Pewne grupy w Polsce są prawnie chronione przed zwolnieniem z pracy. W pewnych sytuacjach ochrona ta podlega jednak ograniczeniu lub może zostać w części uchylona.

Szczególna ochrona przed wypowiedzeniem dotyczy kategorii pracowników, którzy znajdują się w określonej sytuacji lub pełnią określoną funkcję społeczną. Polega ona na zakazie wypowiadania lub rozwiązania stosunku pracy z tymi pracownikami.

Wiek przedemerytalny

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Szczegółów ochrony przedemerytalnej dowiesz się tutaj>>

Zakaz obejmuje również wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy. Są jednak pewne sytuacje, gdy zasad tych się nie stosuje. Dzieje się tak między innymi, gdy wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczącego ogółu pracowników zatrudnionych w firmie (grupie, do której należy pracownik) lub stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy (albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania).

Szczególnej ochrony w wieku przedemerytalnym nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Zakaz wypowiedzenia umowy pozostaje jednak nadal aktualny, jeżeli pracownik jest jedynie częściowo niezdolny do pracy.

Urlop wypoczynkowy lub zwolnienie lekarskie

Przepisy Kodeksu pracy nie pozwalają także zwolnić pracownika, który przebywa na urlopie oraz w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Usprawiedliwiona nieobecność może być spowodowana chorobą lub obowiązkiem opieki nad chorym członkiem rodziny, jednak tylko wtedy, gdy pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie zgodnie z przeznaczeniem. Pracodawca może więc wręczyć pracownikowi zwolnienie dyscyplinarne, jeżeli na zwolnieniu pracował w innym miejscu lub chciał je przedłużyć, aby odwlec czas, kiedy po powrocie do firmy zostanie mu wręczone wypowiedzenie.

Pracodawca może również rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia (w trybie natychmiastowym), jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż 3 miesiące (gdy pracownik zatrudniony był krócej niż 6 miesięcy) lub trwa dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące (gdy pracownik był zatrudniony u tego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową).

Kodeks pracy chroni również pracownika przebywającego na urlopie szkoleniowym, bezpłatnym czy okolicznościowym.

Ciąża lub urlop macierzyński (ojcowski)

Ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy podlegają również kobiety w okresie ciąży oraz rodzice w okresie urlopu macierzyńskiego/ojcowskiego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika, a związki zawodowe wyrażą na to zgodę.

Dopiero rozpoczęcie urlopu ojcowskiego chroni przed zwolnieniem>>

Ochrona nie obejmuje jednak pracowników na okresie próbnym nie przekraczającym jednego miesiąca. Jednak jeżeli dana osoba była zatrudniona na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Urlop wychowawczy

Pracodawca nie może również zerwać umowy z pracownikiem od dnia, w którym ten złożył wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego i ochrona ta trwa do dnia zakończenia tego urlopu (chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika).

Pracownik, który obniżył czas pracy, żeby pogodzić obowiązki służbowe z opieką nad dzieckiem, także nie może zostać zwolniony do dnia powrotu do pełnego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Tu przeczytasz, kiedy można zwolnić pracownika, który obniżył czas pracy>>

Działacze związkowi

Ochronie przed zwolnieniem podlegają także działacze związkowi:

  • wskazani pracodawcy przez zarząd zakładowej organizacji związkowej,
  • członkowie komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej - może ich być maksymalnie trójka, a ochronę mają zagwarantowaną przez okres 6 miesięcy od dnia utworzenia komitetu.

Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia pracownika – związkowca polega w tym wypadku na tym, że pracodawca bez zgody zakładowej organizacji związkowej nie może wypowiedzieć umowy o pracę lub zmienić jednostronnie warunków pracy i płacy na niekorzyść takiego pracownika.

Inne grupy pracowników

Z ochrony stosunku pracy korzystają również między innymi:

  • członkowie rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego lub przedsiębiorstwa mieszanego,
  • członkowie rady nadzorczej: spółki powstałej w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, spółki powstałej w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego, spółdzielni,
  • osoby skierowane do pracy przy zwalczaniu epidemii,
  • aptekarze pełniący funkcję z wyboru w organach izb aptekarskich,
  • pielęgniarki lub położne pełniące funkcję z wyboru w organach odpowiednich izb samorządowych,
  • lekarze pełniący funkcję z wyboru w organach izb lekarskich oraz lekarze weterynarii pełniący funkcję z wyboru w organach izb lekarsko-weterynaryjnych,
  • posłowie i senatorowie oraz radni,
  • żołnierze powołani do czynnej służby wojskowej,
  • społeczni inspektorzy pracy,
  • członkowie rad pracowników,
  • członkowie specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej,
  • członkowie specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawiciele pracowników w: spółce europejskiej, spółdzielni europejskiej oraz w radzie nadzorczej spółki powstałej w wyniku połączenia transgranicznego spółek.

Zwolnić nie można także pracownika, którego miesięczna absencja w pracy jest spowodowana tymczasowym aresztowaniem lub odbywaniem kary pozbawienia wolności.

W żadnym z powyższych wypadków szczególna ochrona przed wypowiedzeniem natomiast nie obowiązuje, jeżeli rozwiązanie umowy o pracę związane jest z ogłoszeniem upadłości bądź likwidacją zakładu pracy. Ochrona przed wypowiedzeniem nie wyklucza również tzw. zwolnienia dyscyplinarnego lub za porozumieniem stron.

Podstawa prawna

Kodeks pracy (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141)