W odróżnieniu od dostępu do informacji publicznej w wielu urzędach znajomość tego zagadnienia jest dziś śladowa. Nowa regulacja ma to zmienić, co oznacza, że JST będą musiały solidniej podejść do swoich obowiązków w tej dziedzinie.
Ustawa z 11 sierpnia br. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego została niecałe dwa tygodnie temu podpisana przez prezydenta (do czasu oddania tego numeru do druku nie została jeszcze opublikowana w Dzienniku Ustaw). Określa ona – jak można przeczytać w uzasadnieniu do projektu – reguły dotyczące udostępniania publicznych danych po to, by można z nich było ponownie skorzystać. Wskazuje też podmioty, które są obowiązane to robić.
Sformułowanie o przekazywaniu informacji sektora publicznego może nasuwać skojarzenia z dostępem do informacji publicznej, jednak cel nowej ustawy jest zupełnie inny. Ustawa o dostępie do informacji publicznej (która od 20 lat przysparza samorządom niemałych kłopotów) ma bowiem umożliwić obywatelom pozyskiwanie informacji o działalności władzy publicznej, by uczynić tę sferę bardziej transparentną i w konsekwencji, aby realne było sprawowanie kontroli społecznej. W przypadku regulacji dotyczącej otwartych danych chodzi zaś o rozwiązania wzmacniające rynek oparty na danych oraz o wykorzystanie w większym stopniu potencjału informacji sektora publicznego z pożytkiem dla innowacyjności gospodarki i jakości życia społeczeństwa. [tabela]
Tabela. Więcej różnic niż podobieństw
| Dostęp do informacji publicznej | Otwarte dane | |
| Czemu służy | Dostępowi do informacji, urzeczywistnieniu prawa obywateli „by wiedzieć” | Wspieraniu innowacyjności oraz zaangażowania społecznego |
| Rodzaj informacji, jakie można pozyskać | Informacje o tym, jak funkcjonują podmioty publiczne | Informacje, które są w posiadaniu sektora publicznego: informacje o podmiotach publicznych oraz informacje, jakie gromadzą podmioty publiczne o innych podmiotach i sprawach (zjawiskach, problemach) |
| Wykorzystanie | Jako narzędzie realizacji interesów podmiotów uzyskujących dostęp do informacji | Do rozwiązywania problemów społecznych, tworzenia nowych możliwości, wzmacniania pozycji obywateli, usprawnienia funkcji rządzenia (administrowania) |
| Użytkownicy | Dziennikarze, organizacje pozarządowe – obserwatorzy życia społecznego, podmioty zainteresowane konkretną informacją | Społeczni liderzy, pracownicy naukowi, analitycy danych, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy, programiści |
| Formalności | Dostęp do danych wymaga złożenia wniosku do podmiotu zobowiązanego do udostępnienia informacji | Dostęp do informacji jest przez stronę internetową, z której można pobrać zestaw opublikowanych danych |
| Wątpliwość | Jakie informacje powinny być udostępnione? | W jaki sposób dane powinny być publikowane? |
Oprac. Patryk Kuzior
O skali korzyści, jakie czerpać można z otwartych danych, przekonywać mogą informacje Europejskiego Portalu Danych, który gromadzi metadane na temat informacji o sektorze publicznym dostępnych w witrynach z publicznymi danymi w różnych krajach Europy. Wśród podawanych argumentów za szerokim dostępem do danych wskazano, że:
- gospodarka może czerpać korzyści z łatwiejszego dostępu do informacji, treści i wiedzy, co z kolei przekłada się na tworzenie innowacyjnych usług i nowych modeli biznesowych;
- dzięki stymulowaniu gospodarki tworzone są nowe miejsca pracy i zapotrzebowanie na kadry mające kwalifikacje do pracy z danymi;
- otwarte dane pozwalają podnosić wydajność, bo zapewniają łatwy dostęp do informacji w czasie rzeczywistym, wspomagając proces decyzyjny.
Oprócz spodziewanych pozytywów z budowy w Polsce systemu otwartych danych w uzasadnieniu projektu ustawy, która w trzy miesiące od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw stanie się częścią naszego porządku prawnego, wskazano, że celem regulacji jest implementacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1024 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego.
Ustawa, która zastąpi obecnie obowiązującą ustawę z 25 lutego 2016 r. o ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1446.), wprowadza również nowe rozwiązania wykraczające poza minimum wyznaczone ww. dyrektywą, które usprawnią ponowne wykorzystywanie danych.
Obowiązki, ale nie dla wszystkich
Wśród podmiotów zobowiązanych do udostępniania lub przekazywania informacji sektora publicznego w celu ponownego ich wykorzystywania są jednostki sektora finansów publicznych, czyli także jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki. A ponieważ waga tych regulacji i samego zagadnienia, jakim jest dostęp do otwartych danych, rośnie, to niewykluczone, że w urzędach obsługujących organy jednostek samorządu zapewnić będzie trzeba zasoby i narzędzia do udostępniania danych zgodnie z nową regulacją. Z kolei jeżeli chodzi o samorządowe jednostki organizacyjne, które przecież także zaliczane są do sektora finansów publicznych, to w ustawie mamy wiele wyłączeń, co oznacza, że pewna ich część nie musi udostępniać danych sektora publicznego w omawianym tu trybie. I tak przepisów ustawy nie stosuje się do informacji sektora publicznego będących w posiadaniu m.in.:
- samorządowych instytucji kultury, z wyjątkiem muzeów oraz bibliotek publicznych,
- szkół i placówek oświatowych, z wyjątkiem bibliotek pedagogicznych.
Co to w ogóle jest
Podstawowe pojęcie ustawowe – otwarte dane ‒ rozumiane jest przez ustawodawcę jako informacje sektora publicznego udostępniane lub przekazywane w postaci elektronicznej, bezwarunkowo lub z uwzględnieniem warunków określonych w rozdziale 3 ustawy, kompletne, aktualne, w wersji źródłowej, w otwartym i niezastrzeżonym formacie przeznaczonym do odczytu maszynowego, które są przeznaczone do bezpłatnego ponownego wykorzystywania na tych samych zasadach dla każdego użytkownika, bez konieczności potwierdzania tożsamości przez użytkownika.
Z kolei ponowne wykorzystanie otwartych danych określono jako wykorzystywanie przez użytkowników informacji sektora publicznego w jakimkolwiek celu, z wyjątkiem wymiany informacji sektora publicznego między podmiotami zobowiązanymi wyłącznie w celu realizacji zadań publicznych.
Ustawodawca nie stworzył żadnego katalogu tematycznego, który – podobnie jak jest to w ustawie o dostępie do informacji publicznej – mógłby być pomocny w kwalifikowaniu danych do publikowania ich jako otwartych danych. Czytelna jest jednak intencja, by zasób ten był możliwie największy. Wniosek taki wynika choćby z art. 10 ust. 1 ustawy, gdzie stwierdzono, że podmiot zobowiązany, jeżeli to możliwe, udostępnia lub przekazuje informacje sektora publicznego jako otwarte dane w celu ponownego wykorzystywania. Biorąc zresztą pod uwagę korzyści, jakie wynikać mogą z gromadzenia danych i czynienia ich otwartymi, warto zadbać, zwłaszcza w większych jednostkach, by zestaw udostępnianych danych był jak najszerszy.
Specjalny portal
Ustawodawca wyodrębnia szczególną kategorię otwartych danych, a mianowicie informacje sektora publicznego o szczególnym znaczeniu dla rozwoju innowacyjności w państwie lub rozwoju społeczeństwa informacyjnego, które ze względu na sposób przechowywania i udostępniania pozwalają na ich ponowne wykorzystywanie. Informacje takie udostępniane są w prowadzonym przez ministra właściwego do spraw informatyzacji specjalnym portalu danych. Portal ten zapewnia przeszukiwanie informacji sektora publicznego w szczególności wg:
1) kryterium przedmiotowego,
2) kryterium podmiotowego,
3) elementów metadanych.
Ustawodawca przewidział dla Rady Ministrów delegację ustawową do wydania rozporządzenia, w którym może zostać określony zakres informacji sektora publicznego przeznaczony do udostępnienia w portalu danych wraz z wykazem podmiotów zobowiązanych do ich udostępnienia. Spodziewać się więc należy, że także jednostki samorządu terytorialnego zobowiązane zostaną do udostępniania odgórnie ustalonego zestawu danych.
Gdzie i jak udostępniać
Portal danych, o zawartości którego zdecyduje administracja rządowa, to jednak niejedyne miejsce, gdzie jednostki samorządu terytorialnego mogą udostępniać otwarte dane. Z ustawy wynika, że dane mogą być umieszczane w Biuletynie Informacji Publicznej, a także w innym systemie teleinformatycznym, a więc na przykład na innych niż BIP stronach internetowych urzędów. W przypadku tej drugiej opcji – jeśli administrator nie określi warunków ponownego wykorzystania danych – ich ponowne wykorzystanie odbywa się na wniosek.
Niezależnie od tego, na jaką skalę dana jednostka samorządu zdecyduje się udostępniać w BIP lub innym systemie teleinformatycznym informacje sektora publicznego, każdy podmiot zobowiązany powinien przygotować się do udostępniania informacji w trybie wnioskowym. W szczególności chodzi o przygotowanie kadry urzędniczej do właściwego stosowania procedury określonej szczegółowo w ustawie, zwłaszcza że – jak można przewidywać – wnioski o ponowne wykorzystanie informacji sektora publicznego mogą być mylnie traktowane jako wnioski o dostęp do informacji publicznej.
Zakres treści wniosku, w którym należy wskazać m.in. cel ponownego wykorzystania informacji, określony został szczegółowo w ustawie, tak jak i tryb postępowania w tych sprawach. Na jego rozpatrzenie ustawodawca dał podmiotom zobowiązanym 14 dni, z możliwością – po zawiadomieniu wnioskodawcy o przyczynach opóźnienia – przedłużenia tego terminu do maksymalnie dwóch miesięcy. Informacje sektora publicznego udostępnia się nieodpłatnie, wyjątek dotyczy sytuacji, gdy przygotowanie lub przekazanie informacji w sposób lub w formie wskazanych we wniosku o ponowne wykorzystywanie wymaga poniesienia dodatkowych kosztów.
Kiedy odmowa
Podmiot, do którego skierowano wniosek, zobowiązany jest odmówić wyrażenia zgody na ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego, w przypadku gdy prawo do ponownego wykorzystywania podlega ograniczeniom ustawowym. Ograniczenia te są analogiczne jak w przypadku ograniczeń w dostępie do informacji publicznej i dotyczą informacji niejawnych oraz gdy w grę wchodzą inne tajemnice ustawowo chronione. Ponadto informacje podlegają ochronie ze względu na tajemnicę przedsiębiorstwa lub prywatność osoby fizycznej, w tym ochronę danych osobowych.
Ograniczenie to nie dotyczy jednak informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym informacji o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz przypadku gdy osoba fizyczna wyrazi zgodę na przetwarzanie jej danych osobowych w celu ponownego wykorzystywania lub gdy przedsiębiorca rezygnuje z przysługującego mu prawa. Organem odwoławczym od decyzji odmownej jest minister właściwy do spraw informatyzacji.
Najważniejsze zasady
Wśród najważniejszych zasad, jakie określono dla udostępniania i przekazywania informacji sektora publicznego w celu ich ponownego wykorzystania, a jakie obowiązują także podmioty samorządowe, znalazły się:
- nakaz udostępniania informacji na takich samych zasadach w porównywalnych sytuacjach,
- zakaz ograniczania korzystania z udostępnianych lub przekazywanych danych przez innych użytkowników,
- obowiązek stosowania przy udostępnianiu lub przekazywaniu informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystania z użyciem systemów teleinformatycznych formatów danych oraz protokołów komunikacyjnych i szyfrujących określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 18 ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 670; ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1005), jeżeli to możliwe w formacie przeznaczonym do odczytu maszynowego wraz z metadanymi.
Pełnomocnicy
W urzędach obsługujących podmioty zobowiązane, a więc także w urzędach jednostek samorządu terytorialnego, będzie możliwość fakultatywnego powoływania pełnomocnika do spraw otwartości danych. Zgodnie z ustawą pełnomocnik powoływany i odwoływany jest przez kierownika jednostki i bezpośrednio też jemu podlega. W katalogu zadań pełnomocnika znalazło się m.in. pozyskiwanie informacji sektora publicznego możliwych do udostępniania w portalu danych, ocena informacji sektora publicznego, monitorowanie jakości i aktualności informacji sektora publicznego oraz metadanych udostępnianych w portalu danych, działanie na rzecz podnoszenia świadomości pracowników w zakresie otwartości danych. ©℗
