Afera w sprawie receptomatów. Co grozi lekarzowi za przewinienie zawodowe?

Lekarz wykonując zawód, w związku z podejmowanym przez siebie działaniem lub zaniechaniem, którego się dopuścił, narażony jest na odpowiedzialność cywilną, karną i zawodową. Na drodze cywilnej jest więc możliwe pociągnięcie lekarza do odpowiedzialności odszkodowawczej, w wyniku czego pacjent może uzyskać odszkodowanie za szkodę majątkową bądź niemajątkową (zadośćuczynienie) lub nawet rentę.

W przypadku popełnienia przez lekarza błędu medycznego, zwanego również błędem w sztuce lekarskiej, lekarz może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. A co należy rozumieć przez odpowiedzialność zawodową? Jakie działania lub zaniechania lekarza mogą stanowić podstawę do wymierzenia lekarzowi kary przez sąd lekarski?

Czym jest przewinienie lekarskie?

Przewinienie lekarskie to naruszenie przez lekarza zasad etyki lekarskiej, które polega na złamaniu regulacji określonych w Kodeksie Etyki Lekarskiej oraz w innych obowiązujących aktach prawnych. Odwołując się do Kodeksu Etyki Lekarskiej lekarz udzielając świadczeń zdrowotnych powinien przykładowo działać z należytą starannością i poświęceniem niezbędnego czasu - zgodnie z kwalifikacjami zawodowymi lekarza, w warunkach zapewniających odpowiednią jakość. Ustawa z 5 grudnia 1996 roku o zawodzie lekarza i lekarza dentysty również nakłada na lekarzy szereg obowiązków, między innymi zasadą jest, że lekarz orzeka o stanie zdrowia po uprzednim osobistym zbadaniu pacjenta. A jak wygląda procedura badania pacjenta w przypadku teleporady?

Konsultacje lekarskie na odległość

Ustawodawca już w roku 2015 umożliwił lekarzom udzielanie porad lekarskich, także na odległość, tym samym lekarze mogą orzekać o stanie zdrowia pacjenta po jego uprzednim zbadaniu za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności. Lekarz przeprowadzając konsultację w formie teleporady ma zatem obowiązek przeprowadzenia wywiadu lekarskiego oraz zapoznania się z istniejącą dokumentacją medyczną pacjenta.

Dopiero po wykonaniu tych czynności lekarz jest uprawniony do podjęcia decyzji w zakresie leczenia pacjenta oraz wystawienia recept i innych zaświadczenie (np. zwolnień lekarskich). W wyjątkowych sytuacjach lekarz może przepisać receptę bez uprzedniego badania pacjenta, a to gdy wystawia receptę niezbędną do kontynuacji leczenia oraz zlecenie na zaopatrzenie w wyroby medyczne jako kontynuację zaopatrzenia w wyroby medyczne, jeżeli wystawienie tych dokumentów jest uzasadnione stanem zdrowia pacjenta odzwierciedlonym w dokumentacji medycznej.

Afera w sprawie receptomatów

Wciąż nie cichnie echo sprawy masowego wystawiania przez lekarzy e-recept za pośrednictwem platform internetowych świadczących tego typu usługi. I choć zgodnie z prawem wystawienie e-recepty w sposób zdalny jest dozwolone, to jednak lekarz zanim wystawi taką receptę, musi zbadać pacjenta na odległość, by móc orzec o jego stanie zdrowia. Aby uzyskać receptę za pośrednictwem receptomatu konieczne jest wypełnienie ankiety medycznej przez pacjenta. Taka ankieta ma zastępować badanie lekarskie, na podstawie którego lekarz podejmuje decyzję o leczeniu pacjenta. Co sprawiło, że organy ścigania oraz sam Minister Zdrowia powzięli przypuszczenie, że niektórzy lekarze wypisujący e-recepty mogli dopuścić się przestępstwa? Przede wszystkim skala przedsięwzięcia pozwoliła przyjąć, że udzielanie przez lekarzy świadczeń zdrowotnych na odległość i wystawienie w e-recept w niektórych przypadkach nie cechuje się wymaganą jakością i de facto nie ma nic wspólnego z leczeniem, a jest po prostu dobrze skonstruowanym biznesem, który przerodził się machinę przynoszącą ogromne zyski zarówno firmom prowadzącym tę działalność, jak i samym lekarzom pracującym na zlecenie tychże podmiotów. Nie jest bowiem możliwe przeprowadzenie przez lekarza kilkudziesięciu rzetelnych wywiadów medycznych w ciągu godziny (lekarz rekordzista musiałby wystawiać niespełna 50 recept na godzinę przy założeniu, że pracowałaby 24 godziny na dobę, co rocznie wynosi ok. 400 tys. recept). Doświadczenie życiowe oraz logika podpowiadają, że badanie pacjenta, choćby na odległość, poprzez przeprowadzenie wywiadu medycznego albo nie odbywało się wcale, albo musiało być nierzetelne, gdyż lekarz na pacjent musiałby poświęcać ok. jednej minuty.

Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa oraz przewinienia zawodowego

I właśnie te argumenty skłoniły Ministra Zdrowia do złożenia w prokuraturze zawiadomienia o popełnieniu przestępstw przez lekarzy, którzy uprawiali opisywany proceder na masową skalę. Przestępstwa, które zarzuca się lekarzom to m.in.: poświadczenie nieprawdy, a to w związku z brakiem rzeczywistego wykonania badania przed postawieniem diagnozy, oszustwo, gdyż część z wystawionych recept jest refundowanych oraz sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia publicznego na masową skalę. Również rzecznicy dyscyplinarni poszczególnych izb lekarskich niezwłocznie po otrzymaniu informacji wskazującej na możliwość popełnienia przewinienia zawodowego przez lekarza są obowiązani wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania wyjaśniającego. Jak wygląda postępowanie wyjaśniające? Celem tego postępowania jest dążenie do szczegółowego wyjaśnienia sprawy. Środki, które mają temu służyć to m.in.: przesłuchanie pokrzywdzonego i innych osób w charakterze świadków, korzystanie z opinii biegłych lub innych specjalistów, przeprowadzanie innych dowodów, wyjątkowo także przesłuchanie obwinionego lekarza przed przedstawieniem mu zarzutów. Jeżeli zebrany w toku postępowania wyjaśniającego materiał dowodowy wskazuje na fakt popełnienia przewinienia zawodowego, rzecznik odpowiedzialności zawodowej wydaje postanowienie o przedstawieniu lekarzowi zarzutów, które doręcza lekarzowi osobiście bądź na piśmie. W przypadku gdy rzecznik dyscyplinarny dostrzega podstawy do sporządzenia wniosku o ukaranie lekarza, zawiadamia go o możliwości zapoznania się materiałem zgromadzonym w toku postępowania wyjaśniającego, a w ciągu 14 dni o dnia wydania postanowienia o zamknięciu postępowania wyjaśniającego, składa do sądu wniosek o ukaranie lekarza.

Tymczasowe zawieszenie prawa wykonywania zawodu albo ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza

Zgodnie z art. 77 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 roku o izbach lekarskich, w przypadku gdy zebrane dowody wskazują z dużym prawdopodobieństwem, że lekarz, którego dotyczy postępowanie popełnił ciężkie przewinienie zawodowe, a rodzaj tego przewinienia wskazuje, że wykonywanie przez obwinionego zawodu lekarza zagraża bezpieczeństwu pacjentów lub grozi popełnieniem kolejnego przewinienia zawodowego, sąd lekarski, na wniosek rzecznika odpowiedzialności zawodowej, wydaje postanowienie o tymczasowym zawieszeniu prawa wykonywania zawodu albo o ograniczeniu zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza przez obwinionego na okres do roku. I właśnie tego typu środki zapobiegawcze zostały zastosowane przez Okręgowy Sąd Lekarski wobec dwojga lekarzy podejrzanych o dopuszczenie się przewinienia zawodowego w związku z masowym wystawianiem recept za pośrednictwem portali internetowych (lekarze wystawiali w ten sposób nawet 700 – 800 recept dziennie).

Jaką karę mogą ponieść lekarze z tytułu odpowiedzialności zawodowej?

Katalog kar został określony w art. 83 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich i przewiduje on następujące kary: upomnienie, naganę, karę pieniężną, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat, ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat, zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat, a w skrajnym przypadku pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

Podsumowanie

Osoby wykonujące zawody zaufania publicznego, a więc również lekarze, zobowiązane są do przestrzegania obowiązującego prawa, ale także regulacji znajdujących się w kodeksach etycznych uchwalanych przez ich samorządy oraz zasad normowanych przez uchwały poszczególnych organów tych samorządów. Stąd też oprócz odpowiedzialności cywilnej oraz karnej każdy lekarz, będąc członkiem samorządu lekarskiego, ponosi również odpowiedzialność zawodową, która stanowi nieodłączny element ryzyka związany z wykonywaniem zawodu lekarza. Jedno działanie lub zaniechanie lekarze może stanowić jednocześnie przestępstwo, za które lekarz może odpowiadać na drodze postępowania karnego oraz przewinienie zawodowe, za które lekarz może ponosić odpowiedzialność zawodową. O każdej z tych odpowiedzialności orzeka odrębny sąd, sąd powszechny bądź sąd lekarski, który stanowi jeden z organów izb lekarskich.