Zatrudnianie urzędników zostanie ujednolicone? Chcą tego niemal wszyscy zainteresowani

Powraca pomysł stworzenia jednej pragmatyki urzędniczej dla całej budżetówki. Poprzednia ekipa rządowa również zapowiadała wypracowanie kodeksu urzędniczego, ale nie doszło do tego. Obecnie zatrudnianie w administracji rządowej odbywa się na podstawie różnych podstaw prawnych. Począwszy od restrykcyjnych procedur konkursowych, a skończywszy na zwykłym przyjęciu do pracy na podstawie decyzji przełożonych. Eksperci, a także członkowie rady Krajowej Szkoły Administracji Publicznej (KSAP), apelują do rządu o ujednolicenie przepisów w tym zakresie. Takie stanowisko popiera też szefowa służby cywilnej. W ocenie ekspertów jest to dobry czas, aby przygotować kompleksowe regulacje dotyczące służby publicznej.

Czas na zmiany

Urzędnicy są zatrudniani na podstawie przepisów o służbie cywilnej, pracownikach samorządowych, kodeksu pracy, a także ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1917). Najwięcej kontrowersji wzbudza ta ostatnia pragmatyka zawodowa, która zawiera nieaktualne regulacje – w systemie prawnym wciąż funkcjonują odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Państwowy PRL” czy wykaz nieistniejących stanowisk, jak np. naczelnik miasta.

Wszyscy zgadzają się co do tego, że każdy urzędnik pracujący w administracji rządowej, w organach kontroli czy w tylko kilkutysięcznej gminie powinien być przede wszystkim profesjonalistą. Dlatego podstawowe prawa i obowiązki pracowników należy ujednolicić. Trzeba też stworzyć możliwość przechodzenia między urzędami. Obecnie jest to ograniczone.

– Pierwsze posiedzenie rady ujawniło, że nie tylko KSAP, lecz cała służba cywilna są wielkim gruzowiskiem. Mamy obecnie w samej administracji rządowej dwa korpusy. Jeden służby cywilnej, a drugi pracowników urzędów państwowych. Przed rządem stoi olbrzymie zadanie stworzenia jednej ustawy o służbie publicznej – mówi Jerzy Stępień, współautor reformy administracji państwowej, były prezes Trybunału Konstytucyjnego i członek rady KSAP. – Nie może być tak, że mamy profesjonalną służbę wojskową, a wciąż brakuje nam profesjonalnej służby publicznej. Ciągle nie przykładamy wagi do znaczenia armii urzędników, którzy są potrzebni do sprawnego funkcjonowania państwa – dodaje.

Podobnego zdania są inni eksperci

– Apeluję do szefowej służby cywilnej, aby przy okazji procesu legislacyjnego prowadzącego do przywrócenia konkursów na stanowiskach dyrektorskich rozważyła wprowadzenie kompleksowych rozwiązań łącznie z uchyleniem archaicznej ustawy z 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych – mówi prof. Jolanta Itrich-Drabarek z Uniwersytetu Warszawskiego i członek rady KSAP.

Wskazuje, że ustawa z 1982 r. nie zawiera żadnych procedur konkursowych, a dodatkowo pozwala na zatrudnianie pracowników nawet z administracji rządowej, do której powinna mieć wyłączne zastosowanie pragmatyka dotycząca służby cywilnej.

Duża albo mała reforma

Tymczasem w kancelarii premiera już trwają prace nad nowelizacją ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 409). Główne zmiany mają sprawić, że zostaną przywrócone konkursy na wyższe stanowiska w służbie cywilnej, które poprzednia władza zlikwidowała w styczniu 2016 r. Na razie nowa ekipa rządowa chętnie korzysta z rozwiązań poprzedników, które pozwalają na odwoływanie z dnia na dzień wicedyrektorów i dyrektorów. Podobna procedura jest przy zatrudnianiu. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, aby rozpisać na te stanowiska konkursy. Ale władza korzysta z takiej możliwości sporadycznie. Rozwiązanie wprowadzone przez poprzedników wydaje się wygodne.

Eksperci i członkowie Rady KSAP uważają, że tego typu rozwiązania są niewystarczające i należy doprowadzić do stworzenia nowej ustawy o służbie publicznej. Ich głosy, jak się okazuje, nie są odosobnione.

– Pomysł stworzenia aktu prawnego, który ujednoliciłby pragmatyki urzędnicze w administracji publicznej, nie jest nowym zagadnieniem. Wiem, że w ostatnim czasie pojawiały się propozycje powrotu do koncepcji ustawy o służbie publicznej – potwierdza Anita Noskowska-Piątkowska, szefowa służby cywilnej. – Ten temat jest też poruszany w rozmowach o przyszłości służby cywilnej, które prowadzę w gronie urzędników, naukowców, ekspertów, przedstawicieli organizacji społecznych i zawodowych. Wsłuchuję się w argumenty, które przemawiają za takim rozwiązaniem, i dostrzegam ich pozytywne strony – kwituje szefowa urzędników.

Odchodzenie od naborów

W samej administracji rządowej (za czasów rządów poprzedniej ekipy) przy tworzeniu nowych urzędów, jak np. Wody Polskie, czy też w administracji wojskowej chętnie decydowano się na wyłączanie m.in. tych instytucji z zastosowania przepisów o służbie cywilnej. Z ostatniego raportu o stanie administracji rządowej wynika również, że ok. 1,5 tys. stanowisk eksperckich jest obsadzonych poza korpusem. Do zatrudnienia tych osób, najczęściej bez otwartego i konkurencyjnego naboru, służą właśnie przepisy ustawy z 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.

– W ramach badania szefowa służby cywilnej zbiera dane o liczbie stanowisk niemnożnikowych w urzędach, które zatrudniają członków korpusu służby – wyjaśnia Mateusz Pawelec z departamentu służby cywilnej kancelarii premiera. – Sama nazwa posady jest niewystarczająca do oceny, czy np. w ramach stanowiska eksperta są realizowane zadania o charakterze typowo urzędniczym. Dopiero indywidualna analiza zadań każdego stanowiska pozwoli to ocenić, a następnie wyciągnąć wnioski i zdecydować o dalszych działaniach – zapewnia.

Zbierane dane mogą być kolejnym argumentem za uchyleniem ustawy z 1982 r. Przy tworzeniu ustawy o służbie publicznej trzeba mieć na względzie art. 153 Konstytucji RP, który stanowi, że w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa w urzędach administracji rządowej działa korpus służby cywilnej, a jego zwierzchnikiem jest prezes Rady Ministrów. W ocenie ekspertów przy przeglądzie przepisów warto wybrać z obecnych pragmatyk urzędniczych rozwiązania, które się sprawdzają.©℗