Wybory samorządowe 2024: Jakie są obowiązki gmin na "ostatniej prostej"?

Miesiąc, jaki pozostał do wyborów samorządowych, będzie okresem szczególnie pracowitym dla samorządów. Właściwe przygotowanie lokali wyborczych, odpowiednie ich urządzenie, aktualizacja spisu wyborców, zorganizowanie dowozu niepełnosprawnych i osób po 60. roku życia do lokali wyborczych – to tylko niektóre z obowiązków. Nie ma wątpliwości, że jest ich więcej niż w poprzednich wyborach samorządowych. O czym zatem powinna pamiętać gmina w najbliższych tygodniach?

Ubiegłoroczna nowelizacja przepisów wyborczych, czyli ustawa z 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja z 2023 r.), nałożyła na gminy dodatkowe obowiązki, w tym m.in. transportu wyborców niepełnosprawnych i powyżej 60. roku życia do lokalu wyborczego i z powrotem czy informowania tych grup wyborców o wyborach i przysługujących im uprawnieniach (dotychczas taki obowiązek wprawdzie był, ale dotyczył tylko osób niepełnosprawnych). Dodatkowo włodarzy gmin wiejskich i wiejsko miejskich, w których nie ma zbiorowego transportu publicznego, nowelizacja z 2023 r. zobowiązała do zorganizowania specjalnych linii do lokali wyborczych. Wspomniane zadania oczywiście nie wyczerpują katalogu obowiązków, jakie spoczywają na samorządach przed lokalnymi wyborami. Przypominamy zatem, jakie są to obowiązki i w jakich terminach trzeba je spełnić.

obowiązek 1. informowanie osób niepełnosprawnych i seniorów

Wyborca niepełnosprawny oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat, zgodnie z art. 37a kodeksu wyborczego (dalej: k.w.) mają prawo do uzyskania określonych informacji o:

• właściwym dla wyborcy okręgu wyborczym i obwodzie głosowania,
• lokalach obwodowych komisji wyborczych znajdujących się najbliżej miejsca zamieszkania wyborcy niepełnosprawnego, w tym o lokalach dla osób niepełnosprawnych przystosowanych,
• warunkach dopisania wyborcy do spisu wyborców w wybranym obwodzie głosowania,
• warunkach bezpłatnego transportu,
• terminie wyborów oraz godzinach głosowania,
• komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów,
• warunkach oraz formach głosowania.

Informacje przekazuje na życzenie wyborcy włodarz lub upoważniony przez niego pracownik urzędu gminy. Przekazanie informacji następuje w godzinach pracy urzędu, w tym telefonicznie, lub w formie drukowanych materiałów informacyjnych przesyłanych na wniosek wyborcy, w tym w formie elektronicznej. Przekazywane są one wyborcy po podaniu przez niego swojego nazwiska, imienia (imion) oraz adresu stałego zamieszkania. Informacje adresowane do osób niepełnosprawnych oraz powyżej 60. roku życia włodarz podaje również niezwłocznie do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

obowiązek 2. zorganizowanie przewozu dla uprawnionych

Wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat, mają prawo do bezpłatnego transportu z:

• miejsca zamieszkania albo miejsca pobytu (o ile wcześniej wyborca złożył stosowny wniosek) do lokalu wyborczego właściwego dla obwodu głosowania, w którego spisie wyborców ujęty jest ten wyborca (transport do lokalu);
• lokalu wyborczego do miejsca, w którym wyborca rozpoczął podróż (transport powrotny).

Transport do lokalu i z powrotem zapewnia włodarz gminy, w której w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski. Uprawnionym wyborcom, których stan zdrowia nie pozwala na samodzielną podróż, może towarzyszyć opiekun.

Zamiar skorzystania z prawa do transportu powinien zostać zgłoszony przez wyborcę właściwemu włodarzowi najpóźniej 13 dni przed wyborami, czyli do 25 marca 2024 r. (wynika to z art. 37a par. 4 k.w.). Zgłoszenie może być dokonane ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej. Powinno ono zawierać nazwisko i imię (imiona), numer PESEL wyborcy oraz opiekuna, jeśli ma towarzyszyć wyborcy, oznaczenie miejsca zamieszkania, lub miejsca pobytu w przypadku wyborcy mającego zaświadczenie o prawie do głosowania, wskazanie, czy wyborca ma zamiar skorzystać z transportu powrotnego, oznaczenie wyborów, których dotyczy zgłoszenie, oraz numer telefonu lub adres poczty elektronicznej wyborcy, o ile je posiada.

Wyborcę, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa transportu do lokalu, włodarz informuje najpóźniej 4 kwietnia 2024 r. o godzinie transportu do lokalu w dniu głosowania.

► Czy wyborca, który zgłosił chęć transportu, może z tego prawa zrezygnować?

Tak. Wyborca, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego, może wycofać swoje zgłoszenie albo zrezygnować tylko z transportu powrotnego najpóźniej 5 kwietnia 2024 r. (w godzinach pracy urzędu gminy) Natomiast termin wycofania zgłoszenia albo rezygnacji z transportu powrotnego w drugiej turze wyborów upływa 19 kwietnia 2024 r. Wycofanie zgłoszenia albo zrezygnowanie z transportu powrotnego może być dokonane ustnie w urzędzie gminy, pisemnie lub w formie elektronicznej.

obowiązek 3. zapewnienie bezpłatnego transportu do lokali wyborczych

Nowelizacja nałożyła obowiązek dla wójta gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej zorganizowania w dniu wyborów bezpłatnego przewozu dla wszystkich wyborców, jeżeli w dniu głosowania:

• nie funkcjonuje w gminie publiczny transport zbiorowy albo
• gdy transport zbiorowy funkcjonuje, jednak najbliższy przystanek komunikacyjny oddalony jest o ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.

Doprecyzowano, że linia komunikacyjna gminnego przewozu pasażerskiego ma być ustalana w sposób uwzględniający wszystkie miasta, osiedla, wsie, osady, kolonie i przysiółki położone w obrębie stałego obwodu głosowania. Przystanki wyznacza się w miejscach, w których mieszka co najmniej pięcioro wyborców ujętych w spisie w danym obwodzie do głosowania. W godzinach głosowania powinny się odbywać co najmniej dwa pełne kursy. Muszą one się odbyć w odstępie co najmniej czterech godzin (liczonych od momentu zakończenia kursu).

Włodarz najpóźniej do 28 marca 2024 r. poda do publicznej wiadomości (w BIP i w sposób zwyczajowo przyjęty, np. przez ogłoszenia) informacje o organizacji gminnego przewozu pasażerskiego ze wskazaniem linii komunikacyjnej, przystanków i godzin odjazdów.

Zadania realizowane przez wójta, związane z zapewnieniem mieszkańcom transportu do lokali wyborczych, są zadaniami z zakresu administracji rządowej zleconymi gminie. Środki na ich realizację zapewnia wojewoda. Co ważne, zadanie bezpłatnego przewozu pasażerskiego może być realizowane w ramach porozumień międzygminnych.

► Czy można dowozić wyborców do punktów wyborczych wozami strażackimi użytkowanymi przez ochotniczą straż pożarną?

Tak. Regionalna Izba Obrachunkowa w Lublinie w wyjaśnieniach z 24 sierpnia 2023 r. (nr RIO.V.070.46.2023) stwierdziła, że gmina może finansować koszty związane z transportem wyborców przez ochotnicze straże pożarne. Przy czym zdaniem RIO ewentualne rozliczenie wykonywanej przez OSP usługi nie może być dokonywane w ramach wypłacanego ekwiwalentu dla strażaka-ratownika. Dlatego celowe jest określenie w umowie zawartej z OSP zarówno zakresu i zasad wykorzystania pojazdu, jak i zasad finansowania transportu wyborców do lokali wyborczych.

obowiązek 4. obwieszczenie o najważniejszych informacjach dotyczących wyborów

W najbliższy piątek, 8 marca, upłynie termin, w którym włodarz musi podać do wiadomości wyborców, w formie obwieszczenia, informację o:

• numerach oraz granicach stałych i odrębnych obwodów głosowania,
• wyznaczonych siedzibach obwodowych komisji wyborczych dla danych wyborów,
• lokalach obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych,
• możliwości głosowania korespondencyjnego i głosowania przez pełnomocnika.

Kodeks wyborczy zobowiązuje włodarza do zamieszczenia tego obwieszczenia w BIP najpóźniej w 30. dniu przed dniem wyborów oraz do niezwłocznego przekazania jednego egzemplarza tego obwieszczenia komisarzowi wyborczemu i Państwowej Komisji Wyborczej (art. 16 par. 1 i 2 k.w.). Zamieszczenie tego obwieszczenia w BIP należy traktować jako jedną z wymaganych, ale niejedyną formę podania zawartych w nim informacji do wiadomości wyborców. Włodarz powinien upublicznić to obwieszczenie również w innych formach zwyczajowo przyjętych dla informowania mieszkańców. Informacje o obwodach głosowania, niezwykle istotne z punktu widzenia realizacji prawa do udziału w głosowaniu, są kierowane do wyborców najczęściej przez ich rozplakatowanie.

► Czy po wydaniu obwieszczenia możliwa jest zmiana siedziby obwodowej komisji wyborczej?

Tak, taką możliwość dopuszcza art. 13a par. 2a k.w. Przepis ten wskazuje, że jeżeli wskutek nadzwyczajnych wydarzeń głosowanie w ustalonej przez komisarza wyborczego siedzibie obwodowej komisji wyborczej byłoby niemożliwe, może on zarządzić, na czas określonych wyborów, zmianę siedziby obwodowej komisji wyborczej. Kodeks wyborczy nie określa, jakie wydarzenia mają charakter nadzwyczajny. W doktrynie i orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że wydarzenia nadzwyczajne, które uniemożliwiają przeprowadzenie jakiejś czynności prawnej, to realne w świecie zewnętrznym wydarzenia, które wyłączają lub ograniczają w poważnym stopniu dokonanie takiej czynności. Na gruncie prawa wyborczego mogą to być takie wydarzenia, jak katastrofalna powódź, zalanie lokalu wyborczego, obfite opady śniegu i deszczu, katastrofa środowiska naturalnego, katastrofa budowlana, epidemiologiczna, promieniotwórcza, katastrofa w komunikacji lądowej, morskiej i powietrznej, katastrofa pożaru, ale także np. konieczność dodrukowania kart do głosowania, jeżeli te przeszkody utrudniają bądź paraliżują pracę obwodowej komisji wyborczej i wykluczają lub w poważnym stopniu ograniczają dotarcie wyborców do lokalu wyborczego. Przyjmuje się, że nie są takimi nadzwyczajnymi wydarzeniami różne przejściowe przeszkody natury techniczno-organizacyjnej, np. brak klucza do budynku lub lokalu, brak energii elektrycznej w lokalu itp. Przeszkody natury technicznej powinny zostać niezwłocznie usunięte przy pomocy służb organizatora lokalu wyborczego. Z kolei, jak wskazuje art. 16 par. 2a k.w., jeżeli po wydaniu obwieszczenia nastąpiła zmiana siedziby obwodowej komisji wyborczej z powodu nadzwyczajnych wydarzeń, włodarz niezwłocznie podaje, w formie obwieszczenia, do wiadomości wyborców informacje uwzględniające dokonane zmiany oraz zamieszcza je w BIP. Jeden egzemplarz tego obwieszczenia przekazuje niezwłocznie komisarzowi wyborczemu i PKW.

obowiązek 5. aktualizacja centralnego rejestru wyborców

Jednym z podstawowych obowiązków wykonywanych przez gminy na bieżąco, bez względu na to, czy w danym czasie odbywają się w Polsce jakieś wybory, czy też nie, było prowadzenie stałego rejestru wyborców. Należy wskazać, że w tym zakresie nowelizacja wprowadziła sporą rewolucję. Przewidziała mianowicie utworzenie Centralnego Rejestru Wyborców (CRW). Faktycznie rejestr ten zaczął działać 4 sierpnia 2023 r. CRW scalił niemal 2,5 tys. baz danych o wyborcach opartych na różnych systemach informatycznych.

Chociaż CRW prowadzony jest przez ministra cyfryzacji, nie oznacza to jednak, że gminy zostały całkiem zwolnione z obowiązków związanych z funkcjonowaniem CRW. Przede wszystkim ich obowiązkiem (jako zadanie zlecone) jest aktualizacja danych zawartych w CRW. Dokonują one także bieżących wpisów do CRW, np. adresu stałego zamieszkania zarejestrowanego w związku ze złożeniem przez wyborcę wniosku w trybie określonym w art. 19 k.w. (art. 18b par. 1 k.w.), informacji o pozbawieniu prawa wybierania (art. 21 par. 1 k.w.), informacji o wygaśnięciu przyczyny pozbawienia prawa wybierania (art. 21 par. 4 k.w.).

Ważne jest to, że uruchomienie CRW spowodowało, iż gminy nie muszą już wymieniać się informacjami o wyborcach zmieniających miejsce głosowania, gdyż przypisanie do obwodu i okręgu następuje automatycznie. Jest to istotne tuż przed wyborami, ponieważ wtedy najwięcej wyborców korzysta z prawa do zmiany miejsca głosowania.

Zgodnie z art. 18 k.w. rejestr składa się z dwóch części: A i B. W pierwszej znajdą się dane obywateli polskich: imię i nazwisko, numer PESEL, imię ojca, data urodzenia, adres zameldowania i zamieszkania oraz informacja o pozbawieniu prawa wybierania. Ponadto znajdą się w nim informacje o właściwym okręgu i obwodzie wyborczym w poszczególnych typach wyborów.

W części B znajdują się dane obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej, którzy mogą w Polsce brać udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego i wyborach do rady gminy, a także dane obywateli Wielkiej Brytanii. Dane osobowe przekazywane są do CRW z rejestru PESEL. Dane każdej osoby, która skończy 18 lat, automatycznie zasilają CRW. W przypadku zmiany danych w rejestrze PESEL automatycznie zmiana dokonana jest również w CRW. Gmina wprowadza do CRW informację o osobach, które nie są zameldowane na obszarze danej gminy, ale złożyły wniosek, by tam oddać głos, a także informację o pozbawieniu prawa wybierania na podstawie orzeczenia sądu. Dane z CRW usuwane są w przypadku śmierci wyborcy lub utraty przez niego obywatelstwa polskiego. Z kolei dane obywatela państwa członkowskiego UE lub Wielkiej Brytanii są przetwarzane od momentu złożenia wniosku o ujęcie w stałym obwodzie głosowania do momentu złożenia wniosku o wykreślenie z tego rejestru albo do czasu zgonu/utraty obywatelstwa któregoś z tych państw.

Spis

Przed każdymi wyborami gmina sporządzała spis wyborczy. Obecnie po uruchomieniu CRW dokument ten jest generowany automatycznie z bazy CRW. Nadal pozostaje on podstawowym dokumentem sporządzanym na każde wybory, stanowiącym ewidencję wyborców uprawnionych do oddania głosu. Spis wyborców sporządza się nie później niż w drugim dniu przed dniem wyborów (czyli 5 kwietnia 2024 r.) w dwóch egzemplarzach w formie wydruku, oddzielnie dla każdego obwodu głosowania. Od 44. dnia przed dniem wyborów (tj. od 23 lutego 2024 r.) w CRW generuje się w sposób automatyczny, jednak nie częściej niż raz na dobę, spisy wyborców dla każdego obwodu głosowania w formie elektronicznej, które są udostępniane gminom przez ministra właściwego do spraw informatyzacji. W przypadku gdy z przyczyn technicznych gmina nie ma możliwości sporządzenia spisu wyborców w powyższy sposób, do przeprowadzenia głosowania w wyborach, które zostały zarządzone, wykorzystuje się ostatnio udostępniony spis. W przeddzień wyborów jeden egzemplarz spisu wyborców przekazuje się przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej.

Szczegółowe zasady sporządzania spisu i jego aktualizacji określa rozporządzenie ministra cyfryzacji w sprawie spisu wyborców.

► Jak wyborca może kwestionować prawidłowość wpisu w CRW?

Wyborca może wnieść do właściwego miejscowo włodarza reklamację na nieprawidłowości w CRW, jeżeli w nim nie został on ujęty lub nie ujęto go w żadnym obwodzie głosowania albo został on nieprawidłowo ujęty w obwodzie głosowania. Reklamację wnosi się do urzędu gminy właściwego ze względu na miejsce zameldowania na pobyt stały lub zamieszkania:

• ustnie do protokołu,
• na piśmie utrwalonym w postaci:

– papierowej, opatrzonym własnoręcznym podpisem,

– elektronicznej, opatrzonym kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej, na zasadach określonych w ustawie o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.

► W jakim terminie włodarz powinien rozpatrzyć reklamację dotyczącą wpisu w CRW?

Włodarz jest obowiązany rozpatrzyć reklamację w terminie trzech dni od dnia jej wniesienia i wydać decyzję w sprawie. W celu rozpatrzenia reklamacji dane wyborcy wnoszącego reklamację mogą być sprawdzane w rejestrze PESEL. Decyzję, wraz z uzasadnieniem, doręcza się niezwłocznie wyborcy wnoszącemu reklamację.

Na decyzję nieuwzględniającą reklamacji lub powodującą skreślenie z obwodu głosowania wyborca wnoszący reklamację może wnieść, w terminie trzech dni od dnia doręczenia decyzji, skargę za pośrednictwem włodarza do właściwego miejscowo sądu rejonowego. Włodarz przekazuje sądowi niezwłocznie skargę wraz z decyzją i aktami sprawy. Może on też niezwłocznie zmienić albo uchylić swoją decyzję, jeżeli uzna skargę w całości za zasadną. Sąd rozpoznaje skargę w postępowaniu nieprocesowym, w terminie trzech dni od dnia jej doręczenia. Odpis postanowienia sądu doręcza się osobie, która wniosła skargę, oraz włodarzowi. Od postanowienia sądu nie przysługuje środek prawny.

obowiązek 6. właściwe przygotowanie lokali

Włodarz odpowiada za właściwe przygotowanie lokali obwodowych komisji wyborczych, w tym lokali dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Trzeba pamiętać, że w jednym pomieszczeniu może znajdować się jeden lokal wyborczy (art. 39 par. 2a k.w.). Przy czym w budynku może się mieścić kilka lokali wyborczych, pod warunkiem że będą one ulokowane w osobnych pomieszczeniach. Inaczej mówiąc: należy zapewnić odrębny lokal dla każdej z komisji. W przeszłości w pomieszczeniach mogło być więcej lokali (komisji), co było przyczyną nieporozumień. Zdarzały się przypadki, że wyborcy błędnie wrzucali karty do głosowania do urny w niewłaściwej obwodowej komisji, co powodowało, że ich głos stawał się nieważny.

Odpowiednie urządzenie

Lokal wyborczy powinien być dobrze oświetlony, w szczególności dotyczy to miejsc zapewniających tajność głosowania. Ponadto powinien być on – w miarę możliwości – tak urządzony, aby wyborca po otrzymaniu kart do głosowania kierował się bezpośrednio do miejsca za zasłoną, a następnie w stronę urny.

Wystrój powinien odpowiadać powadze głosowania. Obwodowa komisja wyborcza powinna mieć zapewniony dostęp do telefonu. Na widocznym miejscu w lokalu wywiesza się urzędowe obwieszczenia i informacje, m.in. o:

• numerach i granicach okręgów wyborczych w wyborach do rady oraz o liczbie radnych wybieranych w tych okręgach (mogą to być wyciągi z obwieszczeń dotyczące właściwych okręgów wyborczych),
• numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych,
• zarejestrowanych listach kandydatów na radnych, numerach tych list i skrótach nazw komitetów, wraz z danymi o kandydatach do poszczególnych rad,
• zarejestrowanych kandydatach na wójta, wraz z danymi o kandydatach,
• przeprowadzaniu głosowania tylko na jednego kandydata na wójta,
• nieprzeprowadzaniu głosowania w wyborach wójta z powodu braku kandydatów,
• sposobie głosowania i warunkach ważności głosu,
• składzie komisji.

Dodatkowe wymagania wynikają z art. 37a par. 1 k.w. – obwieszczenia wyborcze umieszczane we wszystkich lokalach, jak i poza nimi, oraz wyniki głosowania w obwodach głosowania i okręgach wyborczych powinny być zamieszczane w miejscach łatwo dostępnych dla osób niepełnosprawnych o ograniczonej sprawności ruchowej.

Sprawy informatyczne

Włodarz ma obowiązek zagwarantowania obwodowym komisjom wyborczym obsługi w sferze organizacji i funkcjonowania systemu informatycznego. Działania w tym zakresie obejmują, oprócz zapewnienia odpowiedniego sprzętu komputerowego i łączności, zadbanie o fachową i sprawną kadrę informatyczną do obsługi systemu elektroniki wyborczej. Warunki i sposób pomocniczego wykorzystania techniki elektronicznej określa PKW. Również oprogramowanie służące elektronicznej obsłudze czynności wyborczych tworzone jest zgodnie z wymaganiami ustalonymi przez PKW i pod jej nadzorem. W lokalu wyborczym trzeba także przygotować miejsca dla umożliwienia wykonywania zadań powierzonych mężom zaufania i obserwatorom społecznym (może się zdarzyć, że także obserwatorom międzynarodowym), którzy w dniu wyborów zgłoszą się do danej komisji.

Ponadto należy pamiętać, że w każdej gminie co najmniej połowa lokali obwodowych komisji wyborczych powinna być przygotowana w sposób odpowiedni dla wyborców niepełnosprawnych. Szczegółowe wymagania określa rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. Warto wskazać, że w nadchodzących wyborach termin złożenia włodarzowi wniosku o zmianę miejsca głosowania w obwodzie właściwym dla lokalu przystosowanego do potrzeb osób niepełnosprawnych biegnie od 23 lutego 2024 r., natomiast upływa 4 kwietnia 2024 r.

obowiązek 7. wystawienie pełnomocnictwa do głosowania

Obowiązkiem gminy jest wystawianie pełnomocnictw do głosowania. Może go udzielić niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat. Nie mogą ustanowić pełnomocnika ci wyborcy niepełnosprawni, którzy w danych wyborach zgłosili już zamiar głosowania korespondencyjnego. Pełnomocnictwo do głosowania można przyjąć tylko od jednej osoby. Wyjątkowo istnieje możliwość przyjęcia go od dwóch osób. Jest to dopuszczalne, jeżeli jedną z nich jest wstępny (ojciec, matka, dziadek, babka), zstępny (syn, córka, wnuk, wnuczka), małżonek, brat, siostra lub osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli w stosunku do pełnomocnika. Trzeba pamiętać, że pełnomocnikiem nie może być:

• osoba, która wchodzi w skład obwodowej komisji wyborczej właściwej dla obwodu głosowania mocodawcy,
• mąż zaufania,
• kandydat w wyborach.

Potrzebny wniosek

Pełnomocnictwa do głosowania udziela się przed włodarzem lub przed innym upoważnionym przez niego pracownikiem urzędu gminy. Akt pełnomocnictwa do głosowania sporządza się na wniosek wyborcy wniesiony do włodarza gminy, w której wyborca jest ujęty w obwodzie głosowania właściwym dla adresu zameldowania na pobyt stały lub adresu stałego zamieszkania. Może to nastąpić najpóźniej 29 marca 2024 r. Termin złożenia wniosku o sporządzenie aktu pełnomocnictwa w drugiej turze w przypadku niezłożenia wniosku przed pierwszym głosowaniem upływa 12 kwietnia 2024 r. (w godzinach pracy urzędu gminy). We wniosku zamieszcza się nazwisko i imię (imiona), numer ewidencyjny PESEL oraz adres zamieszkania zarówno wyborcy, jak i osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo do głosowania, oraz oznaczenie wyborów, których pełnomocnictwo dotyczy.

Do wniosku należy dołączyć:

• kopię aktualnego orzeczenia o ustaleniu stopnia niepełnosprawności,
• pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem, zawierającą jej nazwisko i imię (imiona) oraz adres zamieszkania, a także nazwisko i imię (imiona) osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania.

Jeżeli wniosek osoby zainteresowanej jest niekompletny, to urzędnik wzywa tę osobę do uzupełnienia braków w ciągu trzech dni od dnia otrzymania wniosku. Odmawia zaś sporządzenia pełnomocnictwa, jeżeli wad nie da się wyeliminować (np. wnioskodawca nie jest osobą niepełnosprawną) albo nie zostały one usunięte w terminie. Pismo w tej sprawie wraz z uzasadnieniem doręcza się niezwłocznie wyborcy.

Gdy wniosek spełnia warunki, urzędnik niezwłocznie uzgadnia z mocodawcą lub osobą, która wyraziła zgodę na przyjęcie pełnomocnictwa, termin sporządzenia aktu. Gdy do takich uzgodnień nie doszło, termin wyznacza urzędnik.

Sporządzenie aktu

Pełnomocnictwo jest wystawiane w miejscu zamieszkania mocodawcy. Wyjątkowo może być ono wydane przez gminę spoza miejsca jego zamieszkania, jeżeli we wniosku osoba zainteresowana się o to zwróci. Akt sporządza się w trzech egzemplarzach: po jednym dla mocodawcy, pełnomocnika i urzędu gminy.

Ważne jest to, że art. 56 par. 7 k.w. nałożył na samorząd obowiązek prowadzenia wykazu sporządzonych aktów pełnomocnictwa do głosowania, w którym odnotowuje się kolejno wszystkie z nich. Prowadzenie tego zestawienia zabezpiecza skuteczność potencjalnej kontroli i weryfikacji danych o głosowaniu przez pełnomocnika podczas rozpoznawania protestów wyborczych i sądowej kontroli ważności wyborów. Pełnomocnictwu nadaje się niepowtarzalny numer wynikający z kolejności wpisów w wykazie.

► Czy pełnomocnictwo można cofnąć?

Tak. Mocodawca może cofnąć pełnomocnictwo do głosowania. W tym celu musi złożyć oświadczenie wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) najpóźniej na dwa dni przed dniem wyborów lub je doręczyć właściwej obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania. Termin złożenia oświadczenia o cofnięciu pełnomocnictwa upływa 5 kwietnia 2024 r. (w godzinach pracy urzędu gminy). Po tym terminie oświadczenie można złożyć obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania, tj. 7 kwietnia 2024 r. w godz. 7.00‒21.00, pod warunkiem że pełnomocnik jeszcze nie oddał głosu. W drugiej turze termin złożenia oświadczenia o cofnięciu pełnomocnictwa upływa 19 kwietnia 2024 r.; po upływie tego terminu oświadczenie takie można złożyć obwodowej komisji wyborczej w dniu ponownego głosowania, tj. 21 kwietnia 2024 r. w godzinach 7.00‒21.00, pod warunkiem że pełnomocnik jeszcze nie oddał głosu.

Przesłanki wygaśnięcia

Pełnomocnictwo wygasa z mocy prawa w przypadku:

• śmierci lub utraty prawa wybierania przez mocodawcę lub pełnomocnika,
• udzielania pełnomocnictwa osobie niewpisanej do rejestru wyborców w tej samej gminie co mocodawca lub wykreślonej z tego rejestru,
• gdy mandatariusz złamie zakaz, tzn. udzieli go osobie, która nie może być pełnomocnikiem,
• wcześniejszego głosowania osobistego przez mocodawcę.

Fakt wygaśnięcia pełnomocnictwa przed przekazaniem spisu wyborców przewodniczącemu ww. komisji odnotowuje w nim urzędnik gminny, a po jego przekazaniu ‒ komisja właściwa dla mocodawcy. ©℗