Nie tylko podwyżki dla nauczycieli. Zmiany w prawie pracy dla sfery budżetowej [W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH]

Jak wiadomo, aktualnie rząd przygotowuje podwyżki dla nauczycieli oraz nowe rozwiązania w zakresie finansowania podwyżek w pozostałych sektorach sfery budżetowej. To, jaka będzie ich wysokość oraz czy samorządy pozwolą na wzrost kwoty wolnej od podatku do 60 tys. zł, a także czy zapowiadana przez resort pracy korekta kodeksu pracy w zakresie work-life balance będzie miała miejsce, rozstrzygnie się w najbliższych tygodniach. Teraz zaś służby kadrowo-księgowe w jednostkach budżetowych bardziej interesuje to, czy i jak wdrażać zmiany uchwalone w ubiegłym roku. Wciąż pytają o nową kwotę minimalnego wynagrodzenia, o zmiany w sprawie emerytur i ZFŚS w Karcie nauczyciela oraz o rozliczanie nadgodzin w służbie cywilnej.

minimalne wynagrodzenie

► Włączanie składników wynagrodzenia do minimalnej pensji

Czy wynagrodzenie za czas przerwy w przerywanym systemie czasu pracy składa się na wynagrodzenie minimalne? Jakie inne składniki wynagrodzenia pracownika samorządowego wlicza się do wynagrodzenia minimalnego? Czy zasilają je np. dodatek stażowy, premia, nagroda, dodatek za dyżur i dodatek specjalny?

Tak, wynagrodzenie za czas przerwy w przerywanym systemie czasu pracy wchodzi do minimalnego wynagrodzenia, ale jeśli chodzi o inne wymienione przez czytelnika składniki, to już nie wszystkie.

Do końca 2023 r., zgodnie z ustawą z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 2207; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1667) do obliczenia wysokości wynagrodzenia pracownika, także pracownika samorządowego, przyjmowało się przysługujące pracownikowi składniki wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy, zaliczone według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez GUS, z pominięciem:

• nagrody jubileuszowej;
• odprawy pieniężnej przysługującej pracownikowi w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy;
• wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych;
• dodatku do wynagrodzenia za pracę w porze nocnej;
• dodatku za staż pracy.

Z kolei od 1 stycznia 2024 r., po wejściu nowelizacji ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2023 r. poz. 1667), wśród nowych wyłączeń, niewchodzących w skład puli minimalnego wynagrodzenia, jest także dodatek za szczególne warunki pracy. Ponadto należy pamiętać, że pracownicy samorządowi otrzymują wiele obligatoryjnych składników pensji wynikających z ich pragmatyki zawodowej. I tak w skład ustawowego minimum poza wynagrodzeniem zasadniczym wchodzą premia, nagroda, dodatek za dyżur i dodatek specjalny oraz wynagrodzenie za czas przerwy. Natomiast z pewnością nie może się tam znaleźć dodatek stażowy.

Zatem urzędnikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, który otrzymywał na dzień 1 stycznia 2024 r. np. wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 4200 zł i dodatek za wysługę lat 420 zł, pracodawca powinien zmienić umowę o pracę, tak aby otrzymywał on wynagrodzenie zasadnicze w kwocie co najmniej 4242 zł (od 2024 r. to kwota minimalnej pensji). Dodatek stażowy nie może być wliczany bowiem do ustawowego minimum. Jeśli pracodawca tego nie zrobi, wtedy urzędnikowi należy wypłacać dopełnienie, które w takim przypadku wynosi 42 zł.

► Aneks do umowy w czasie urlopu rodzicielskiego w związku ze wzrostem stawki

Jesteśmy jednostką samorządową. W ubiegłym roku pracownica przebywała na urlopie macierzyńskim, a teraz jest na rodzicielskim. Czy w związku ze wzrostem wynagrodzenia minimalnego powinniśmy przygotować porozumienie zmieniające dotyczące wzrostu wynagrodzenia tej osoby? Jeśli tak, to jak technicznie dostarczyć dokument nieobecnej pracownicy?

Tak. Porozumienie jest konieczne ze względów formalno-porządkowych. Wynagrodzenie pracownika samorządowego, podobnie jak pozostałych pracowników zatrudnionych w Polsce, nie może być niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Jeżeli pensja samorządowca jest w danym miesiącu niższa, konieczne jest uzupełnienie poprzez wypłacenie wyrównania. Pożądane jest jednak co do zasady, aby z pracownikiem samorządowym został zawarty aneks do umowy o pracę, na mocy którego jego wynagrodzenie zostanie określone na poziomie aktualnie obowiązującej kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, które w 2024 r. zmieni się dwukrotnie.

Nie ma przeszkód do podwyższenia płacy w drodze porozumienia stron (tzw. aneksu) podczas nieobecności pracownika, dostarczonego np. za pośrednictwem poczty. Wykluczone jest jedynie wypowiedzenie zamieniające, konieczność którego jest jednak mało prawdopodobna w przypadku podwyższenia stawki.

► Minimalne stawki wynagrodzeń nauczycieli

W styczniu 2024 r. nauczyciel początkujący z przygotowaniem pedagogicznym otrzymuje stawkę wynagrodzenia zasadniczego w kwocie 3690 zł. Jest to kwota o wiele niższa od minimalnej pensji. Nie ma on przyznanych godzin ponadwymiarowych. Czy szkoła może podwyższyć jej wysokość do 4242 zł? Czy powinien to zrobić organ prowadzący w uchwale? Jakie instrumenty przewiduje prawo pracy i oświatowe w tej materii?

Składniki wynagrodzenia nauczycieli szkół publicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego określa art. 30 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 984; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 2005), zaś wysokość minimalnego wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli – rozporządzenie ministra edukacji narodowej i sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 416; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 352).

To, że minimalny poziom wynagrodzenia nauczycieli określa resort edukacji, nie oznacza, że w stosunku do nauczycieli jest wyłączony wymóg zapewnienia im wynagrodzenia równego wysokości ustawowego minimum . Zgodnie bowiem z art. 6 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę wysokość wynagrodzenia pracownika zatrudnionego w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od wysokości minimalnego wynagrodzenia. Minimalne wynagrodzenia za pracę gwarantuje również art. 65 ust. 4 Konstytucji RP. Oznacza to, że także nauczycielom należy zapewnić ustawowe minimalne wynagrodzenie za pracę, a w przypadku, gdy ich wynagrodzenie na dzień 1 stycznia jest niższe niż minimalne – dokonać ich stosownego wyrównania, czyli wypłacić dopłatę do minimalnej pensji. Przykładowo, nauczyciel początkujący zatrudniony na podstawie pełnego pensum dydaktycznego, który otrzymuje wyłącznie wynagrodzenie zasadnicze, powinien otrzymać wyrównanie do minimalnej pensji w kwocie 552 zł, co wynika z różnicy: 4242 zł – 3690 zł.

Organ prowadzący może, choć w praktyce zdarza się to sporadycznie, zwiększyć kwoty minimalnego wynagrodzenia nauczycieli w uchwale regulującej płace pedagogów. Należy jednak wziąć pod uwagę, że pensje te zostaną zmienione w rozporządzeniu płacowym dla nauczycieli. Rząd obiecuje, że będzie miało to miejsce do końca kwartału br. Z tego powodu gminy wstrzymują ze zmianami uchwał do czasu ustawowych zmian.

► Kwota wyrównania do minimalnej pensji a podstawa trzynastki

W związku ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia aneksy do umów o pracę zostaną przekazane pracownikom urzędu, ale dopiero w lutym. W styczniu pracownicy otrzymają dopłatę do minimalnej pensji. Czy wlicza się ją do podstawy trzynastki?

Niestety nie. Wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5 proc. sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy (art. 4 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej, t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1690).

Na podstawie par. 6 pkt 7a rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 927) wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Skoro więc kwoty wyrównania nie można wliczyć do podstawy ekwiwalentu, to nie można jej wliczać do podstawy trzynastki. Dlatego pracodawca powinien jak najszybciej zmienić pracownikom umowy tak, aby otrzymywali co najmniej minimalne wynagrodzenie w ramach umowy o pracę.

► Minimalne wynagrodzenie nauczycieli

W jaki sposób wyrównać do płacy minimalnej wynagrodzenie nauczyciela początkującego, którego wynagrodzenie zasadnicze wynosi 3690 zł? Nauczyciel ma wypłacane wynagrodzenie zarówno z budżetu szkoły, jak i oddziału przedszkolnego. Czy w takiej sytuacji ewentualne wyrównanie należy proporcjonalnie rozłożyć na te dwa oddziały?

W takiej sytuacji ani aneks, ani angaż nie powinny być podstawą wypłaty wyrównania dla nauczyciela. Podstawą wypłaty uzupełnienia jest pismo stwierdzające fakt powstania prawa do uzupełnienia w związku z art. 7 ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Odnosząc się zaś do przypadku nauczyciela, którego wynagrodzenie jest finansowane w proporcji zarówno z budżetu szkoły, jak i z budżetu oddziału przedszkolnego, to należy podzielić również w takiej proporcji wypłatę uzupełnienia wynagrodzenia w postaci wyrównania do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.

nowości w karcie nauczyciela

► Odpis dla nauczycieli

Ile w 2024 r. wyniesie odpis na emerytowanego nauczyciela? Czy znana jest jego kwota?

Jak wiadomo, pierwsze przekazanie środków na rachunek ZFŚS następuje do końca maja każdego roku. Obecnie nie jest pewne, ile wyniesie wartość, o którą zapytał czytelnik. Jak wiadomo, zmieniły się tu przepisy. Do końca ubiegłego roku wysokość odpisu dla nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne wynosiła 5 proc. pobieranych przez nich świadczeń, co budziło wątpliwości, czy podstawą obliczenia wysokości kwoty odpisu w odniesieniu do byłego nauczyciela powinna być kwota emerytury, renty lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego pobierana w jednym miesiącu, czy też ma być to uśredniona wysokość emerytury, renty lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego otrzymywanych w skali całego roku.

Od 1 stycznia 2024 r. wprowadzono, nowe, transparentne rozwiązania. Zgodnie z art. 53 ust. 2 Karty nauczyciela odpis na ZFŚS dla nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne będzie dokonywany w wysokości ustalonej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym liczby nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, skorygowanej w końcu danego roku kalendarzowego do faktycznej, przeciętnej liczby tych nauczycieli i 42 proc. kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3 Karty nauczyciela, obowiązującej 1 stycznia danego roku.

Obecnie nie znamy jeszcze kwoty bazowej, znana jest jedynie jej propozycja. Zgodnie z projektem ustawy budżetowej na 2024 r., wyniesie ona 5176,02 zł. Jeśli w takiej wartości zostanie uchwalona, to odpis dla emerytowanych nauczycieli w przypadku opieki nad emerytami wyniesie: 1 emeryt × (5176,02 zł × 42 proc.) = 2173,93 zł.

► Emerytury nauczycielskie

W maju 2024 r. nauczyciel ukończy 58 lat. Czy od 1 września br. będzie mógł przejść na emeryturę? Jeśli tak, to jakie warunki powinien spełnić?

Nauczyciele doczekali się w końcu zmian w Karcie nauczyciela. Tym samym najbardziej przez nich oczekiwanego powrotu emerytur nauczycielskich przyznawanych bez względu na wiek. Jako pierwsi od 1 września 2024 r. przejść na emeryturę na szczególnych zasadach będą mogli nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 r. Wszystko to za sprawą ustawy z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1672).

Zgodnie z nowymi przepisami (art. 88a Karty nauczyciela) świadczenie będzie przyznawane nauczycielom stopniowo, w zależności od roku urodzenia. Trzeba będzie także spełnić określone warunki. Wcześniejsza emerytura nauczycielska będzie obliczana indywidualnie, w zależności od zgromadzonego kapitału. Emerytura będzie więc wyliczana według nowych zasad, a więc będzie tzw. emeryturą kapitałową.

O wcześniejsze świadczenie będą mogli się ubiegać:

• od 1 września 2024 r. – nauczyciele urodzeni przed 1 września 1966 r.;
• od 1 września 2025 r. – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1966 r. a przed 1 września 1969 r.;
• od 1 września 2026 r. – nauczyciele urodzeni po 31 sierpnia 1969 r.

Ponadto nauczyciele będą mogli przejść na wcześniejszą emeryturę, jeśli spełnią dodatkowe warunki:

• rozpoczęli przed 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku;
• mają okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego;
• nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a Karty nauczyciela (a więc dla osób, które wykonywały pracę pedagogiczną w szczególnym charakterze);
• wysokość świadczenia nie będzie niższa od kwoty minimalnej emerytury (obecnie jest to 1588,44 zł);
• rozwiążą na swój wniosek stosunek pracy.

Bardzo istotną kwestią przy ustalaniu uprawnień do emerytur stażowych nauczycieli jest udowodnienie przez nauczyciela 30 lat okresów składkowych, co oznacza, że okresy nieskładkowe i uzupełniające nie są w ogóle brane pod uwagę przy wyliczaniu warunku stażowego (przy ustalaniu prawa do dawnej emerytury nauczycielskiej oraz jej wysokości – okresy nieskładkowe przyjmuje się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 uwzględnionych okresów składkowych; zasada ta nie będzie funkcjonowała przy nowo uchwalonych emeryturach nauczycielskich, ponieważ okresy nieskładkowe wcale nie będą uwzględniane).

służba cywilna

► Wynagrodzenie za godziny pracy w służbie cywilnej

Czy wypłata wynagrodzenia za pracę nadliczbową pracowników korpusu służby cywilnej ma charakter obligatoryjny? Kto decyduje o udzieleniu czasu wolnego lub wypłacie wynagrodzenia?

Wypłata wynagrodzenia za pracę nadliczbową pracownika służby cywilnej jest możliwa jedynie na wniosek osoby zainteresowanej. Wniosek ten jednak nie jest wiążący. Dyrektor generalny urzędu może swobodnie decydować o formie rekompensaty, czyli o przyznaniu czasu wolnego albo wynagrodzenia.

Od 1 stycznia 2024 r. uległy zmianie zasady rekompensaty pracy nadliczbowej pracownikom służby cywilnej. Zgodnie z art. 97 ust. 6 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1691; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 1598) za pracę wykonywaną przez nich na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze albo wynagrodzenie. W przypadku osób zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej ustawodawca nie przewidział jednak rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych w dni powszednie. Osobom tym (z wyłączeniem dyrektora generalnego urzędu i kierownika urzędu) za pracę w godzinach nadliczbowych wybór odbioru wolnego lub wypłaty wynagrodzenia przysługuje tylko w przypadku pracy wykonywanej w:

• porze nocnej,
• dniu wolnym wynikającym z rozkładu czasu pracy,
• niedzielę i święto albo w dniu wolnym udzielonym w zamian za pracę w niedzielę i święto.

► Wniosek o wypłatę wynagrodzenia za pracę nadliczbową

W jaki sposób należy wnioskować o wynagrodzenie za pracę nadliczbową?

Wniosek o wypłatę wynagrodzenia za pracę nadliczbową należy składać w formie pisemnej w postaci papierowej albo elektronicznej do dyrektora generalnego urzędu, za pośrednictwem bezpośredniego przełożonego, w terminie 14 dni po dniu zakończenia okresu rozliczeniowego. Jego rozpatrzenie powinno nastąpić w terminie 14 dni od dnia jego złożenia (art. 97a ust. 5 i 6 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej).

► Wysokość wynagrodzenia za godziny nadliczbowe w służbie cywilnej

Czy pracownikom służby cywilnej przysługują dodatki za pracę nadliczbową? Jak obliczyć wynagrodzenie za pracę nadliczbową?

Nie. Za pracę w godzinach nadliczbowych członkom korpusu służby cywilnej przysługuje prawo do normalnego wynagrodzenia. Ustawa nie przyznaje pracownikom korpusu służby cywilnej prawa do dodatków z tytułu pracy nadliczbowej. Przepisy wskazują jedynie na prawo do wynagrodzenia za dodatkową pracę.

Wynagrodzenie za nadgodziny będzie ustalane na podstawie godzinowej stawki wynagrodzenia należnego w miesiącu, w którym nastąpiła praca w godzinach nadliczbowych. Godzinową stawkę wynagrodzenia ustala się, dzieląc miesięczne wynagrodzenie przez normę godzin czasu pracy w danym miesiącu (art. 97a ust. 1–4 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej).

Zasady obliczania normy czasu pracy zawarte w nowych przepisach są analogiczne do zasad ustalania wymiaru czasu pracy zawartych w art. 130 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465; dalej: k.p.). Co oznacza, że np. w przypadku pracownika służby cywilnej, który w styczniu 2024 r. wypracował 10 nadgodzin dobowych i jego wynagrodzenie zasadnicze wynosi 6000 zł, stawka za 1 godzinę pracy nadliczbowej wynosi: 6000 zł : 168 godzin (wymiar czasu pracy w styczniu) = 35,71 zł, co przemnożone przez 10 daje 357,10 zł.

Jeśli natomiast pracownik cywilny poza wynagrodzeniem zasadniczym otrzymuje dodatki, wtedy należy się pochylić nad ustaleniem tzw. wynagrodzenia normalnego za pracę nadliczbową. Należy wskazać, że zgodnie z art. 85 ustawy o służbie cywilnej wynagrodzenie pracownika służby cywilnej składa się z wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego dla zajmowanego stanowiska pracy oraz dodatku za wieloletnią pracę w służbie cywilnej oraz dodatku służby cywilnej z tytułu posiadanego stopnia służbowego, a w przypadku osoby zajmującej wyższe stanowisko w służbie cywilnej – dodatkowo z dodatku funkcyjnego.

W przepisach prawa pracy nie znajdziemy natomiast definicji normalnego wynagrodzenia za pracę nadliczbową. Nie ma też mowy o sposobie jego ustalania. Jedyną wzmiankę znajdziemy w art. 1511 par. 1 k.p., który mówi o sposobie ustalania rekompensaty za pracę nadliczbową, gdzie przeczytamy: „Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek (...)”.

Przez normalne wynagrodzenie należy rozumieć takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników (wyr. SN z 3 czerwca 1986 r., sygn. akt I PRN 40/86). Podobny pogląd SN wyraził w wyrokach: z 22 czerwca 2011 r., sygn. akt II PK 3/11, OSNAPiUS 2012, nr 15–16, poz. 191, oraz z 15 lutego 2012 r., sygn. akt I PK 156/11.

A zatem w skład normalnego wynagrodzenia wchodzą przede wszystkim:

1) wynagrodzenie zasadnicze wynikające z osobistego zaszeregowania,

2) dodatek stażowy,

3) dodatek funkcyjny,

4) dodatek za pracę w warunkach szkodliwych,

5) premie, które mają stały charakter i nie są uzależnione od osiągnięć pracownika,

6) wszelkie inne pieniężne dodatki do pensji, które mają charakter stały.

Jeżeli więc pracownik przepracuje w lutym osiem godzin nadliczbowych, to otrzymuje on miesięczne wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 6200 zł. Oprócz tego dostaje on dodatek stażowy w wysokości 744 zł. Ustalając normalne wynagrodzenie za pracę nadliczbową, uzyskamy 6944 zł. Jeśli nominalny czas pracy w danym miesiącu wynosiłby 168 godzin, to stawka za godzinę pracy nadliczbowej wynosi: 6944 zł : 168 = 41,33 zł. ©℗