Realizacja projektów dofinansowanych ze środków unijnych nieodłącznie wiąże się z koniecznością określenia charakteru podatku od towarów i usług. Chodzi o ustalenie, czy ponoszony przez beneficjenta w ramach projektu VAT podlega czy też nie podlega odliczeniu (oraz ewentualnie w jakiej części). Nowa unijna perspektywa finansowa przewiduje nowe zasady kwalifikowalności tego podatku.
Wydatki kwalifikowalne to takie, które mogą zostać objęte dofinansowaniem w ramach konkretnego projektu. Te wydatki, które zostaną uznane za niekwalifikowalne, beneficjent jest zobowiązany sfinansować ze środków własnych.
Warunki objęcia dofinansowaniem
Podstawowe zasady kwalifikowalności wydatków zostały uregulowane w wydanych 18 listopada 2023 r. przez ministra funduszy i polityki regionalnej „Wytycznych dotyczących kwalifikowalności wydatków na lata 2021–2027” (MFiPR/2021-2027/9(1); dalej: wytyczne krajowe).
Obowiązujące regulacje przewidują wiele warunków, które muszą zostać spełnione, aby wydatki zostały uznane za nadające się do objęcia dofinansowaniem. W szczególności jest konieczne:
- faktyczne poniesienie wydatku;
- dokonanie wydatku w sposób przejrzysty, racjonalny i efektywny;
- należyte udokumentowanie;
- niezbędny charakter wydatku (z punktu widzenia celów projektu);
- zachowanie zgodności z umową o dofinansowanie oraz innymi dokumentami określającymi zasady wsparcia.
Kwestia podatku
W odniesieniu do podatku od towarów i usług (VAT) wytyczne krajowe przewidują szczegółowe zasady jego uznawania za wydatek kwalifikowalny. W tym zakresie przyjęto dwie podstawowe reguły.
Zgodnie z pierwszą regułą: VAT w projekcie, którego łączny koszt jest mniejszy niż 5 mln euro (w tym VAT), może być kwalifikowalny. Innymi słowy: w projektach, których wartość brutto jest mniejsza niż 5 mln euro, VAT może zostać objęty finansowaniem. Reguła ta doznaje jednak istotnego ograniczenia: właściwa instytucja odpowiedzialna za udzielenie dofinansowania może wyłączyć możliwość kwalifikowania VAT. Takie wyłączenie powinno zostać przewidziane w dokumentacji danego projektu, tj. w szczegółowym opisie priorytetów programu (SZOP), regulaminie lub w umowach o dofinansowanie.
Druga reguła dotyczy projektów, w których łączny koszt wynosi co najmniej 5 mln euro. W tych przypadkach VAT będzie z reguły uznawany za wydatek niekwalifikowalny. Na zasadzie wyjątku w tego rodzaju projektach VAT może zostać uznany za kwalifikowalny, gdy nie będzie prawnej możliwości jego odzyskania zgodnie z przepisami prawa krajowego. Jednak nawet i w tych przypadkach właściwa instytucja odpowiedzialna za udzielenie dofinansowania posiada kompetencje do wyłączenia możliwości objęcia VAT dofinansowaniem.
Bez prawa do odliczenia lub zwrotu
Przez brak prawnej możliwości odzyskania VAT należy rozumieć sytuację, w której beneficjentowi (lub ewentualnie innym podmiotom zaangażowanym w projekt) nie przysługuje prawo do odliczenia lub ubiegania się o zwrot VAT. Dla uznania podatku naliczonego za podlegający odzyskaniu wystarczające jest samo posiadanie prawa do odliczenia (tzw. potencjalnej prawnej możliwości odliczenia). Nie ma zatem znaczenia, czy odliczenie faktycznie nastąpi. Niezwykle istotna jest zasada, zgodnie z którą za posiadanie prawa do odliczenia nie uznaje się sytuacji wskazanej w art. 90 ust. 10 pkt 2 ustawy o VAT. Stosownie do tego przepisu, w przypadku gdy proporcja sprzedaży nie przekroczy 2 proc., podatnik ma prawo uznać, że proporcja ta wynosi 0 proc. Wytyczne krajowe nie odnoszą się natomiast wprost do analogicznej sytuacji związanej z prewspółczynnikiem VAT. Jest to o tyle istotne, gdyż w tych przypadkach, na podstawie art. 86 ust. 2g ustawy o VAT, odpowiednie zastosowanie znajduje przytoczony art. 90 ust. 10 ustawy o VAT.
Ocena możliwości
Ocena możliwości odliczenia VAT powinna następować zarówno w fazie realizacyjnej, jak i operacyjnej. W nowej perspektywie finansowej beneficjenci w dalszym ciągu będą się zobowiązywać w składanych oświadczeniach do zwrotu zrefundowanej ze środków unijnych części VAT, jeżeli zaistnieją przesłanki umożliwiające odzyskanie tego podatku.
Z powyższego wynika, że ocena możliwości odliczenia VAT w projekcie (i zarazem kwalifikowalności tego podatku) nie powinna być jednorazowa. Niezbędne jest również uwzględnienie ewentualnych ograniczeń związanych ze sposobem korzystania z infrastruktury (sfinansowanej ze środków unijnych) w znacznym horyzoncie czasowym. Może to być utrudnione, zwłaszcza gdy uwzględni się zmiany praktyki w odniesieniu do posiadania przez samorządy prawa do odliczenia VAT.
Końcowo trzeba zaznaczyć, że trochę inne zasady kwalifikowalności VAT dotyczą projektów dotyczących wdrażania tzw. instrumentów finansowych (są to formy wsparcia udzielanego w ramach struktury, z wykorzystaniem której produkty finansowe są dostarczane ostatecznym odbiorcom).
Na powyższe tematy będzie między innymi mowa podczas jednego ze specjalistycznych warsztatów „Dofinansowania i nowa perspektywa finansowa – jak ułożyć projekt pod kątem podatkowym i finansowym? Kwalifikowalność VAT” zorganizowanego w trakcie drugiego dnia tegorocznego Kongresu Pereł Samorządu 2024, który odbędzie się 23–24 maja się Gdyni. W trakcie spotkań przedstawicieli gmin i powiatów z ekspertami będzie można zadawać pytania i wyjaśniać wątpliwości związane z problemami, jakie pojawiają się w praktyce działalności jednostek samorządu terytorialnego. ©℗
