Z reguły szkołą może kierować nauczyciel mianowany lub dyplomowany. Choć to jest rzadkością, u.p.o. przewiduje, że szefem placówki może zostać również osoba niebędąca pedagogiem. Dlatego przepisy wykonawcze odrębnie określają wymogi stawiane dla kandydata będącego lub niebędącego nauczycielem.

rozwiń ›
Kandydat na dyrektora szkoły jest wyłaniany w wieloetapowej procedurze na okres pięciu lat szkolnych. Konkurs na szefa tej placówki organizuje organ prowadzący, czyli włodarz lub zarząd powiatu/województwa. To zasada, od której ustawa z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1082; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1079; dalej: u.p.o.) nie przewiduje żadnego wyjątku. Złożenie co najmniej jednej formalnie ważnej oferty zobowiązuje organ prowadzący do przeprowadzenia całego postępowania konkursowego, włącznie z częścią merytoryczną i głosowaniem nad kandydaturą. W trybie pozakonkursowym organ prowadzący może w porozumieniu z kuratorem oświaty i szkolnymi radami wyłonić kandydata tylko wtedy, gdy do konkursu nikt się nie zgłosi albo nie zostanie on rozstrzygnięty. Zasadniczo powierzenie stanowiska dyrektora szkoły następuje na pięć lat szkolnych, licząc od 1 września danego roku szkolnego. W uzasadnionych przypadkach okres ten może być krótszy. Ale zgodnie z prawem oświatowym nie dłuższy. Wyłom od tej zasady wprowadzono jednak na czas pandemii, a przepisem, który wyjątkowo przewiduje przedłużenie okresu sprawowania funkcji dyrektora, jest par. 11ha pkt 1 rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. poz. 493; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 421, dalej: r.s.s.r.). Regulacja ta upoważnia organ prowadzący do wydłużenia okresu powierzenia stanowiska dyrektora szkoły do 31 sierpnia 2022 r., a nawet do 31 sierpnia 2026 r. Formalnie to wyjątkowe uprawnienie (uzasadnione pandemią) autoryzował dodatkowo art. 34 ustawy z 12 maja 2022 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1116). W przepisie tym ustawodawca potwierdził wydłużenie czasu pełnienia funkcji do końca okresu, na jaki został on przedłużony. Kolejne wydłużenie kadencji, tym razem związane z napływem uchodźców wojennych z Ukrainy, przewiduje zaś projekt nowelizacji specustawy ukraińskiej (druk nr 2290). 26 maja 2022 r. odbyło się pierwsze czytanie tego projektu. Przewiduje on wydłużenie przedłużenia kadencji dyrektorowi do 31 sierpnia 2023 r. bez konieczności przeprowadzania konkursu. Uznano bwoiem, że przeprowadzanie konkursu w okresie znacznego napływu do placówek dzieci uchodźców wojennych może tylko dodatkowo dezorganizować jej funkcjonowanie. Co do zasady ustawa ma wejść w życie z dniem następującym po ogłoszeniu. Obecnie obowiązujące przepisy u.p.o. dotyczące wyboru szefa szkoły stanowią dokładną kopię wcześniejszej ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1915; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1116). Przez to ustawodawca na grunt nowych regulacji zaszczepił stare problemy. Nie uzupełnił także istniejących dotychczas luk prawnych. To wszystko sprawia, że procedura przeprowadzania rekrutacji na dyrektora szkoły nie jest łatwa. A trzeba pamiętać, że powierzenie danej osobie tego stanowiska jest możliwe tylko wskutek prawidłowo przeprowadzonego postępowania.
Z reguły szkołą może kierować nauczyciel mianowany lub dyplomowany. Choć to jest rzadkością, u.p.o. przewiduje, że szefem placówki może zostać również osoba niebędąca pedagogiem. Dlatego przepisy wykonawcze odrębnie określają wymogi stawiane dla kandydata będącego lub niebędącego nauczycielem. Ustalone są one w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej z 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w publicznym przedszkolu, publicznej szkole podstawowej, publicznej szkole ponadpodstawowej oraz publicznej placówce (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1449, dalej: r.s.w.).
Zgodnie z par. 1 r.s.w. stanowisko dyrektora szkoły może zatem objąć nauczyciel mianowany lub dyplomowany, który:
  • posiada wykształcenie wyższe i tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera lub równorzędny oraz przygotowanie pedagogiczne i kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w danej szkole lub placówce;
  • ukończył studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia, jednolite studia magisterskie lub studia podyplomowe z zakresu zarządzania albo kurs kwalifikacyjny z zakresu zarządzania oświatą prowadzony zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli;
  • posiada co najmniej pięcioletni staż pracy pedagogicznej na stanowisku nauczyciela lub pięcioletni staż pracy dydaktycznej na stanowisku nauczyciela akademickiego;
  • uzyskał:
- co najmniej bardzo dobrą ocenę pracy w okresie ostatnich pięciu lat pracy lub
- pozytywną ocenę dorobku zawodowego w okresie ostatniego roku albo
- w przypadku nauczyciela akademickiego - pozytywną ocenę pracy w okresie ostatnich czterech lat pracy w uczelni;
  • spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania pracy na stanowisku kierowniczym;
  • ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych;
  • nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną;
  • nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
  • nie jest oskarżony o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego;
  • w przypadku cudzoziemca - ma poświadczoną znajomość języka polskiego, ukończył studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie na kierunku filologia polska lub jest tłumaczem przysięgłym języka polskiego; nie był karany zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.
Powyższy katalog reguluje wszystkie warunki niezbędne do zajmowania stanowiska dyrektora szkoły. Nie można zatem żądać spełniania dodatkowych wymogów, co potwierdził WSA w Gdańsku w wyroku z 10 lutego 2022 r., sygn. akt III SA/Gd 688/21).

Przykład 1.

Wymogi spoza listy

Zarząd powiatu ogłosił konkurs na stanowisko dyrektora liceum ogólnokształcącego. W ogłoszeniu dotyczącym konkursu wśród wymaganych dokumentów wskazał obowiązek załączenia przez kandydatów strategii rozwoju placówki. Sformułowanie takiego wymogu jest bezprawne, gdyż nie przewiduje go par. 1 r.s.w.
Odmienne wymogi są stawiane dla kandydata na dyrektora, który nie jest nauczycielem. Zgodnie z par. 8 r.s.w. musi on posiadać:
  • obywatelstwo polskie, z zastrzeżeniem osób mających obywatelstwo państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz Konfederacji Szwajcarskiej;
  • wykształcenie wyższe i tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera lub równorzędny;
  • co najmniej pięcioletni staż pracy, w tym co najmniej dwuletni staż pracy na stanowisku kierowniczym.
Ponadto wobec niego nie może się toczyć postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowania dyscyplinarnego. Oprócz ww wymagań r.s.w. przewiduje wymogi identyczne jak dla kandydatów-nauczycieli. Wśród nich jest wymóg:
  • posiadania formalnych kwalifikacji z zakresu zarządzania,
  • spełniania wymagań zdrowotnych do pracy na stanowisku kierowniczym,
  • posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystania z praw publicznych,
  • niekaralności za przestępstwo (przestępstwo karnoskarbowe) popełnione umyślnie,
  • niekaralności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi,
  • znajomości języka polskiego (w przypadku cudzoziemca).

Na okres przejściowy

W praktyce może się zdarzyć, że stanowisko dyrektora szkoły będzie mieć wakat, zanim zostanie wyłoniony kandydat w drodze konkursu. Taką ewentualność przewidział ustawodawca w art. 63 ust. 13 u.p.o. Ustalił, że na okres przejściowy możliwe jest wyznaczenie p.o. dyrektora. Jest to rzadki przypadek, że ustawa takie rozwiązanie wprost reguluje. Jak wskazuje art. 63 ust. 13 u.p.o., do czasu powierzenia stanowiska dyrektora zgodnie z ust. 10 lub 12 (w trybie konkursowym lub pozakonkursowym) organ prowadzący może powierzyć pełnienie obowiązków dyrektora szkoły wicedyrektorowi, a w szkołach, w których nie ma wicedyrektora, nauczycielowi tej szkoły, jednak nie dłużej niż na okres 10 miesięcy. Przy czym do powierzenia pełnienia obowiązków w takim przypadku nie jest potrzebna zgoda danej osoby (por. wyrok NSA z 4 stycznia 2017 r., sygn. akt I OSK 1898/16).
Warto wskazać, że na podstawie par. 11ha r.s.s.r. organ prowadzący mógł przedłużyć powierzenie pełnienia obowiązków dyrektora szkoły (po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty oraz po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły), jednak nie dłużej niż do 31 sierpnia 2022 r. Tymczasem procedowany w Sejmie projekt nowelizacji specustawy ukraińskiej zakłada, że w przypadku konieczności obsadzenia stanowiska dyrektora przed 2 września 2022 r. organ prowadzący może powierzyć pełnienie obowiązków dyrektora wicedyrektorowi, a w jednostce, w której nie ma wicedyrektora - nauczycielowi tej jednostki (po uzyskaniu pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny oraz po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły), jednak nie dłużej niż do 31 sierpnia 2023 r.
►W jaki sposób organ prowadzący może odwołać p.o. dyrektora szkoły w trakcie roku szkolnego?
Odwołanie p.o. dyrektora może nastąpić w każdym czasie. Podkreślić należy, że powierzenie pełnienia obowiązków nie powoduje bowiem nawiązania nowego stosunku pracy, ani nie jest równoznaczne z wykonywaniem pracy na stanowisku dyrektora szkoły. Dlatego odwołanie powierzenia pełnienia obowiązków nie jest związane z zastosowaniem regulacji dotyczących wypowiadania warunków zatrudnienia lub procedury odwołania ze stanowiska dyrektora szkoły. Cofnięcie/odwołanie powierzenia pełnienia obowiązków jest aktem o charakterze organizacyjnym (administracyjnym). Oświadczenie o odwołaniu powierzenia pełnienia obowiązków nie musi zawierać przyczyn odwołania ani uzasadnienia. Nauczyciel, w stosunku do którego odwołano/cofnięto powierzenie pełnienia obowiązków, pozostaje nadal w zatrudnieniu na takich samych warunkach, jak przed powierzeniem pełnienia obowiązków.
►Czy można przedłużyć pełnienie obowiązków, gdy konkurs nie wyłoni kandydata?
Przepisy u.p.o. nie rozstrzygają tej kwestii. W tym zakresie w regulacjach jest luka prawna. W literaturze wskazuje się, że brak wyboru dyrektora szkoły uprawnia organ prowadzący szkołę do jednostkowego odstępstwa od reguły polegającej na tym, że tylko raz na okres dziesięciu miesięcy powierza się pełnienie obowiązków dyrektora innej osobie. Uznaje się, że w takiej sytuacji wójt może wydać kolejne zarządzenie powierzające pełnienie obowiązków na dalszy czas niezbędny do uzyskania rozstrzygnięcia o obsadzie stanowiska dyrektora (M. Pilich, „Prawo oświatowe. Komentarz”, LEX/el).

Postępowanie rekrutacyjne

Ustawodawca przesądził, że kandydata na stanowisko dyrektora szkoły wyłania w drodze konkursu organ prowadzący. W przypadku szkół samorządowych zadania i kompetencje organu prowadzącego związane z powierzeniem stanowiska dyrektora szkoły wykonuje odpowiednio: wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu bądź zarząd województwa. Sposób przeprowadzenia procedury wyboru kandydata określa rozporządzenie ministra edukacji narodowej z 11 sierpnia 2017 r. w sprawie regulaminu konkursu na stanowisko dyrektora publicznego przedszkola, publicznej szkoły podstawowej, publicznej szkoły ponadpodstawowej lub publicznej placówki oraz trybu pracy komisji konkursowej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1428, dalej r.s.k.s.d.). Konkurs jest postępowaniem rekrutacyjnym złożonym z wielu etapów.

Krok 1.

Ogłoszenie o konkursie

Zgodnie z par. 1 ust. 1 r.s.k.s.d. konkurs na stanowisko dyrektora ogłasza organ prowadzący szkołę. W sprawie ogłoszenia konkursu wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje zarządzenie, natomiast zarząd powiatu/województwa - uchwałę. Co ważne, wydanie tego aktu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy na stanowisku dyrektora istnieje wakat (por. wyrok WSA w: Łodzi z 25 czerwca 2020 r., sygn. akt III SA/Łd 431/20, i Krakowie z 29 maja 2015 r., sygn. akt III SA/Kr 1936/14; wyroki NSA z: 18 lutego 2016 r., sygn. akt I OSK 3031/15 NSA, i 25 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1942/15).

Przykład 2

Bez powołania, gdy stanowisko jest obsadzone

Włodarz ogłosił konkurs na stanowisko dyrektora szkoły. Zarządzenie to jest bezprawne, gdyż postępowanie konkursowe było poprzedzone odwołaniem szefa placówki unieważnionym przez wojewodę. Oznacza to, że obsadzenie stanowiska będzie niedopuszczalne, gdyż nieskutecznie pozbawiony funkcji dyrektor nadal ją pełni. Dlatego w tym przypadku nie ma podstaw ani do powoływania komisji konkursowej w celu przeprowadzenia konkursu na stanowisko dyrektorskie, ani do jego zatwierdzania.
Na inną ważną kwestię w kontekście zarządzenia/uchwały o ogłoszeniu konkursu zwrócił uwagę WSA w Opolu w wyroku z 30 listopada 2021 r. (sygn. akt II SA/Op 523/21). Podał on mianowicie, że akt ten stanowi pierwszy etap procedury konkursowej. Podjęcie zatem następczego aktu, czyli zarządzenia/uchwały o powołaniu komisji konkursowej, bez wcześniejszego podjęcia zarządzenia/uchwały o ogłoszeniu konkursu powoduje naruszenie procedury. Opolski WSA podkreślił, że takie przeoczenie jest istotnym naruszeniem prawa, skutkującym nieważnością zarządzenia/uchwały następczej. Nie jest więc legalne wydanie aktu o składzie komisji bez wcześniejszego, formalnego ogłoszenia otwarcia konkursu.

Lista zagadnień

Bardzo obszerną listę zagadnień, które muszą się znaleźć w ogłoszeniu, zawiera par. 1 ust. 2 r.s.k.s.d. Organ prowadzący nie może poszerzyć tej listy ani jej zawęzić [ramka 2]. Ogłoszenie to musi być też zamieszczone na stronie internetowej jednostki samorządu terytorialnego (dalej JST) oraz w miejscu ogólnodostępnym w jej siedzibie albo w inny zwyczajowo ustalony sposób. Przy czym umieszczenie ogłoszenia o konkursie na stronie internetowej gminy stanowi podstawowy sposób zakomunikowania tej wiadomości. Przepisy u.p.o. nie definiują pojęcia „inny zwyczajowo ustalony sposób”. Uważa się, że miejsca te nie powinny być ustalane ad hoc przez organ na potrzeby konkursu. Miejsce ogólnodostępne w siedzibie organu prowadzącego to miejsce publikacji ogłoszeń tego organu i powinno ono być określone w statucie danej JST lub przynajmniej w regulaminie organizacyjnym jej siedziby. Także „inny zwyczajowo ustalony sposób” to sposób określony w statucie JST. Informacja o ogłoszeniu konkursu może być zawarta również na stronie Biuletynu Informacji Publicznej kuratorium oświaty właściwego dla siedziby szkoły oraz w dzienniku o zasięgu wojewódzkim.

Ramka 2

Treść zawiadomienia
Ogłoszenie o konkursie zawiera:
• oznaczenie organu prowadzącego;
• nazwę i adres szkoły, której dotyczy konkurs;
• wskazanie wymagań wobec kandydatów na stanowisko dyrektora;
• wskazanie wymaganych dokumentów:
a) uzasadnienia przystąpienia do konkursu oraz koncepcji funkcjonowania i rozwoju placówki;
b) życiorysu z opisem przebiegu pracy zawodowej, zawierającego w szczególności informację o stażu pracy (w przypadku osoby niebędącej nauczycielem) albo stażu pracy pedagogicznej (w przypadku nauczyciela), albo pracy dydaktycznej (gdy kandydatem jest nauczyciel akademicki);
c) oświadczenia zawierającego dane osobowe kandydata: imię (imiona) i nazwisko, datę i miejsce urodzenia, obywatelstwo, miejsce zamieszkania (adres do korespondencji);
d) poświadczonych przez kandydata za zgodność z oryginałem kopii dokumentów potwierdzających posiadanie wymaganego stażu pracy (tj. świadectw pracy, zaświadczeń o zatrudnieniu lub innych dokumentów potwierdzających okres zatrudnienia);
e) poświadczonych przez kandydata za zgodność z oryginałem kopii dokumentów potwierdzających posiadanie wymaganego wykształcenia, w tym dyplomu ukończenia studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia, jednolitych studiów magisterskich lub świadectwa ukończenia studiów podyplomowych z zakresu zarządzania albo świadectwa ukończenia kursu kwalifikacyjnego z zakresu zarządzania oświatą;
f) w przypadku cudzoziemca - poświadczonej przez kandydata za zgodność z oryginałem kopii: dokumentu potwierdzającego znajomość języka polskiego lub dyplomu ukończenia studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich na kierunku filologia polska bądź dokumentu potwierdzającego prawo do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego języka polskiego;
g) poświadczonej przez kandydata za zgodność z oryginałem kopii zaświadczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowniczym,
h) oświadczenia, że przeciwko kandydatowi nie toczy się postępowanie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne;
i) oświadczenia, że kandydat nie był skazany prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
j) oświadczenia, że kandydat nie był karany zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi;
k) oświadczenia o dopełnieniu obowiązku złożenia oświadczenia lustracyjnego;
l) poświadczonej przez kandydata za zgodność z oryginałem kopii aktu nadania stopnia nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego - w przypadku nauczyciela;
m) poświadczonej przez kandydata za zgodność z oryginałem kopii karty oceny pracy lub oceny dorobku zawodowego - w przypadku nauczyciela i nauczyciela akademickiego;
n) oświadczenia, że kandydat nie był prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną - w przypadku nauczyciela i nauczyciela akademickiego;
o) oświadczenia, że kandydat ma pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych;
• informację o:
a) sposobie i terminie składania ofert;
b) dopuszczeniu składania ofert w postaci elektronicznej;
c) sposobie powiadomienia kandydatów o terminie i miejscu przeprowadzenia postępowania konkursowego.
Tabela Skład komisji konkursowej
Lp. Członkowie Liczba przedstawicieli
1 organ prowadzący szkołę 3
2 kurator oświaty 3
3 rada pedagogiczna 2
4 rada rodziców 2
5 reprezentatywne organizacje związkowe zrzeszające nauczycieli, obejmujące swoim zakresem działania szkołę, w której konkurs się odbywa po 1
Paragraf 1 w ust. 2 pkt 4 lit. d, e, f oraz g r.s.k.s.d. przewiduje złożenie kopii dokumentów poświadczonych za zgodność z oryginałem przez składającego. Nie jest więc potrzebne urzędowe ich poświadczanie (wyrok NSA z 11 stycznia 2022 r., sygn. akt III OSK 864/21). Organ prowadzący nie może w ogłoszeniu żądać złożenia oryginałów dokumentów (wyrok WSA w Gdańsku z 7 marca 2013 r., sygn. akt III SA/Gd 778/12). Prawdziwość kopii może bowiem zweryfikować, żądając przedstawienia oryginału w trakcie postępowania. Przewiduje to par. 1 ust. 4 r.s.k.s.d.
W treści ogłoszenia powinien być wskazany termin składania ofert. Przy czym w myśl par. 1 ust. 8 r.s.k.s.d. nie może on być krótszy niż 14 dni od dnia zamieszczenia informacji o ogłoszeniu konkursu.
WażneTermin składania ofert przez osoby przystępujące do konkursu nie może być krótszy niż 14 dni od dnia ukazania się ogłoszenia.
Kandydaci składają ofertę obejmującą wymagane dokumenty określone w ogłoszeniu. Pominięcie któregoś z nich powoduje niedopuszczenie do konkursu. Z drugiej strony w toku procedury konkursowej nie ma możliwości prowadzenia postępowania mającego na celu uzupełnianie czy poprawianie oferty kandydata. Jego ocena następuje wyłącznie na podstawie dokumentów dołączonych do zgłoszenia.

Przykład 3

Nie stosuje się przepisów k.p.a.

Mariola Kowalska kandydowała na stanowisko dyrektora szkoły podstawowej. Zgłaszając swą kandydaturę, skarżąca złożyła plik dokumentów, wśród których było niepodpisane oświadczenie o niekaralności. Mariola Kowalska nie została dopuszczona do postępowania konkursowego, gdyż zdaniem komisji konkursowej jej oferta nie zawierała wszystkich niezbędnych dokumentów, a konkretnie oświadczenia o tym, że nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, albowiem złożony dokument w tym zakresie był niepodpisany. Kandydatka zarzuciła komisji naruszenie przepisów. Jej zdaniem powinna być wezwana - w trybie kodeksu postępowania administracyjnego - do uzupełnienia dokumentów, czyli uzupełnienia podpisu w oświadczeniu. Kandydatka nie ma racji, gdyż przepisy tego kodeksu w tym przypadku nie mają zastosowania. Potwierdza to np. wyrok NSA z 12 maja 2020 r. (sygn. akt I OSK 1032/19), w którym podano, że w procedurze konkursu na dyrektora szkoły nie mają zastosowania zasady prowadzenia postępowania administracyjnego i przepisy k.p.a. Zdaniem NSA ma to swoje uzasadnienie w charakterze tej procedury, której celem nie jest załatwienie czyjejś sprawy indywidualnej, lecz wyłonienie dyrektora szkoły w postępowaniu konkursowym. Procedura konkursowa bazuje na rywalizacji kandydatów i z tego powodu jej aspekt procesowy wymaga zapewnienia realizacji takich cech, jak równość szans kandydatów, bezstronność i obiektywizm konkursu. Komisja konkursowa czy organ prowadzący szkołę są zobowiązani do przeprowadzenia konkursu z zapewnieniem równych szans kandydatom - służy temu publiczne obwieszczanie o konkursie, duże znaczenie ma też publicznie jawne określenie wymaganych dokumentów, takich samych dla wszystkich kandydatów, zakreślenie terminu do składania ofert i komisyjne ich badanie. To w interesie składającego ofertę leży jej prawidłowe przygotowanie na podstawie podanych do wiadomości publicznej wymagań. Zdaniem NSA ingerencja przeprowadzającego konkurs w treść składanych ofert i wzywanie do ich uzupełnienia lub poprawienia nie mieszczą się w modelu konkursowego trybu wyboru kandydata. Ograniczenie rozpoznania ofert do badania złożonych dokumentów nie stanowi naruszenia zasady równego dostępu do służby publicznej.
Oferta kandydata złożona w formie elektronicznej powinna być opatrzona kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP i zawierać elektroniczne kopie dokumentów wymaganych jako załączniki do oferty.

Krok 2.

Wyznaczenie składu komisji

W celu przeprowadzenia postępowania organ prowadzący szkołę wyznacza komisję konkursową [tabela].
Zgodnie z art. 63 ust. 15 u.p.o. łączna liczba przedstawicieli rady pedagogicznej, rady rodziców i reprezentatywnych organizacji związkowych nie może być większa niż łączny skład przedstawicieli włodarza i kuratora oświaty. W razie potrzeby liczbę przedstawicieli tych organów zwiększa się proporcjonalnie tak, aby ich łączna liczba nie była mniejsza niż sumaryczna liczba przedstawicieli rady pedagogicznej, rady rodziców i organizacji związkowych. Zwiększenie proporcjonalne oznacza, że zarówno włodarz jak i kurator oświaty zwiększają o taką samą liczbę swoich przedstawicieli.
W przypadku szkół nowo zakładanych skład komisji konkursowej określa organ prowadzący, uwzględniając udział przedstawicieli kuratora oświaty w liczbie równej liczbie przedstawicieli organu prowadzącego. Z kolei w przypadku konkursu na stanowisko dyrektora zespołu szkół, w tym nowo zakładanego zespołu, obowiązuje zasada, że dwóch przedstawicieli rady:
  • pedagogicznej - wyłania się spośród przedstawicieli rad pedagogicznych wszystkich szkół wchodzących w zespół lub łączonych w zespół;
  • rodziców - wyłania się spośród rad rodziców uczniów wszystkich szkół wchodzących w zespół lub łączonych w zespół.
Członkowie komisji powinni zostać wskazani imiennie w zarządzeniu/uchwale organu prowadzącego (por. wyrok WSA w Gliwicach z 4 kwietnia 2017 r., sygn. akt IV SA/Gl 580/16).

Przykład 4

Wskazanie przedstawicieli z imienia i nazwiska

Wójt wydał zarządzenie o wyznaczeniu komisji konkursowej do wyboru kandydata na stanowisko dyrektora szkoły podstawowej. W akcie tym z imienia i nazwiska wskazał jedynie „swoich” przedstawicieli, a w odniesieniu do pozostałego składu komisji ograniczył się jedynie do wskazania podmiotów, których przedstawiciele wejdą w skład komisji. Treść zarządzania jest wadliwa, gdyż powołanie komisji konkursowej bez wskazania imiennie wszystkich osób wchodzących w jej skład powoduje, że dochodzi do niedopuszczalnego przeniesienia kompetencji do powołania komisji na rzecz innych podmiotów, które, wskazując swoich przedstawicieli, rzeczywiście będą decydować o składzie komisji konkursowej.
Lex Czarnek: Współpraca dyrektorów szkół z kuratoriami wcale nie musi być trudniejsza
Lex Czarnek: Współpraca dyrektorów szkół z kuratoriami wcale nie musi być trudniejsza

Zobacz również
Pracami komisji konkursowej kieruje przewodniczący wyznaczany przez organ prowadzący spośród członków komisji. Jego zadaniem jest m.in. ustalanie terminu i miejsca posiedzenia komisji, powiadamianie o tym jej członków i kandydatów, informowanie kandydatów o treści uchwał komisji wraz z podaniem uzasadnienia uchwał o odmowie dopuszczenia do dalszego etapu konkursu. Głos przewodniczącego ma decydujące znaczenie w przypadku równości głosów.
Powiadomienie kandydatów odbywa się w drodze pisemnej, ale w przypadku gdy w ogłoszeniu o konkursie zawarto informację, że oferty mogą być składane w postaci elektronicznej, kandydatów składających oferty tą drogą można zawiadomić o posiedzeniu komisji w ten sam sposób. Nie dotyczy to tych z nich, którzy złożyli oferty w drodze pisemnej oraz członków komisji.
Zgodnie z par. 3 ust. 2 r.s.k.s.d. posiedzenie komisji odbywa się nie później niż w ciągu 14 dni roboczych od upływu terminu składania ofert przez kandydatów, wskazanego w ogłoszeniu o konkursie. Terminy do dokonania czynności w postępowaniu konkursowym mają charakter instrukcyjny. To stwarza tylko powinność organu, a nie bezwzględny nakaz dokonania tej czynności w wyznaczonym terminie pod rygorem ujemnych skutków dla stron (por. wyrok WSA w Warszawie z 13 stycznia 2020 r., sygn. akt II SA/Wa 2435/19).

Krok 3.

Posiedzenie komisji

Komisja konkursowa powinna pracować w sposób ciągły i na jednym posiedzeniu przeprowadzić całe postępowanie konkursowe. Rozpoczyna je od sprawdzenia, czy oferty zostały złożone w terminie i zawierają wszystkie wskazane w ogłoszeniu o konkursie dokumenty oraz czy z dokumentów tych wynika, że kandydat spełnia wymagania wskazane w ogłoszeniu o konkursie.
Komisja, oceniając od strony formalnej każdą złożoną ofertę, podejmuje uchwałę o dopuszczeniu lub odmowie dopuszczenia kandydata do postępowania konkursowego [ramka 3]. Uchwała zapada zwykłą większością głosów w głosowaniu jawnym przy udziale co najmniej 2/3 członków komisji. Każdy członek komisji powinien oddać jeden głos. Członek komisji, który w ogóle nie głosuje, nie powinien być wliczany do kworum wynoszącego 2/3 członków. Analogicznie należy traktować członka komisji, który oddaje głos nieważny.

Ramka 3

Uchwała odmowna
Komisja podejmuje uchwałę o odmowie dopuszczenia kandydata do postępowania konkursowego, jeżeli:
• oferta została złożona po terminie;
• oferta nie zawiera wszystkich dokumentów wskazanych w ogłoszeniu konkursu;
• z oferty wynika, że kandydat nie spełnia wymagań wskazanych w ogłoszeniu konkursu.
Kandydat, którego nie dopuszczono do postępowania konkursowego, może w terminie trzech dni od otrzymania informacji o odmowie dopuszczenia do postępowania konkursowego wystąpić z pisemnym wnioskiem o podanie przyczyn odmowy. Przewodniczący komisji ma siedem dni od dnia złożenia wniosku na pisemną odpowiedź. Uchwała komisji konkursowej o odmowie dopuszczenia kandydata do postępowania konkursowego na stanowisko dyrektora szkoły nie podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego.
Zaskarżeniu do sądu podlegają wyłącznie:
  • zarządzenie organu prowadzącego szkołę publiczną o zatwierdzeniu konkursu albo o jego unieważnieniu i zarządzeniu ponownego konkursu,
  • akt organu prowadzącego szkołę publiczną w sprawie powierzenia stanowiska dyrektora szkoły lub placówki.

Rozmowa z kandydatami

Etapem konkursu jest rozmowa z każdym z dopuszczonych kandydatów. Przed przystąpieniem do niej komisja konkursowa ma prawo żądać przedstawienia dowodu osobistego kandydata lub innego dokumentu potwierdzającego jego tożsamość oraz posiadane obywatelstwo. W trakcie rozmowy ocenie podlega w szczególności przedstawiona przez kandydata koncepcja funkcjonowania i rozwoju szkoły. Członkowie komisji mogą zadawać kandydatom pytania. Te powinny być zapisane w protokole, tak jak i zwięzłe odpowiedzi kandydatów. Komisja, po rozmowie z każdym z nich, dokonuje ich merytorycznej oceny.

Krok 4

Rozstrzygnięcie konkursu

W ostatnim etapie pracy komisja głosuje nad kandydatami dopuszczonymi do merytorycznej części konkursu. A po zakończeniu jego części merytorycznej powinna przeprowadzić głosowanie nad każdym z kandydatów. Przy czym przewodniczący komisji musi dopilnować, aby członek komisji, który już oddał głos, nie brał udziału w głosowaniu nad kolejnym kandydatem. Naruszenie tego wymogu uzasadnia unieważnienie konkursu. Komisja, głosując tajnie przy udziale co najmniej 2/3 członków, powinna podjąć jedną uchwałę.
Konkurs jest rozstrzygnięty, jeżeli jeden z kandydatów uzyskał bezwzględną większość (tj. co najmniej połowę ogółu) głosów obecnych na posiedzeniu członków komisji. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości, komisja przystępuje do drugiego głosowania, do którego dopuszczeni są kandydaci, którzy uzyskali co najmniej dwa głosy w pierwszym głosowaniu, a jeżeli według tej zasady nie da się wyłonić kandydatów - wszyscy kandydaci, którzy uzyskali dwie największe liczby głosów. Ewentualnie dopuszcza się jeszcze trzecie głosowanie, które jest bezwzględnie ostatnim.
Z posiedzenia komisji sporządza się protokół, który podpisują obecni na posiedzeniu członkowie komisji. Dokument ten może sporządzić przewodniczący lub inny członek komisji [ramka 4].

Ramka 4

Treść protokołu po zakończeniu posiedzenia komisji
W treści protokołu należy zapisać:
• imiona i nazwiska przewodniczącego komisji oraz pozostałych członków komisji;
• imiona i nazwiska kandydatów;
• uchwały o dopuszczeniu lub niedopuszczeniu kandydatów do dalszego postępowania konkursowego, wraz z podaniem przyczyn odrzucenia ofert;
• informację o rozmowach przeprowadzonych z kandydatami, pytania zadane kandydatom w czasie postępowania konkursowego oraz zwięzłą informację o udzielonych odpowiedziach;
• informację o liczbie głosów uzyskanych przez poszczególnych kandydatów w kolejnych głosowaniach;
• informację o wyniku postępowania konkursowego.
Po zakończeniu obrad komisji ostatnią czynnością przewodniczącego komisji jest niezwłoczne powiadomienie organu prowadzącego o wyniku postępowania konkursowego oraz przekazanie mu całej dokumentacji postępowania konkursowego, tj. ofert kandydatów wraz z protokołem komisji i głosami członków komisji.

krok 5. zatwierdzenie albo unieważnienie konkursu i powierzenie stanowiska

Po otrzymaniu dokumentacji organ prowadzący szkołę zatwierdza konkurs albo go unieważnia i zarządza ponowne jego przeprowadzenie. Unieważnienie konkursu jest możliwe tylko wtedy, gdy zaistnieje przynajmniej jedna z następujących sytuacji:
  • komisja w sposób nieuzasadniony nie dopuściła kandydata do części merytorycznej postępowania konkursowego;
  • w postępowaniu konkursowym nie brało udziału co najmniej 2/3 członków komisji;
  • naruszono tajność głosowania, za wyjątkiem głosowania jawnego przeprowadzanego w przypadku podejmowania uchwał o dopuszczeniu kandydata do części merytorycznej konkursu lub odmowie dopuszczenia do tej części;
  • zaistnienia innych nieprawidłowości w toku postępowania konkursowego, które mogły mieć wpływ na wynik konkursu [ramka 5].

Ramka 5

Przykładowe nieprawidłowości
Z orzecznictwa wynika, że nieprawidłowością w toku postępowania konkursowego, która powoduje unieważnienie procedury, jest:
• uchybienie przy powoływaniu członków komisji konkursowej (wyrok WSA we Wrocławiu
z 26 listopada 2021 r., sygn. akt IV SA/Wr 466/21, wyrok WSA w Poznaniu z 31 lipca 2020 r., sygn. akt IV SA/Po 1021/19, wyroki WSA w Lublinie z: 9 kwietnia 2019 r., sygn. akt III SA/Lu 604/18, 19 czerwca 2018 r., sygn. akt III SA/Lu 238/18, wyrok NSA z 29 stycznia 2010 r., sygn. akt I OSK 1525/09);
• uzasadnione podejrzenie co do braku obiektywizmu i bezstronności członka komisji konkursowej (wyrok NSA z 25 listopada 2014 r., I OSK 2121/14);
• niezgodne z prawem dokonanie wyboru przedstawiciela rady rodziców do składu komisji i to niezależnie od tego, czy komisja podjęła czynności i dokonała wyboru kandydata (wyrok NSA z 10 września 2015 r., sygn. akt I OSK 659/15).
Zatwierdzenie lub unieważnienie konkursu następuje w drodze zarządzenia/uchwały organu prowadzącego. Jeżeli komisja konkursowa wskazała kandydata na stanowisko dyrektora szkoły, a organ prowadzący zatwierdził konkurs, to wtedy tak wyłoniona kandydatura jest wiążąca dla niego i tylko takiej osobie powierza się to stanowisko. W sytuacji gdyby doszło do odmowy powierzenia stanowiska dyrektora szkoły mimo rozstrzygnięcia konkursu, kandydat będzie mógł dochodzić roszczenia o złożenie oświadczenia woli o powierzeniu stanowiska. Sprawa należy do drogi sądowej w postępowaniu cywilnym przed sądami pracy (por. wyroki SN z: 19 stycznia 2016 r., sygn. akt I PK 184/15, i 9 kwietnia 2009 r., sygn. akt I PK 212/08).
►Czy włodarz jako przedstawiciel organu prowadzącego może być członkiem komisji?
W orzecznictwie powszechnie się podkreśla, że włodarz nie może sam siebie zgłosić do komisji konkursowej. Przedstawicielem organu prowadzącego powinien być pracownik urzędu gminy, inna osoba wykonująca zadania z zakresu obsługi gminy, ewentualnie zastępca wójta. Wskazuje się, że włodarz nie może wchodzić w skład komisji konkursowej, ponieważ taka osoba pełni funkcję odrębnego organu, a art. 63 ust. 14 pkt 1 lit. a u.p.o. stanowi, że w skład komisji konkursowej wchodzą przedstawiciele organu, a nie on sam (tak NSA w wyroku z: 28 stycznia 2022 r., sygn. akt III OSK 2815/21; 4 czerwca 2020 r., sygn. akt I OSK 602/19; i 27 czerwca 2019 r., sygn. akt I OSK 603/19). Natomiast w orzecznictwie wskazuje się na odmienną ocenę sytuacji, kiedy w skład komisji konkursowej zostają powołani członkowie zarządu powiatu/województwa. Uznaje się, że taka sytuacja nie prowadzi do naruszenia art. 63 ust. 14 pkt 1 u.p.o., gdyż piastunem tego organu nie jest każdy z jego członków z osobna, lecz ogół jego członków działających kolegialnie przy zachowaniu wymogu quorum. Oznacza to, że zarząd powiatu/województwa może wyznaczyć przedstawicielem komisji swojego członka, ponieważ w tym przypadku jest zachowana rozłączność funkcji organu prowadzącego szkołę od funkcji członka tej komisji (por. np. wyrok NSA z 25 czerwca 2014 r., sygn. akt I OSK 560/14).
►Czy w skład komisji mogą wchodzić przedstawiciele wszystkich związków zawodowych, czy tylko reprezentatywnych działających w szkole przeprowadzającej konkurs?
Z dominującego obecnie orzecznictwa wynika, że nie można ograniczać udziału przedstawicieli organizacji związkowych w komisji konkursowej tylko do tych organizacji związkowych, które działają na terenie szkoły, a więc zrzeszają pracowników danej placówki. Udział organizacji związkowych w komisji konkursowej wynika bowiem także z istoty i celu działalności tych organizacji. WSA w Olsztynie w wyroku z 11 lutego 2021 r. (sygn. akt II SA/Ol 831/20) wskazał, że usuwając ze znowelizowanego art. 63 ust. 14 pkt 3 u.p.o. pojęcie „zakładowa organizacja związkowa”, zamiarem ustawodawcy było powołanie do składu komisji przedstawicieli każdej organizacji związkowej z danego terenu, w tym niemającej swoich przedstawicieli zatrudnionych u danego pracodawcy (tak też WSA w Poznaniu w wyroku z 22 stycznia 2020 r., sygn. akt IV SA/Po 1004/19). W ocenie olsztyńskiego WSA do komisji konkursowej należało powołać przedstawicieli wszystkich organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, obejmujących swoim zakresem działania szkołę (tj. terytorium gminy, na którym ona się znajduje), bez względu na to, czy organizacje te zrzeszają nauczycieli placówki, w której odbywa się konkurs. Powyższe stanowisko znajduje zresztą uzasadnienie we wcześniejszym orzecznictwie sądów (por. np. wyrok NSA z 9 grudnia 2008 r., sygn. akt I OSK 736/08).
►Czy organy desygnujące przedstawicieli do komisji mogą ich zmieniać?
Podmioty desygnujące swoich przedstawicieli mogą dokonać zmiany już wyznaczonych kandydatów i są one wiążące dla organu prowadzącego. Wymagają one zmiany wcześniej wydanego zarządzenia/uchwały ustalającej skład komisji konkursowej i mogą być dokonane w każdym czasie do chwili rozpoczęcia oceny ofert kandydatów. Z tym że jeżeli członkowie komisji już zostali zawiadomieni o posiedzeniu, to wtedy przewodniczący komisji powinien zawiadomić o zmianie terminu posiedzenia komisji tak, aby zapewnić w niej udział prawidłowo wskazanych przedstawicieli.
►Czy lista osób biorących udział w konkursie jest informacją publiczną?
Lista osób biorących udział w konkursie nie jest informacją publiczną w rozumieniu ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 90). Organ prowadzący nie udostępnia informacji o kandydatach czy ich ofert. Danymi, które podlegają ujawnieniu na wniosek zainteresowanej osoby, są m.in. informacje o zasadach funkcjonowania podmiotów zobowiązanych do udzielania informacji publicznej, w tym o naborze kandydatów do zatrudnienia na wolne stanowiska, w zakresie określonym w przepisach odrębnych. Regulacjami tymi są przepisy u.p.o. oraz r.s.k.s.d. Nie zawierają one w tym zakresie wskazań, które mogłyby stanowić podstawę do udzielenia informacji publicznej o ofertach kandydatów, którzy przystępują do konkursu.

Tryb pozakonkursowy

Artykuł 63 ust. 12 u.p.o. przewiduje wyjątki, gdy organ prowadzący może odstąpić od powierzenia stanowiska w drodze konkursu. Chodzi wyłącznie o dwie nadzwyczajne sytuacje:
  • kiedy do konkursu nie zgłosi się żaden kandydat (tzn. kiedy nie złożono w przewidzianym terminie żadnej oferty);
  • gdy w wyniku konkursu nie wyłoniono kandydata.

Przykład 5

Nieistniejące postępowanie

Włodarz pominął w komisji konkursowej członków reprezentujących kuratora. Ta nie wyłoniła kandydata. Sytuacja ta nie uzasadnia jednak zastosowania procedury z art. 63 ust. 12 u.p.o. W przepisie tym chodzi bowiem o przypadek, gdy w konkursie przeprowadzonym przez prawidłowo powołaną komisję konkursową żaden kandydat nie uzyskał wymaganej większości głosów. W tym konkretnym przypadku postępowanie konkursowe przeprowadziła komisja, która była niewłaściwie obsadzona (włodarz pominął w niej przedstawicieli kuratora oświaty). Z tego powodu, niezależnie od wyniku, konkurs był nieważny. Nie było więc przesłanek do wyboru dyrektora w trybie pozakonkursowym. Potwierdza to wyrok NSA z 8 listopada 2016 r. (sygn. akt I OSK 1477/16), w którym podano, że niewyłonienie kandydata w wyniku konkursu oznacza, że konkurs został przeprowadzony przez komisję konkursową działającą w ustawowym (prawidłowym) składzie. Postępowanie przeprowadzone przez taką nielegalnie osadzoną komisję uznaje się w tym przypadku za nieistniejące.

Porozumienie z kuratorem

Warunkiem legalności powierzenia stanowiska w trybie pozakonkursowym jest uzgodnienie kandydata z kuratorem oświaty. Powinno ono polegać na przedłożeniu przez organ prowadzący kuratorowi oświaty projektu zarządzenia/uchwały w sprawie powierzenia stanowiska dyrektora szkoły konkretnej osobie. Kurator oświaty powinien zająć stanowisko co do projektu zarządzenia/uchwały organu prowadzącego szkołę. Przepisy u.p.o. nie regulują ani terminu wyrażenia tego stanowiska, ani jego formy. W orzecznictwie wskazuje się, że stanowisko kuratora oświaty nie przybiera formy postanowienia lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczącej uprawnień lub obowiązków, natomiast należy je traktować jako pismo informujące o wyrażeniu lub odmowie wyrażenia zgody na powierzenie stanowiska dyrektora szkoły danej osobie. W sytuacji, w której kurator oświaty nie wyraża zgody na powierzenie danej osobie stanowiska dyrektora szkoły publicznej, organ prowadzący szkołę nie może zaskarżyć odmowy wyrażenia zgody przez kuratora do sądu (por. postanowienia WSA w: Łodzi z 27 września 2018 r., sygn. akt III SA/Łd 757/18, i Krakowie z 4 października 2018 r., sygn. akt III SA/Kr 937/18).
W literaturze zgłaszany jest odmienny pogląd. Uznaje się, że w przypadku odmowy wyrażenia zgody przez kuratora oświaty na kandydaturę przedstawioną przez wójta organ prowadzący szkołę może albo zaproponować innego kandydata na stanowisko dyrektora szkoły, albo też zaskarżyć stanowisko kuratora oświaty do wojewódzkiego sądu administracyjnego na podstawie art. 89 ust. 1 w związku z art. 98 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Jeżeli kurator oświaty w terminie 14 dni nie zajmie żadnego stanowiska, wówczas oznacza to zaakceptowanie propozycji przekazanej przez organ prowadzący szkołę. W przypadku zaś gdy kurator oświaty odmówi zaakceptowania (uzgodnienia) kandydatury na dyrektora szkoły przedstawionej przez wójta, wówczas organ prowadzący szkołę może w terminie 30-dniowym od daty otrzymania stanowiska kuratora zaskarżyć je do wojewódzkiego sądu administracyjnego (K. Bandarzewski, „Wybór dyrektora gminnej szkoły podstawowej w trybie pozakonkursowym”, Przegląd Prawa Publicznego nr 6/2021, s. 82-95). Pogląd ten nie ma jednak potwierdzenia w dotychczasowym orzecznictwie.

Opinie rady

W procedurze określonej w art. 63 ust. 12 u.p.o. włodarz przed powierzeniem stanowiska dyrektora szkoły ma obowiązek zasięgnąć - w dowolnej kolejności - opinii zarówno rady szkoły, jak i rady pedagogicznej. Jeżeli zaś rada szkoły nie została utworzona, zasięga się jedynie opinii rady pedagogicznej. Ustawodawca w art. 63 ust. 12 u.p.o. nie precyzuje, czy zasięgnięcie tej opinii powinno nastąpić przed uzgodnieniem z kuratorem oświaty czy też po nim. Dopuszczalne są obie możliwości. Właściwszym postępowaniem jest jednak zasięganie opinii już po uzgodnieniu z kuratorem oświaty. Jego zdanie, jak wspomniano, jest wiążące dla włodarza. Dlatego racjonalne jest zachowanie kolejności, najpierw porozumienie z kuratorem, a następnie opinie rad. A co ważne, opinie te nie wiążą organu prowadzącego. Obowiązek zasięgnięcia opinii rad nie daje tym radom prawa do zaskarżenia zarządzenia włodarza o powierzeniu stanowiska (powołaniu) dyrektora (por. postanowienie WSA w Gdańsku z 31 stycznia 2013 r., sygn. akt III SA/Gd 780/12). Nawet negatywna opinia nie blokuje włodarzowi powierzenia stanowiska szefa placówki (por. wyrok WSA w Rzeszowie z 8 listopada 2018 r., sygn.. akt II SA/Rz 928/18). W ocenie łódzkiego WSA w u.p.o. brak jest regulacji, z której wynikałoby, że nieprzedstawienie opinii w zakreślonym terminie jest równoznaczne z rezygnacją prawa do jej wyrażenia. Tym samym brak jest podstaw do domniemania, że niewyrażenie opinii przez radę szkoły (jeżeli w danej placówce takowa została powołana) i rady pedagogicznej jest równoznaczne ze spełnieniem ustawowych przesłanek powierzenia stanowiska dyrektora szkoły, na podstawie art. 63 ust. 12 u.p.o. (wyrok z 10 lipca 2018 r., sygn. akt III SA/Łd 431/18). To jeden z głównych mankamentów. Artykuł 63 u.p.o. zawiera bowiem lukę w przepisach w sytuacji, gdy rada pedagogiczna nie podejmie żadnej uchwały w przedmiocie wyrażenia opinii o kandydacie na stanowisko dyrektora szkoły. Wówczas nie ma możliwości zakończenia postępowania w sprawie powołania dyrektora szkoły. Skoro ustawodawca wymaga zasięgnięcia opinii rady pedagogicznej, to bez tej opinii (pozytywnej lub negatywnej) sama procedura dotknięta jest istotną wadliwością i samo powołanie może być skutecznie kwestionowane.
►Czy przepisy wskazują, jak organ prowadzący wybiera osobę, która ma być wyłoniona na stanowisko dyrektora poza konkursem?
Przepisy u.p.o. nie wskazują, w jakim trybie organ prowadzący wyznacza kandydata. Zasadą jest, że kandydata na stanowisko dyrektora wyłania się w drodze konkursu, a kandydatowi nie można odmówić powierzenia stanowiska dyrektora. Jeżeli do konkursu nie zgłosi się żaden kandydat albo w wyniku konkursu nie wyłoniono kandydata, organ prowadzący powierza to stanowisko ustalonemu, w porozumieniu z kuratorem oświaty, kandydatowi, po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki i rady pedagogicznej. Jak wynika z art. 63 ust. 12 u.p.o., kandydatem może być nauczyciel zatrudniony w jednostce, w której przeprowadzony był konkurs, jak również niebędący uprzednio w niej zatrudniony. Co oczywiste, kandydat wyznaczony przez organ prowadzący musi spełnić wymagania stawiane osobom przystępującym do konkursu, a więc określone w przepisach r.s.w. Oznacza to, że organ prowadzący powinien wskazać kandydata, biorąc pod uwagę osoby, które spełniają wymogi formalne. Wiedzę w zakresie potencjalnych kandydatów mogą dostarczyć posiadane przez organ prowadzący informacje, np. wynikające z arkusza organizacji szkoły. Warto dodać, że stanowisko dyrektora może zostać również powierzone osobie niebędącej nauczycielem, o czym mówi art. 62 ust. 2 u.p.o.

Powierzenie stanowiska

Zgodnie z art. 63 ust. 21 u.p.o. stanowisko dyrektora szkoły powierza się na pięć lat szkolnych. W uzasadnionych przypadkach można powierzyć to stanowisko na krótszy okres, jednak nie krótszy niż jeden rok szkolny. Ważne jest rzetelne i obiektywne uzasadnienie stanowiska zawierające czytelną ocenę, że nie jest to działanie arbitralne, ale oparte na obiektywnych i realnie istniejących przesłankach (por. wyroki WSA w: Białymstoku z 10 kwietnia 2018 r., sygn. akt II SA/Bk 3/18, Olsztynie z 21 lutego 2017 r., sygn. akt II SA/Ol 42/17, i Rzeszowie z 18 grudnia 2018 r., sygn. akt II SA/Rz 1217/18). Przy czym w orzecznictwie przyjmuje się, że nie będzie stanowić uzasadnionego przypadku sytuacja, kiedy wybrany kandydat nie jest nauczycielem żadnej ze szkół prowadzonych przez daną gminę, a zachodzi potrzeba wyznaczenia mu swoistego okresu próbnego, czy też samo powołanie się na zaawansowane zmiany organizacyjne lub źle układającą się współpracę z włodarzem (wyrok NSA z 10 maja 2002 r., sygn. akt I SA 3085/01). Podobnie taką uzasadnioną przyczyną ustalenia krótszego okresu kadencji nie jest negatywna ocena przez organ prowadzący merytorycznych kompetencji kandydata na stanowisko dyrektora szkoły wyłonionego przez komisję konkursową (tak WSA w Lublinie w wyroku z 10 października 2013 r., sygn. akt III SA/Lu 528/13).
W orzecznictwie podkreśla się, że akt powierzenia stanowiska dyrektora szkoły, dla której organem prowadzącym jest JST, a który następuje w formie zarządzenia/uchwały, ma charakter kompetencji władczej przysługującej temu organowi na podstawie przepisów prawa administracyjnego. Tym samym akt powierzenia stanowiska dyrektora szkoły nie należy wyłącznie do czynności ze sfery prawa pracy, w których właściwy jest sąd powszechny, ale jest aktem prawnym o podwójnym charakterze, wywołującym skutki zarówno w sferze publicznoprawnej, jak i w sferze prawa pracy (por. np. wyrok NSA z 12 stycznia 2017 r., sygn. akt I OSK 2138/16). Publicznoprawny aspekt wykonywania przez organ prowadzący kompetencji do powierzenia stanowiska (powołania) dyrektora szkoły podlega badaniu przez sądy administracyjne ze względu na zawarte w ustawach samorządowych przepisy o nadzorze nad samorządem terytorialnym. Akt powierzenia podlega kontroli organu nadzoru nad samorządem, czyli wojewodą. On może go zakwestionować rozstrzygnięciem nadzorczym, gdy stwierdzi naruszenie przepisów.

Zatrudnienie

Zgodnie z art. 62 ust. 1 u.p.o. szkołą kieruje nauczyciel mianowany lub dyplomowany, któremu powierzono stanowisko dyrektora. Od wielu lat trwa polemika na temat charakteru powierzenia stanowiska. Nie wchodząc w szczegóły, wskazać należy, że ukształtował się kierunek orzeczniczy, zgodnie z którym powierzenie stanowiska wprawdzie wywołuje skutki w sferze stosunku pracy nauczyciela, nie jest jednak podstawą jego nawiązania. Podkreśla się również, że akt powierzenia (co do formy jest to zarządzenie/uchwała) jest czynnością stricte administracyjnoprawną (por. uchwałę NSA z 16 grudnia 1996 r., sygn. akt OPS 6/96). Jak wyjaśnił SN w wyroku z 6 grudnia 2005 r. (sygn. akt III PK 96/05), akt powierzenia stanowiska dyrektora szkoły wywołuje wprawdzie skutki w sferze stosunku pracy nauczyciela, ale nie jest jednak aktem nawiązania stosunku pracy. Sąd Najwyższy wskazał, że ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1116, dalej: KN) przewiduje tylko dwa sposoby nawiązania stosunku pracy z nauczycielem: mianowanie i zawarcie umowy o pracę. Regulacja ta nie czyni żadnych wyjątków w stosunku do nauczycieli pełniących funkcje kierownicze w szkole. Powierzenie stanowiska dyrektora szkoły powoduje w sferze zatrudnienia nałożenie na nauczyciela za jego zgodą dodatkowych obowiązków i przyznanie mu dodatkowych uprawnień, a więc wpływa na treść jego stosunku pracy wynikającego z nominacji albo umowy o pracę.
W przypadku nauczycieli mianowanych i dyplomowanych (tylko te stopnie awansu zawodowego uzasadniają wybór na stanowisko dyrektora szkoły) podstawą nawiązania stosunku pracy z reguły nie jest umowa o pracę, ale mianowanie. Jednak w związku z tym, że każdy dyrektor szkoły korzysta ze zniżki godzin dydaktycznych lub też jest całkowicie zwolniony z ich wykonywania, podstawą jego zatrudnienia w drodze wyjątku powinna być umowa o pracę.
►Skoro powierzenie stanowiska dyrektora jest czasowe, to czy kandydata spoza szkoły organ prowadzący może zatrudnić na terminowy angaż?
Tak, pozwala na to art. 10 ust. 7 KN. Wynika z niego, że stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony w przypadku:
  • zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub
  • zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego.
Czy zatem powierzenie stanowiska dyrektora spełnia którąś z powyższych przesłanek zawarcia terminowego angażu? W tym zakresie pomocne jest stanowisko Sądu Najwyższego. W wyroku z 19 maja 2011 r. (sygn. akt I PK 267/10) stwierdził on, że podstawą nawiązania stosunku pracy z nauczycielem niebędącym uprzednio pracownikiem tej szkoły, w której powierzono mu na okres pięciu lat szkolnych stanowisko dyrektora, jest umowa o pracę na czas określony (okres zajmowania stanowiska dyrektora szkoły). Zdaniem SN w takiej zaś sytuacji istnieje potrzeba wynikająca z organizacji nauczania, umożliwiająca zatrudnienie nauczyciela na podstawie umowy o pracę na czas określony w myśl art. 10 ust. 7 KN. SN podkreślił, że powierzenie stanowiska dyrektora szkoły wymusza odpowiednie zmiany organizacji nauczania w danej placówce.
W przypadku wyłonienia na stanowisko dyrektora nauczyciela danej szkoły jego stosunek pracy podlega jedynie modyfikacji, gdyż jest on już w tej szkole zatrudniony. Nie ma więc konieczności nawiązywania z nim stosunku pracy.
►Czy powierzenie stanowiska dyrektora nauczycielowi, który nie jest zatrudniony w szkole, powinno być poprzedzone nawiązaniem stosunku pracy?
Z nauczycielem, któremu powierzono stanowisko dyrektora, a który dotychczas nie jest zatrudniony w tej szkole, konieczne jest nawiązanie stosunku pracy. Czynności tej dokonuje organ prowadzący. Stanowisko dyrektora szkoły lub placówki powierza organ prowadzący szkołę lub placówkę (art. 63 ust. 1 u.p.o.). W literaturze przedmiotu oraz orzecznictwie sądowym ukształtował się pogląd, że czynność powierzenia stanowiska nie jest czynnością kreującą nowy stosunek pracy, lecz jedynie powierzeniem określonego stanowiska. W przypadku gdy konkurs wygrywa osoba, która nie jest zatrudniona w danej szkole, to oprócz powierzenia stanowiska konieczne jest jeszcze nawiązanie stosunku pracy, gdyż dyrektor szkoły jest nie tylko kierownikiem zakładu pracy, lecz także pracownikiem zatrudnionym w tym zakładzie. Z nowym dyrektorem, który nie jest zatrudniony w szkole, należy zawrzeć stosunek pracy. Do zadań organu prowadzącego należy wykonywanie czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w stosunku do dyrektora szkoły. Oznacza to, że nawiązanie stosunku pracy z osobą, która nie była w szkole zatrudniona, a której powierza się stanowisko dyrektora, to kompetencja organu prowadzącego (art. 10 ust. 1 pkt 6 u.p.o.).
►Czy podstawą zatrudnienia osoby niebędącej nauczycielem jest powołanie?
Osoba niebędąca nauczycielem, która ma objąć stanowisko dyrektora, musi być zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Wątpliwości powoduje w tym zakresie art. 62 ust. 2 u.p.o., według którego szkołą lub placówką może również kierować osoba niebędąca nauczycielem, powołana na stanowisko dyrektora przez organ prowadzący po zasięgnięciu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Należy jednak podkreślić, że pojęcie „powołana”, użyte w art. 62 ust. 2 u.p.o., nie należy utożsamiać z powołaniem w rozumieniu art. 68 kodeksu pracy. Trzeba wskazać, że art. 5d u.p.o. mówi wprost, że status prawny pracowników niebędących nauczycielami zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez JST określają przepisy ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 530, dalej: u.p.s.). Przy czym regulacje te wskazują zamknięty katalog stanowisk, które są obsadzane w drodze powołania. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 u.p.s. pracownicy samorządowi zatrudniani na podstawie powołania to: zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta), skarbnik gminy (główny księgowy budżetu), skarbnik powiatu (główny księgowy budżetu powiatu), skarbnik województwa (główny księgowy budżetu województwa). Ponieważ jest to katalog zamknięty, należy zatem uznać, że „powołanie”, o którym mowa w odniesieniu do osoby niebędącej nauczycielem, a zajmującej stanowisko dyrektora szkoły, nie jest podstawą nawiązania stosunku pracy.