Urzędy, sądy, muzea czy nawet poczta często mają swoje siedziby w budynkach zabytkowych. Dostęp do nich ograniczają wysokie progi wejściowe, brak pochylni dostosowanych do wózków inwalidzkich, dzwonki pozostające poza zasięgiem osób o ograniczonych możliwościach ruchowych.
Prawo budowlane (Dz.U. z 2010 r. nr 243, poz. 1623 z późn. zm.) nakłada na architektów obowiązek zapewnienia niezbędnych warunków do korzystania przez osoby niepełnosprawne z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego. Przepis ten dotyczy jednak tylko nowo wybudowanych obiektów.
W stosunku do tych wzniesionych przed wejściem w życie ustawy potrzeby osób niepełnosprawnych trzeba uwzględnić przy nadbudowie, rozbudowie, przebudowie i zmianie sposobu użytkowania budynku. Takiego obowiązku nie ma już natomiast przy robotach budowlano-remontowych, w przypadku których nie jest wymagane pozwolenie na budowę, np. przy odnowieniu czy rewitalizacji.
Potrzeby niepełnosprawnych wiążą się z dodatkowymi kosztami, więc inwestorzy często nie instalują podjazdów dla wózków inwalidzkich czy oznaczeń dla niewidomych. Niedostosowanie obiektów zabytkowych to jednak nie tylko problem budynków użyteczności publicznej, ale także kamienic mieszkalnych.
– Do pełnomocnik rządu do spraw równego traktowania (PRSRT) często zgłaszają się osoby niepełnosprawne skarżące się na odmowę dostosowania budynków zabytkowych do ich potrzeb. Problem ten pojawia się m.in. przy renowacji starówek, w trakcie których potrzeby zamieszkałych tam osób o ograniczonej sprawności ruchowej nie są brane pod uwagę – wskazuje Katarzyna Wernicka-Badzyńska z Biura PRSRT.
Możliwość wprowadzenia zmian w takich obiektach ogranicza ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), zgodnie z którą prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy budynku wpisanym do rejestru wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Uzyskanie tego dokumentu nie zawsze jest zaś łatwe ze względu na częsty sprzeciw organów publicznych wobec zauważalnych modyfikacji wyglądu budynków.
Zgodnie ze stanowiskiem generalnego konserwatora zabytków odmowa wydania pozwolenia na przystosowanie obiektu do potrzeb osób niepełnosprawnych w wyjątkowych przypadkach jest dopuszczalna, zwłaszcza gdy takie zmiany prowadziłyby do naruszenia zasad ochrony cennych obiektów.
Decyzja odmowna nie oznacza jednak braku zgody na dostosowanie obiektu, a jedynie na realizację konkretnego projektu. Niekiedy zainteresowanym udaje się znaleźć wyjście z sytuacji, np. poprzez przeniesienie danej konstrukcji na tyły budynku, tak aby w jak najmniejszym stopniu naruszała ona jego bryłę.
W razie braku zgody na przedstawiony projekt właściciel obiektu może również zwrócić się do wojewódzkiego konserwatora zabytków o przedstawienie zaleceń konserwatorskich na podstawie art. 27 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Wskazania organu powinny obejmować zakres możliwych do wprowadzenia zmian, m.in. tych związanych z dostosowaniem budynku do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Katarzyna Araczewska