W dodatku Samorząd i Administracja z 9 lutego 2022 r. „Walka z korupcją, czyli jak jest i co nowego w prawie od stycznia 20022 r.” (DGP nr 27) przeczytałem, że włodarze i parlamentarzyści nie będą mogli dorabiać w spółkach, w których udziały lub akcje ma Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego. Zmienione przepisy weszły już w życie. Czy to oznacza, że obowiązuje już także wspomniany zakaz?
Tak, ale będzie miał zastosowanie od przyszłej kadencji, czyli od 2023 r. Ponadto wskazane w pytaniu ograniczenia dotyczyć będą wykonywania przez włodarza także innych zajęć w takich spółkach, np. na podstawie umów cywilnoprawnych. Na czas sprawowania urzędu wójt (burmistrz, prezydent miasta) będzie musiał z nich zrezygnować, gdyż kontynuowanie ich wykonywania będzie się wiązać z utratą mandatu. Wszystkie opisane ograniczenia przewiduje ustawa z 14 października 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2054; dalej: nowelizacja).
Uzasadnienie zmian
Nowelizacja wprowadza analogiczny zakaz dla parlamentarzystów przyszłej kadencji. Powodem ograniczenia jest uniemożliwienie ewentualnego wykorzystywania pracy w spółce (w której Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego ma co najmniej 10 proc. akcji lub udziałów) do wpływania na jej funkcjonowanie. Jak wskazuje się w uzasadnieniu projektu nowelizacji, możliwość zatrudniania włodarzy w spółkach handlowych może być wykorzystywana jako forma gratyfikacji dla osoby sprawującej mandat w zamian za podjęcie lub zaniechanie określonych działań. Ponadto podnoszono, że niejednokrotnie zarobki w spółkach przekraczają nie tylko wysokość średniego wynagrodzenia wypłacanego w Polsce, lecz także wysokość uposażenia włodarzy.
Zakaz nowelizacja wprowadziła w dodanym art. 4a ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (zwanej ustawą antykorupcyjną). Dodatkowo art. 4a ust. 3 przewiduje sytuację, w której osoba sprawująca funkcję włodarza zatrudniona jest w spółce, w której Skarb Państwa ani JST nie posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10 proc. akcji lub udziałów, jednak nabędą one takie udziały w trakcie trwania jego kadencji. Co wtedy? Analogicznie jak w przypadku pracy w spółce przed objęciem mandatu, włodarz zostanie wysłany na urlop bezpłatny. Przy czym urlopowanie nastąpi po nabyciu udziałów w spółce na okres sprawowania funkcji w samorządzie oraz trzech miesięcy po jego zakończeniu.
Ale uwaga, Skarb Państwa lub JST może się wyzbyć 10 proc. udziałów lub akcji w spółce. Jak to wpłynie na udzielony włodarzowi urlop? Okoliczność ta spowoduje skrócenie urlopu do trzech miesięcy, licząc od dnia, w którym udział Skarbu Państwa lub JST spadnie poniżej 10 proc.
Obowiązkowy urlop
Do osoby pełniącej funkcję włodarza znajdzie zastosowanie art. 74 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (dalej: k.p.), zgodnie z którym pracownik pozostający w związku z wyborem na urlopie bezpłatnym ma prawo powrotu do pracy u pracodawcy, który zatrudniał go w chwili wyboru, na stanowisko równorzędne pod względem wynagrodzenia z poprzednio zajmowanym, jeżeli zgłosi swój powrót w ciągu siedmiu dni od rozwiązania stosunku pracy z wyboru. Nowy art. 4a ustawy antykorupcyjnej w sposób jednoznaczny ustanawia zatem obowiązek bezpłatnego urlopowania pracownika i zakreśla jego okres. Pracodawca będzie musiał obowiązek ustawowy wykonać, a włodarz nie będzie mógł zrezygnować z urlopu bezpłatnego (i to zarówno w czasie pełnienia funkcji, jak i w okresie trzech miesięcy po zakończeniu okresu jej sprawowania). Nowa regulacja wprowadza zatem niepołączalność pełnienia funkcji wójta z aktywnym zatrudnieniem w spółce, w której Skarb Państwa lub JST posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10 proc. akcji lub udziałów, ale także swoistą trzymiesięczną karencję w możliwości przystąpienia do wykonywania obowiązków pracowniczych w takiej spółce.
Nowelizacja dodatkowo wpłynie na możliwość bycia przez włodarzy członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego lub likwidatorami tych spółek, a także pełnomocnikami wspólnika, o których mowa w art. 11 ust. 2 ustawy o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników. Obowiązujący w tym zakresie zakaz ma wyjątek, przewidziany w art. 6 ust. 1 ustawy antykorupcyjnej. Otóż ograniczenie zajmowania stanowisk w organach spółek nie dotyczy włodarzy, o ile zostali oni wskazani przez: Skarb Państwa, inne państwowe osoby prawne, spółki z udziałem Skarbu Państwa, JST, ich związki lub inne osoby prawne JST lub związek metropolitalny. W takich sytuacjach możliwe jest zatem łączenie pełnienia funkcji włodarza z zajmowaniem stanowisk w organach spółek, przy czym samorządowiec nie może zostać wskazany do więcej niż dwóch spółek.
Od 1 stycznia 2022 r. tego wyjątku nie stosuje się w zakresie zakazu zatrudnienia lub wykonywania innych zajęć w spółkach prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub JST posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10 proc. akcji lub udziałów. Wynika to z dodanego ust. 2a w art. 6 ustawy antykorupcyjnej, zgodnie z którym wyłączenia określonego w ust. 1 nie stosuje się do wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) w zakresie zakazu, o którym mowa w art. 4a. Zauważyć należy, że nowelizacja w przepisach przejściowych nie zastrzega, że ust. 2a art. 6 ustawy antykorupcyjnej zacznie obowiązywać od początku nowej kadencji włodarza. Oznacza to, że ma zastosowanie już w obecnej kadencji.
Sankcja? Wygaśnięcie mandatu
Ustawa antykorupcyjna przewiduje jednolicie, że sankcją za naruszenie zakazu będzie wygaśnięcie mandatu. Rozważając możliwość jego naruszenia, oddzielenie należy traktować jednak dwie sytuacje. Pierwszą jest zatrudnienie włodarza w spółce prawa handlowego w ramach stosunku pracy. W tym przypadku ustawa przewiduje mechanizm udzielenia włodarzowi urlopu bezpłatnego. Oznacza to, że samorządowiec zatrudniony w spółce zakazu zatrudnienia nie będzie naruszał, gdy pozostawać będzie na urlopie bezpłatnym, który obligatoryjnie przyznawać mu będzie pracodawca. Tak konstrukcja wskazuje, że art. 4a ust. 2 i 3 ustawy antykorupcyjnej stanowi lex specialis (tzn. przepis szczególny) w stosunku do art. 174 par. 1 k.p. Dlaczego? Otóż ta ostatnia regulacja mówi, że pracodawca może udzielić urlopu bezpłatnego na wniosek pracownika. Szczególność art. 4a ust. 2 i 3 ustawy antykorupcyjnej polega zatem na tym, że pracodawca urlop udzielać będzie obligatoryjnie (a nie fakultatywnie), a do tego z urzędu, a nie na wniosek pracownika. Skoro zaś pracodawca zobowiązany będzie do udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego, to trzeba założyć, że konsekwencje braku realizacji tego obowiązku powinny obciążać pracodawcę, a nie pracownika.
Oznacza to, że de facto zastosowanie sankcji w postaci wygaśnięcia mandatu będzie mogło zatem nastąpić w przypadku wykonywania innych zajęć w spółkach prawa handlowego, z którymi nie wiąże się bezpłatne urlopowanie (wykonywanych np. na podstawie umów cywilnoprawnych). Jeżeli po objęciu mandatu włodarza osoba wybrana na tę funkcję nadal będzie wykonywać inne (niż pozostawanie w stosunku zatrudnienia) zajęcia na rzecz spółki prawa handlowego, w których Skarb Państwa lub JST posiadają bezpośrednio lub pośrednio przez inne podmioty co najmniej 10 proc. akcji lub udziałów, to jej mandat wygaśnie. ©℗
Podstawa prawna
art. 4a, art. 6 ust. 2a ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2399; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2054)
art. 74, art. 174 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1162)
art. 11 ust. 2 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 318)
