O tym, kto zajmie stanowisko odchodzącego na emeryturę urzędnika, powinien rozstrzygać otwarty i konkurencyjny nabór.
W ostatnim miesiącu roku doświadczeni urzędnicy często decydują się na zakończenie aktywności zawodowej i przejście na emeryturę. Zwalniające się miejsce pracy może zająć inny pracownik, który awansuje na nie, lub osoba wyłoniona z konkursu. W tym pierwszym przypadku w urzędzie w dalszym ciągu będzie jednak wakat, tyle że na stanowisku, z którego przeszedł awansowany podwładny. W efekcie należy ogłosić nabór lub zaproponować przejście osobie z innej samorządowej lub rządowej jednostki.

Nie zawsze konkurs

W służbie cywilnej na stanowiska urzędnicze powinno się rozpisywać konkurs. Istnieje jednak możliwość awansu wewnętrznego. Na przykład objęcie stanowiska po osobie, która była głównym specjalistą (i przeszła na emeryturę), można zaproponować np. starszemu specjaliście.
Co do zasady obsadzenie wyższego stanowiska w służbie cywilnej przebiega jednak na podstawie otwartego i konkurencyjnego naboru. Nie można np. zaproponować awansu innemu urzędnikowi w resorcie, aby ten został dyrektorem generalnym. Jeśli chce objąć wakat, musi przystąpić do konkursu. Nabór powinien być również stosowany w przypadku innych stanowisk dyrektorskich w urzędach.
Możliwe jest jednak także objęcie etatu dyrektorskiego na podstawie oddelegowania osoby do wykonywania zadań poza jednostką organizacyjną, w której jest ona zatrudniona, pod warunkiem spełniania przez nią wymagań na dane stanowisko. Przeprowadzenie naboru na stanowisko dyrektorskie nie jest także konieczne w razie przeniesienia członka korpusu służby cywilnej. Nie następuje to jednak w sposób swobodny. Aby przeniesienie było możliwe, należy spełnić wymagania określone dla wolnego stanowiska oraz legitymować się – po ostatniej ocenie okresowej – jednym z dwóch najwyższych poziomów przewidzianych w skali oceniania.
Natomiast w przypadku wakatu na etatach wicedyrektorskich awans wewnętrzny jest możliwy, ale ograniczony wyłącznie do funkcji zastępcy kierującego departamentem oraz zastępcy wojewódzkiego lekarza weterynarii.

Po zastrzeżeniach NIK

Od 1 września 2013 r. obowiązuje również nowelizacja ustawy o pracownikach samorządowych, która blokuje swobodne stosowanie awansu wewnętrznego w gminie czy powiecie. Zmiana ta była konieczna, bo do poprzedniego trybu awansowania zastrzeżenia miała Najwyższa Izba Kontroli. Zarzucała samorządom, że nadużywają systemu awansu wewnętrznego w gminach. W efekcie dochodziło do sytuacji, gdy np. sekretarka obejmowała stanowisko urzędnicze.
Zgodnie z nowelizacją osoby ze stanowisk pomocniczych mogą się ubiegać o etat urzędniczy tylko na podstawie konkursu (po spełnieniu warunków formalnych, na równych zasadach z pozostałymi kandydatami).
Awans wewnętrzny jest natomiast nadal możliwy w przypadku tego samego typu stanowisk. Dlatego np. po przejściu na emeryturę przez naczelnika wydziału sekretarz gminy może zaproponować objęcie tej funkcji innej osobie zatrudnionej w tym dziale lub rozpisać konkurs.
Taki sposób awansowania nie dotyczy stanowiska sekretarza. Przesądziła o tym wspominania nowelizacja. Aby objąć taki wakat, trzeba przystąpić do konkursu. Może się ubiegać o niego np. zainteresowany, który ma co najmniej czteroletni staż pracy na stanowisku urzędniczym w samorządzie (w tym dwuletnie doświadczenie na kierowniczym). Co ważne, zainteresowani muszą spełniać wymóg apolityczności. Nie mogą tworzyć partii ani też do niej należeć.
Obowiązków sekretarza nie może też pełnić czasowo inna osoba z gminy. Taki zakaz nie dotyczy innych stanowisk kierowniczych w samorządzie. Z kolei w korpusie służby cywilnej całkowity zakaz pełnienia innych obowiązków obowiązuje na wszystkich stanowiskach dyrektorskich.

Swobodniej w Sejmie

Ostatnią grupą administracji publicznej są jednostki, do których stosuje się przepisy ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Należą do nim m.in. kancelarie Sejmu, Senatu i prezydenta.
System awansu w tych jednostkach nie jest tak sformalizowany jak w pozostałych pragmatykach służbowych wymienionych wcześniej. W dużej mierze decydują o tym wewnętrzne regulacje. Co ciekawe, ustawa wskazuje tylko, że urzędnik państwowy, który wykazuje inicjatywę w pracy i sumiennie wykonuje swoje obowiązki, powinien być awansowany do wyższej grupy wynagrodzenia lub na wyższe stanowisko.
Wprawdzie ustawa w kwestii awansu odsyła do rozporządzenia Rady Ministrów z 2 lutego 2010 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników niebędących członkami korpusu służby cywilnej zatrudnionych w urzędach administracji rządowej i pracowników innych jednostek (Dz.U. nr 27, poz. 134 z późn. zm.), ale w treści tego aktu nie ma sprecyzowanego systemu przechodzenia na wyższe stanowisko.
Podstawa prawna
Art. 54 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. nr 227, poz. 1505 z późn. zm.).
Art. 1 ustawy z 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy o pracownikach samorządowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 645).
Art. 21 ust. 2 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (t.j. Dz.U. poz. 269).