Ustawodawca wyróżnił kilka rodzajów odpraw przysługujących pracownikom, w tym pracowniczą, pośmiertną czy rentową i emerytalną. Więcej o odprawie pracowniczej, rentowej, emerytalnej i pośmiertnej, przeczytasz tutaj>> Ponadto prawo pracy przewiduje jednorazowe świadczenie pieniężne przyznawane tylko wybranym grupom zawodowym.
Odprawa dla nauczyciela
Specjalna odprawa przysługuje więc nauczycielom, ale tylko tym zatrudnionym na podstawie mianowania. Przede wszystkim świadczenie otrzyma nauczyciel, który zostanie zwolniony z pracy. Karta nauczyciela (Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, Dz.U. 1982 nr 3 poz. 19) pozwala jednak zwolnić pedagoga tylko w ściśle określonych sytuacjach, a dokładnie w przypadku:
- całkowitej bądź częściowej likwidacji szkoły,
- zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole,
- zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
Nauczyciel mianowany, który traci pracę w jeden w wymienionych sposobów może liczyć odprawę w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.
Jak orzekł Sąd Najwyższy (wyrok SN z 12 grudnia 2001 r., I PKN 712/00), nie otrzyma jej jednak osoba przeniesiona do innej szkoły na własny wniosek lub za jej zgodą, nawet gdy szkoła, w której był zatrudniony przed przeniesieniem, uległa likwidacji. Natomiast specjalną odprawę otrzyma nauczyciel mianowany także wtedy, gdy zostaje zwolniony z przyczyn organizacyjnych leżących po stronie szkoły i jednocześnie nabywa prawo do odprawy emerytalnej (wyrok SN z 4 lipca 2001 r., I PKN 565/00).
Odprawę w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (nie wyższą niż wynagrodzenie 6-miesięczne) otrzyma również nauczyciel, jeżeli lekarz orzecznik podczas badania okresowego lub kontrolnego stwierdzi, iż dana osoba jest niezdolna do wykonywania dotychczasowej pracy.
Jednorazowa odprawa w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia (nie wyższa niż 3-miesięczne wynagrodzenie) za każdy rok pracy na stanowisku przysługuje też nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, któremu cofnięto skierowanie do nauczania religii.
Świadczenie zostanie wypłacone także pedagogowi, który wniósł podanie o przeniesienie do miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania współmałżonka, ale zostało odrzucone z powodu niemożności zatrudnienia go w zawodzie nauczycielskim w nowym miejscu i w związku z tym dyrektor szkoły udzielił mu urlopu bezpłatnego na okres do 2 lat. Jeżeli w tym okresie nauczyciel nie podjął ponownie zatrudnienia, stosunek pracy ulega rozwiązaniu i wówczas przysługuje mu odprawa nieprzekraczająca:
- 3-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeżeli okres pracy nauczycielskiej nie przekroczył 10 lat;
- 6-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, jeżeli okres pracy nauczycielskiej przekroczył 10 lat.
Odprawa dla wójta i burmistrza
Wyjątkowy rodzaj odprawy przysługuje również pracownikom zatrudnianym na podstawie wyboru w przypadku rozwiązania ich stosunku pracy z upływem kadencji (Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, Dz.U. 2008 nr 223 poz. 1458). Dokładnie chodzi o:
- wójtów,
- burmistrzów,
- prezydentów miast;
- starostów, wicestarostów i członków zarządu powiatu,
- marszałków, wicemarszałków i członków zarządu województwa,
- burmistrzów, zastępców oraz zasiadających w zarządzie dzielnicy Warszawy.
Wysokość odprawy jest ustalana indywidualnie przez odpowiedni organ ustawodawczy (radę gminy, powiatu lub sejmik województwa), a może maksymalnie równać się 3-miesięcznemu wynagrodzeniu, wyliczanemu tak jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy.
Na odprawę nie mogą jednak liczyć samorządowcy, którzy w najbliższej kadencji zostali ponownie zatrudnieni na podstawie stosunku pracy z wyboru w tym samym urzędzie.
Nabycie tej odprawy wyłącza też prawo do świadczenia wynikającego z Kodeksu pracy - te przepisy gwarantują pracownikowi zatrudnionemu w wyboru, który nie pozostawał w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym, odprawę w wysokości miesięcznego wynagrodzenia.
Jednocześnie, jak potwierdził SN (wyrok z 30 maja 2001 r., I PKN 416/00) niezależnie od odprawy w związku z zakończeniem stosunku pracy z upływem kadencji pracownik otrzyma też odprawę emerytalno-rentową.
Odprawy dla prezesów
Kodeks pracy przyznaje także pracodawcy możliwość przyznania specjalnej odprawy w razie rozwiązania stosunku pracy. Nie ma bowiem przeszkód, by przełożony wprowadził do treści umowy o pracę świadczenia korzystniejszego dla pracowników niż to przewiduje prawo.
Zazwyczaj tego typu odprawy są przyznawane pracownikom zarządzającym firmami czy wysokiego stopnia specjalistom. Często są to świadczenia bardzo wysokie, co - przypadku prezesów spółek państwowych - od dawna wzbudzało niezadowolenie społeczne. Nowa władza wyszła naprzeciw tym oczekiwaniom i od 1 stycznia 2016 roku odprawy dla członków zarządów spółek z udziałem Skarbu Państwa zostaną opodatkowane 70-proc. stawką podatku - jako próg podatkowy przyjęto próg trzymiesięcznego wynagrodzenia. Nowe przepisy obejmą zarządy spółek, w których większość udziałów posiada Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, państwowe lub komunalne osoby prawne. >>Czytaj też: Odprawy w spółkach Skarbu Państwa z 70-proc. stawką podatku. Prezydent podpisał ustawę
Jak wynika z orzecznictwa SN, przyznanie tego typu odprawy nie zwalnia pracodawcy z wypłaty innych przysługujących pracownikowi świadczeń, w tym odprawy pośmiertnej przysługującej rodzinie zmarłego pracownika (por. wyrok SN z 14 marca 1980 r., I PR 87/79).