Polskie prawo chroni przed zwolnieniem z pracy określone grupy osób, w tym kobiety ciężarne, seniorów i działaczy związkowych.

Szczególną ochroną przed wypowiedzeniem stosunku pracy objęte są kobiety w ciąży. Zakaz wypowiadania i rozwiązania umów o pracę dotyczy pracownic zatrudnionych na umowę zarówno na czas nieokreślony i określony, jak i tych pracujących na okresie próbnym, z wyjątkiem umowy na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca.

Umowy na czas określony, na czas wykonywania określonej pracy lub na okres próbny - ale nie na zastępstwo - przekraczające jeden miesiąc, które ulegałyby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, zostają przedłużone do dnia porodu.

Najszersza ochrona dotyczy jednak pracownic zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony: obejmuje bowiem zakaz wypowiedzenia (chyba, że jest to wypowiedzenie zmieniające) i rozwiązania umowy o pracę, również jeżeli w zakładzie dochodzi do zwolnień grupowych. Kobietę w ciąży można zwolnić zasadniczo tylko dyscyplinarnie - musi się ona jednak dopuścić ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych, popełnić przestępstwo lub stracić uprawnienia niezbędne do wykonywania zawodu.

Urlop macierzyński i wychowawczy

Prawo pracy chroni kobietę także po urodzeniu dziecka. Młodej matki nie można zwolnić podczas urlopu macierzyńskiego - zarówno podstawowego, jak i dodatkowego - oraz urlopu rodzicielskiego. Nie można zwolnić również ojca, który zdecydował się wziąć urlop tacierzyński i rodzicielski. Ochronie przed zwolnieniem podlegają też rodzice przebywający na urlopie wychowawczym.

Jednak ochrona rodziców nie jest aż tak ścisła, jak w przypadku kobiety w ciąży. O ile w stosunku do urlopu macierzyńskiego czy rodzicielskiego specjaliści mają wątpliwości, to w przypadku wychowawczego są pewni - takiego pracownika można zwolnić z pracy, jeżeli w firmie przeprowadzane są zwolnienia grupowe.

Okres przedemerytalny

Kolejną grupą, której ustawodawca zagwarantował ochronę przed wypowiedzeniem, są pracownicy w okresie przedemerytalnym.

Pracodawcy nie wolno wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu do osiągnięcia wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż cztery lata, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Jeżeli jednak pracownik z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego nie będzie legitymował się wymaganym okresem zatrudnienia do nabycia emerytury, nie zostanie on objęty szczególną ochroną. Od kiedy dokładnie obowiązuje okres ochronny dowiesz się tutaj>>

Związki zawodowe

Ochronę przed zwolnieniem daje też przynależność do zakładowej organizacji związkowej. Chronieni są jednak tylko związkowcy wskazani pracodawcy (na piśmie) przez zarząd zakładowej organizacji. Wskazanie musi być imienne, tzn. konkretyzujące osobę, której dotyczy.

Ochrona związkowców jest podyktowana faktem, że ze względu na charakter wykonywanych zadań grozi im utrata pracy lub pogorszenie jej warunków. Z tego samego powodu - w okresie sprawowania funkcji i przez rok po jej zakończeniu - podobna ochrona przysługuje również społecznym inspektorom pracy. Także w tym wypadku zgodę na ich zwolnienie musi wyrazić związek zawodowy.

Pracodawca ma jednak możliwość zwolnienia chronionego związkowca lub może rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia, jeżeli zgodzi się na to zarząd zakładowej organizacji związkowej.

Urlop i zwolnienie lekarskie

Ochroną przed zwolnieniem są także objęte osoby, które potrafią usprawiedliwić swoją nieobecność w pracy, a dokładnie pracownicy na urlopie bezpłatnym, wypoczynkowym, szkoleniowym lub zdrowotnym oraz nieobecni w pracy przebywający na zwolnieniu lekarskim. Osoby takie są chronione od pierwszego dnia nieobecności z powodu urlopu czy choroby.

Ponadto pracy nie może stracić osoba ujawniająca jakikolwiek rodzaj dyskryminacji, czyli na przykład będąca świadkiem na procesie w sprawie dotyczącej nierównego traktowania innego pracownika.

Zarówno w przypadku kobiet w ciąży, jak seniorów, związkowców oraz osób na zwolnieniu lekarskim w przypadku zwolnień grupowych pracodawca może zastosować względem tych grup pracowników jedynie wypowiedzenie zmieniające warunki płacy i pracy.

Żadnej z wyżej wymienionych grup przed zwolnieniem nie chroni natomiast sytuacja, gdy zakład pracy ogłosi upadłość lub zostanie zlikwidowany.