Głosem samorządowca – postulaty zmian

Jakie są najważniejsze wyzwania dla samorządów?

Podstawowym dziś postulatem jest reforma finansów jednostek samorządu terytorialnego. Najpilniejsze jest oczywiście ocenienie destrukcyjnych skutków Polskiego Ładu i wcześniejszych zmian podatkowych uszczuplających dochody gmin z PIT bez odpowiedniej rekompensaty. Jednak problem jest szerszy. Stary system się wyczerpał i nie odpowiada nowym okolicznościom społeczno-gospodarczym. To samorządy zmieniły cywilizacyjny obraz Polski po transformacji. Między innymi dlatego, że chciały, umiały i mogły wydawać duże pieniądze. Powinny nadal mieć taką możliwość. Nie tylko dlatego, że finansują z nich tysiące usług pierwszej potrzeby. Zastanówmy się przez chwilę, co by było, gdyby samorząd nie organizował edukacji, transportu, nie wydawał dowodów osobistych albo rejestracyjnych albo pozwoleń na budowę. Cała codzienność Polaków jest zbudowana na usługach samorządów, których obecność stała się tak oczywista jak krajobraz za oknem, a których jednak może realnie zabraknąć. Abstrahując zaś od codzienności, trzeba pamiętać, że istotą samorządności jest samodzielność. Ta zaś ściśle zależy od własnych, a nie klienckich źródeł finansowania. Niszczenie dochodów własnych samorządów jest niszczeniem sedna idei samorządności, czyli jednego z założeń naszego ustroju.

• Reforma systemu oświaty.
• Reforma systemu finansowania gmin.
• Możliwość utworzenia w łatwy sposób w każdej gminie strefy ekonomicznej.
• Utworzenie katalogu usług publicznych, za które będą odpowiadać samorządy i których w przyszłości nie będzie można sprywatyzować.

• Konieczność zwiększenia subwencji oświatowej z budżetu państwa oraz jasne określenie kompetencji w tej sferze.
• Konieczność zwiększenia udziału jednostek samorządu terytorialnego w PIT i CIT, a być może udział w VAT lub zapewnienie pełnej rekompensaty utraconych dochodów z tytułu udziału w daninach publicznych.
• Bez tych zmian samorządy rokrocznie będą się borykać z kłopotami finansowymi, co nieuchronnie obniży jakość świadczonych usług publicznych i ograniczy komfort życia mieszkańców.

Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej powinny jak najszybciej wrócić pod skrzydła samorządów województw. Jeśli marszałkowie województw mają odpowiadać za kreowanie polityki ekologicznej w regionach, muszą mieć do tego adekwatne środki i narzędzia.

Stabilność prawa to podstawa. W 2022 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano aż 2868 aktów prawnych. Dekadę temu było ich 1555. Zawrotne tempo ich tworzenia nie sprzyja jakości, wywołuje zamieszanie, jak przepisy dotyczące dodatków węglowych. Zmiany prawa to często dodatkowe zadania, ale nie zawsze dodatkowe pieniądze.

• Większy udział społeczności lokalnych w wypracowanych przez nie dochodach.
• Stały dialog rządu ze stroną samorządową i ze wszystkimi centralnymi związkami.
• Utworzenie funduszu rozwoju Polski lokalnej.
• Zwiększenie nakładów na publiczną edukację.
• Zniesienie limitu kadencji dla wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

Sytuację wielu małych i średniej wielkości miast poprawiłoby włączenie w ich granice gmin obwarzankowych, które mają charakter podmiejski, a nie rolniczy. Ich mieszkańcy pracują w miastach, korzystają z miejskiej infrastruktury kulturalnej, oświatowej, sportowej i rekreacyjnej, ale ich podatki trafiają do budżetu gminy. Jednocześnie miasta cierpią na deficyt terenów inwestycyjnych. Najatrakcyjniejsze tereny ulokowane przy obwodnicach czy węzłach to często właśnie tereny gminne, podmiejskie. Włączenie gmin obwarzankowych w połączeniu z polityką przestrzenną, pozwalającą separować strefy inwestycyjne i mieszkaniowe czy rekreacyjne, dałoby miastom silny impuls rozwojowy. Konieczna jest również pilna reforma finansowania samorządów (zwiększenie udziałów w PIT i CIT, być może udział w VAT) oraz likwidacja luki oświatowej. ©℗