w przedmiocie możliwości wznowienia postępowania przyjął też WSA w Lublinie w wyroku z 15 października 2020 r. (sygn. III SA/Lu 289/20).
Warunki wznowienia postępowania
Zgodnie z art. 145 par. 1 pkt 5 kodeksu postępowania administracyjnego w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję. Postępowanie wznowieniowe może być wszczęte z urzędu lub na wniosek strony (studenta). Jego istota koncentruje się wokół ponownego rozstrzygnięcia w sprawie już zakończonej, w której termin do wniesienia odwołania (prośby o ponowne rozpatrzenie sprawy) upłynął.
Postępowanie może zakończyć się w następujący sposób – albo organ odmawia uchylenia decyzji dotychczasowej, albo uchyla dotychczasową decyzję i rozstrzyga o istocie sprawy. Wyjątkowo rozstrzygnięcie może przybrać postać decyzji stwierdzającej wydanie zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa.
Na marginesie należy wskazać, że uchylenie decyzji dotychczasowej nie może zawierać nakazu zwrotu pobranego już stypendium. Jest to przedmiotem zupełnie innego postępowania.
WSA w Łodzi w wyroku z 5 listopada 2020 r. (sygn. III SA/Łd 443/20) przypomniał, że kluczowe dla wznowienia postępowania jest łączne spełnienie następujących przesłanek:
  • wyszły na jaw nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody,
  • są one istotne dla sprawy, tzn. mogą mieć wpływ na jej odmienne rozstrzygnięcie,
  • nie były znane organowi, który wydał decyzję,
  • istniały w dniu wydania decyzji.
Oznacza to, że o ile ujawnienie wcześniejszego studiowania może być uznane za nową okoliczność, to absolutnie nie będzie to wystarczające do uznania, że okoliczność ta jest istotna dla sprawy, kluczowe znaczenie będzie miało bowiem ustalenie, czy w badanym okresie student rzeczywiście świadczenia pomocy materialnej pobierał.
Liczne absurdy przyjętego rozwiązania
Stanowisko resortu, jakoby sześć lat oznaczało 72 miesiące i łączyło się ze statusem studenta, jest niezrozumiałe. Niech za przykład posłuży student, który rekrutuje się na studia w październiku, aby pobierać stypendium. W lipcu rezygnuje z nauki. POL-on wykazuje, że skonsumował on dopiero 10 miesięcy, więc w kolejnym październiku powtarza ten sam manewr i konsumuje kolejne 10 miesięcy. Nadal ma w rezerwie 52 miesiące, co pozwoli mu przez kolejne pięć lat pobierać stypendia, nie kończąc żadnego kierunku. Jeśli wybierze uczelnię, gdzie stypendia przyznawane są na okres do dziewięciu miesięcy, będzie mógł w taki sposób studiować osiem lat (72:9).
Z drugiej strony mamy solidnego i uczciwego studenta, który podejmuje studia I stopnia trwające przykładowo siedem semestrów. Kończy je w terminie i rozpoczyna kolejne studia na tym samym poziomie (również siedem semestrów). W ramach drugiego kierunku nie przysługuje mu pomoc materialna (art. 92 ust. 2 pkt 2 PSWiN). Po terminowym ukończeniu tych studiów aplikuje na studia II stopnia, ale POL-on raportuje, że nasz student studiował już ponad sześć lat i pomoc mu nie przysługuje.
Wprawdzie w ostatnim czasie resort nauki zgadza się, że nie należy uwzględniać okresu tych drugich studiów I stopnia, ale przecież takich wyjątków powinno być więcej. Jako przykład można wskazać sytuację, gdy student-rodzic korzysta z urlopu, nie pobiera żadnego stypendium, a POL-on zalicza ten czas do okresu studiowania. Ciągle aktualny jest też problem podjęty przez rzecznika praw obywatelskich: student medycyny, ale również teologii (czyli studiów sześcioletnich), który chce (lub jest zmuszony) przedłużyć studia, zostaje pozbawiony świadczeń z pomocy materialnej. Są też i takie studia dwustopniowe, realizowane w systemie niestacjonarnym, które trwają 6,5 roku.
Czym jest zintegrowana sieć POL-on
To repozytorium danych o polskiej nauce i szkolnictwie wyższym. Wyodrębniono w nim blisko 40 modułów. Dane gromadzone w tym systemie służą MNiSW do kształtowania polityki dotyczącej obszaru nauki i szkolnictwa. Jego działanie i zakres gromadzonych danych, a także rolę w obszarze systemów informatycznych państwa, określają właściwe ustawy i rozporządzenia.